ویروس کرونا چیست؟ علائم بیماری، نحوه انتقال و روند شیوع

شیوع ویروس کرونا جدیدی که برای اولین‌بار در ماه دسامبر در شهر ووهان چین دیده شد، همچنان ادامه دارد. این بیماری تاکنون موجب مرگ حدود ۲۷۰ هزار نفر شده و حدود ۴ میلیون نفر را در سطح جهان آلوده کرده است و همچنان نیز درحال انتشار است. این ویروس در سرتاسر جهان و ازجمله در ایران دیده شده است (جدیدترین آمار بیماری را از این لینک ببینید). 

مطالعات مختلفی درزمینه‌ی عفونت ناشی از ویروس کرونا جدید که بیماری کووید ۱۹ نامیده می‌شود، انجام شده است و اگرچه هنوز سوالات زیادی بی‌پاسخ مانده‌اند، تاحدودی به دانش ما در زمینه‌ی این ویروس نوظهور افزوده است. 

ویروس‌های کرونا نخستین‌بار در دهه‌ی ۱۹۶۰ شناسایی شدند اما هنوز نمی‌دانیم از کجا آمده‌اند. ویروس‌های کرونا (کرونا‌ویروس‌ها) به‌خاطر برجستگی‌هایی که روی غشای آن‌ها وجود دارد و شبیه تاج خورشید است، به این نام خوانده می‌شوند. آن‌ها می‌توانند حیوانات و نیز انسان‌ها را آلوده کنند و موجب بیماری دستگاه تنفسی شوند.

گفته می‌شود منشا انتقال ویروس کرونای جدید بازار فروش حیوانات زنده در شهر ووهان چین بوده است

سندرم تنفسی خاورمیانه (مرس): حدود ۸۵۸ نفر در اثر مرس از دنیا رفتند. این بیماری ابتدا در عربستان سعودی ظاهر شد و پس از آن در دیگر کشورهای خاورمیانه، آفریقا، آسیا و اروپا پراکنده شد. در ماه مه سال ۲۰۱۵ شیوع دیگری از مرس در کشور کره رخ داد که بزرگ‌ترین شیوع خارج از شبه‌جزیره‌ی عربستان بود.

سندرم تنفسی حاد بسیار سخت (سارس): در سال ۲۰۰۳، ۷۷۴ نفر طی شیوع بیماری سارس از دنیا رفتند. از سال ۲۰۱۵ به بعد، هیچ موردی دیگری از این بیماری گزارش نشد.

در تاریخ ۸ ژانویه، نیویورک تایمز گزارش کرد که پژوهشگران چینی ویروس کرونای جدیدی را شناسایی کرده‌اند که به‌نظر می‌رسد علت پشت‌صحنه‌ی بیماری مرموزی است که موجب بیماری ۵۹ نفر در ووهان چین شده است. ووهان شهری در مرکز چین است که ۱۱ میلیون نفر جمعیت دارد. این موارد، با کارگران بازاری که در آن حیوانات زنده فروخته می‌شد، مرتبط بود. پس از آن، بازار تعطیل و ضدعفونی شد.

عفونت ناشی از ویروس کرونا جدید که بیماری کووید ۱۹ (COVID-19) نامیده می‌شود، تاکنون موجب مرگ حدود ۲۷۰هزار نفر شده و حدود ۴ میلیون نفر را در سطح جهان آلوده کرده است. نخستین مرگ در خارج از کشور چین در فیلیپین و سپس در کره جنوبی، ژاپن و ایران رخ داده است.

شماری از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی نیز در ووهان دچار بیماری شده‌اند. پیش از این، مقامات چینی و سازمان جهانی بهداشت گفته بودند که موارد محدودی از انتقال انسان به انسان بین اعضای خانواده دیده شده است و اینکه به‌نظر می‌رسد منبع انتقال ویروس حیوانات باشند. به‌گفته‌ی کارشناسان، آلوده‌شدن کارکنان مراقبت‌های بهداشتی نشان می‌دهد که ویروس نسبت‌به چیزی که قبلا تصور می‌شد، توانایی بیشتری درزمینه‌ی انتقال انسان به انسان دارد. از آن جایی که کارکنان مراقبت‌های بهداشتی از نخستین افرادی هستند که با بیماران در تماس قرار می‌گیرند، اگر پاتوژن بتواند بین انسان‌ها منتقل شود، آن‌ها نیز احتمالا عفونی می‌شوند. درحال حاضر اطلاعات کمی درمورد اینکه آیا این موارد در یک بیمارستان رخ داده یا مربوط به مراکز مختلف است، در دست است. اطلاعاتی که می‌تواند مقیاس انتقال بیماری بین انسان‌ها را مشخص کند. درواقع اگر تمام این موارد در یک بیمارستان رخ داده باشد که در آن یک بیمار مبتلا تحت درمان بوده است، این امر می‌تواند نشان دهند که یک فرد گروه بزرگی از افراد را آلوده کرده است.

می‌توانید وضعیت شیوع ویروس کرونا را با به‌صورت زنده با نقشه دانشگاه جان هاپکینز دنبال کنید.

مسافران در ایستگاه قطار ایچانگ چین که در فاصله‌ی ۲۰۰ مایلی از ووهان قرار دارد. سال جدید چینی شلوغ‌ترین فصل سفر در این منطقه است

در مطالعه‌ی دیگری که قبلا انجام شده بود، مارها که در این بازار فروخته می‌شدند، به‌عنوان منبع احتمالی ویروس کرونا جدید مطرح شده بود. اگرچه برخی کارشناسان با طرح این موضوع که مشخص نیست ویروس‌های کرونا بتوانند مارها را عفونی کنند، مطالعه‌ی مذکور را مورد انتقاد قرار دادند.

برای اینکه ویروس کرونا جدید یا هر ویروس دیگری منجر به یک همه‌گیری جهانی درمیان انسان‌ها شود، باید بتواند سه کار انجام دهد: انسان‌ را به‌طور مؤثر آلوده کند، در انسان‌ تکثیر پیدا کند و سپس به آسانی در میان انسان‌ها منتشر شود. در حال حاضر هنوز مشخص نیست که ویروس با چه آسانی از یک فرد به فرد دیگر منتقل می‌شود. در این رابطه دانشمندان از شاخصی به‌نام عدد تکثیر پایه یا R0 استفاده می‌کنند. این عدد برآوردی از میانگین تعداد افرادی است که از یک فرد مبتلا دچار ویروس می‌شوند.

در مطالعه‌ای که در ۲۹ ژانویه در مجله‌ی NEJM منتشر شد، مقدار این شاخص برای ویروس کرونا جدید ۲/۲ برآورد شد یعنی هر فرد آلوده ویروس را به‌طور متوسط به ۲/۲ فرد دیگر منتقل می‌کند. این مقدار مشابه با برآوردهای قبلی است که در آن مقدار R0 بین ۲ و ۳ به دست آمده بود (برای مقایسه، ویروس سارس قبل از اینکه اقدامات بهداشت عمومی شاخص آن را به زیر ۱ برساند، دارای شاخص حدود ۳ بود). به‌طورکلی، اگر شاخص R0 ویروسی بزرگ‌تر از یک باشد، همچنان گسترش پیدا می‌کند بنابراین اقدامات بهداشت عمومی برای توقف شیوع باید با هدف کاهش مقدار R0 به کمتر از یک انجام شود. برخی کارشناسان معتقدند همه‌گیری ویروس کرونا جدید در آستانه‌ی تبدیل شدن به یک همه‌گیری جهانی است.

دکتر پیتر رابینوویتز از دانشگاه واشگتن می‌گوید دانشمندان هنوز به‌طور دقیق نمی‌دانند که ویروس چگونه منتشر می‌شود اما می‌تواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود. انتقال بین انسان‌ها، نسبت‌به حالتی که ویروس تنها از حیوانات به انسان منتقل شود، وضعیت را بدتر می‌کند. 

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های چین، ۱۹۸ مورد تأییدشده در ووهان را مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار داده است. پژوهشگران دریافتند که ۲۲ درصد از موارد دارای تماس مستقیم با بازار گوشت بودند و ۳۲ درصد نیز با افرادی که دچار تب یا بیماری تنفسی بودند، در تماس بوده‌اند. اما تقریبا نیمی از افراد نه به بازار رفته و نه با افراد بیمار در تماس بوده‌اند. از ۱۹۸ نفر آلوده، ۲۵ نفر بهبودی حاصل کرده‌اند، ۳ نفر مرده‌اند و ۱۷۰ نفر همچنان تحت مداوا قرار دارند. از ۱۷۰ بیمار تحت‌درمان، ۱۲۶ نفر دارای بیماری خفیف، ۳۵ نفر بیماری شدید و ۹ نفر در شرایط بحرانی قرار دارند. براساس این گزارش، ۱۶ نفر از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی هنگام مراقبت از این بیماران دچار بیماری شدند.

پژوهشگران هنوز درحال تلاشتند که بدانند ویروس کرونا دقیقا چگونه منتشر می‌شود. اما به‌طورکلی، طبق گزارش CDC، معمول‌ترین راه شیوع ویروس‌ کرونا ازطریق قطرات تنفسی است که هنگام سرفه و عطسه ایجاد می‌شود. آزمایش‌ها همچنین نشان داده‌اند که ویروس در مدفوع بیماران نیز وجود داد و نشان می‌دهد ممکن است بتواند ازطریق آلودگی مدفوع نیز پراکنده شود.

• انتشار ویروسی مشابه با ویروس سارس
• بحران ویروس کرونا؛ دولت چین دو شهر بزرگ را قرنطینه کرد
• مارها؛ منشا اصلی احتمالی ویروس جدید کرونا در چین

مقامات بهداشتی سرتاسر جهان نگران شیوع این ویروس هستند اما ارزیابی دقیق میزان کشنده بودن ویروس جدید دشوار است. سازمان جهانی بهداشت  نیز با قدری تأخیر بالاخره اینو شیوع را به‌عنوان وضعیت اضطراری بهداشت عمومی اعلام کرد. دکتر ویلیام شافنر، استاد مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت گفت:

وقتی ما با یک بیماری عفونی جدید رو‌به‌رو می‌شویم، ابتدا از شدیدترین موارد آگاه می‌شویم. همان‌طور که بررسی‌ها ادامه پیدا می‌کند، اغلب متوجه می‌شویم که تعداد افرادی که دچار حالت خفیف‌تر بیماری هستند، بیشتر است و حتی افرادی وجود دارند که به ویروس آلوده شده ولی بیمار نشده‌اند.

نتایج مطالعه‌ای جدید جزئیات تازه‌ای را درمورد شدت بیماری ازجمله، نرخ مرگ‌و‌میر و افراد حساس فراهم می‌کند. پژوهشگران این مطالعه که از مرکز کنترل و پیشگری بیماری چین بوده‌اند، اطلاعات ۴۴۶۷۲ مورد تأییدشده عفونت ویروس کرونا را که بین ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹ تا ۱۱ فوریه ۲۰۲۰ گزارش شده بود، مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار دادند. در بین این موارد، ۱۰۲۳ مرگ اتفاق افتاده بود که منجر به نرخ مرگ‌و‌میر کلی ۲/۳ درصد شد. بنابر گزارش نیویورک‌تایمز، این نرخ مرگ‌و‌میر بسیار بالاتر از نرخ مرگ‌و‌میر ناشی از آنفلوانزا است که در آمریکا به حدود ۰/۱ درصد می‌رسد. با این حال، مطالعه جدید نشان می‌دهد که نرخ مرگ‌و‌میر در مناطق مختلف متغیر است. در استان هوبئی یعنی جایی که شیوع بیماری در آن آغاز شد، نرخ مرگ‌و‌میر ۲/۹ درصد و در مناطق دیگر ۰/۴ درصد بود. این مطالعه همچنین نشان داد که افراد سالخورده بیشتر تحت‌تأثیر بیماری کووید ۱۹ قرار می‌گیرند. در میان کسانی که دارای سن ۸۰ سال یا بیشتر بودند، نرخ مرگ‌و‌میر ۱۴/۸ درصد بود، درحالی‌که این مقدار در افراد گروه سنی ۷۰ تا ۷۹ برابر ۸ درصد، برای گروه سنی ۶۰ تا ۶۹ برابر ۳/۶ درصد، برای گروه سنی ۵۰ تا ۵۹ برابر ۱/۳ درصد، برای گروه سنی ۴۰ تا ۴۹ سال برابر ۰/۴ درصد و برای گروه سنی ۱۰ تا ۳۹ سال برابر ۰/۲ درصد بود. هیچ مرگ‌و‌میری در میان کودکان تازه متولد شده تا سن ۹ سال دیده نشد.

برخی کاشناسان تخمین زده‌اند که تعداد موارد بیماری کووید ۱۹ بسیار بیشتر از چیزی است که به‌طور رسمی پیگیری و گزارش می‌شود. اگر این گونه باشد، نرخ مرگ‌و‌میر واقعی از چیزی که در این مطالعه گزارش شده، کمتر است.

هیج دارویی برای بیماری ناشی‌از ویروس کرونای ووهان تأیید نشده است. درمان اصلی مراقبت‌های حمایتی شامل اطمینان از اینکه بیمار به‌قدر کافی اکسیژن دریافت می‌کند و درصورت لزوم استفاده از دستگاه ونتیلاتور برای فرستادن هوا به ریه‌ها است. بیماران درحالی‌که سیستم ایمنی آن‌ها درحال فعالیت است، باید استراحت کرده و مایعات زیادی مصرف کنند. هیچ دارویی برای هیچ‌کدام از بیماری‌های ناشی از ویروس‌های کرونا تأیید نشده است اگرچه به‌نظر می‌رسد داروی ضدویروسی به‌نام رمدسیویر روی حیوانات مؤثر باشد.

مقامات چین شهر ووهان را تعطیل کردند و حرکت هواپیماها و قطارهای به‌سمت خارج از شهر ووهان کنسل شد. این محدودیت‌ها در شهرهای مجاور مانند هوانگانگ که ۷ میلیون نفر جمعیت دارد و حدود ۳۰ مایل با ووهان فاصله دارد، نیز اعمال شد. ایستگاه‌های قطار شهر مجاور یعنی ایژو تعطیل و مسافرت به دو شهر کوچک‌تر چیبی و چه‌جیانگ نیز محدود شده است.

اجتماعات و اجراهای عمومی گسترده در ووهان ممنوع شده است و دولت اعلام کرده که برای پیشگیری از شیوع بیماری، همه‌ی افراد باید در مکان‌های عمومی از ماسک استفاده کنند. دولت‌های سرتاسر جهان مسافرانی را که از ووهان می‌آیند به‌دنبال نشانه‌های بیماری مورد غربالگری قرار می‌دهند. کره‌شمالی به‌طور موقت سفر گردشگران خارجی را که بیشتر آن‌ها از چین می‌آیند، ممنوع کرده است.

مقامات بهداشت آمریکا برای نظارت بر اوضاع، با سازمان بهداشت جهانی و ادارات بهداشتی ایالتی و محلی همکاری می‌کنند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها که یک سیستم واکنش اضطراری را فعال کرده است، کارکنانی را به فرودگاه‌های اصلی این کشور فرستاده است تا مسافران ووهان را به‌دنبال علائم بیماری مورد بررسی قرار دهند و یک آزمایش تشخیصی برای این ویروس طراحی کرده است. این مرکز به بیمارستان‌های سرتاسر کشور آمریکا دستور داده است تا از بیمارانی که همراه‌با تب یا بیماری تنفسی به بیمارستان مراجعه می‌کنند، درمورد سفر به ووهان یا تماس با افرادی که اخیرا به ووهان مسافرت کرده‌اند، سؤال کنند. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی بیمارانی را که ممکن است عفونی شده باشند، جدا کرده و هنگام درمان آن‌ها از وسایل محافظتی استفاده می‌کنند.

ویروس کرونا موجب عفونت بینی، سینوس‌ها و بخش فوقانی گلو می‌شود. این ویروس به‌همان روشی که ویروس‌های کرونای دیگر منتشر می‌شوند، انتقال پیدا می‌کند: ازطریق سرفه و عطسه‌ی افراد آلوده، ازطریق تماس با دست و صورت یک فرد آلوده یا با لمس سطوحی که افراد آلوده با آن‌ها در تماس بوده‌اند. تقریبا همه‌ی افراد حداقل یک بار در زندگی و عمدتا در خردسالی دچار عفونت ناشی از ویروس‌های کرونا می‌شوند.

علائم می‌توانند ۲ تا ۱۴ روز پس از مواجهه بروز کنند. طبق برآورد مطالعه‌ای که در مجله‌ی NEJM منتشر شد، به‌طور متوسط افراد ۵ روز پس از قرارگیری درمعرض ویروس و آلوده شدن به آن، علائم را نشان می‌دهند. در اوایل، بیماری مانند یک سرماخوردگی معمولی است. شما ممکن است دچار علائم زیر شوید:

• تب
• سرفه
• تنگی نفس

عفونت‌ها از حالت خفیف تا شدید متغیر است. اگر ویروس منجر به ذات‌الریه، نارسایی تنفسی یا شوک عفونی شود، می‌تواند موجب مرگ شود. کسانی که بیشتر در خطر مرگ قرار دارند،

علائم بیشتر ویروس‌های کرونا مانند علائم عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی است ازجمله آبریزش بینی، سرفه، گلودرد و گاهی تب. در بیشر موارد، نمی‌دانید که آیا دچار ویروس کرونا شده‌اید یا ویروس دیگر عامل سرماخوردگی مانند رینوویروس. برای مشخص شدن نوع ویروس می‌توان آزمایش‌های آزمایشگاهی نظیر کشت ترشحات بینی یا گلو انجام داد ولی درحالت معمول نیازی به انجام این کار نیست. نتایج آزمایش موجب تغییر در نحوه‌ی درمان علائم بیماری که معمولا طی چند روز برطرف می‌شوند، نخواهد شد. اما اگر عفونت ویروس کرونا به دستگاه تنفسی تحتانی سرایت کند (مجاری هوایی و ریه‌ها)، می‌تواند بخصوص در افراد سالخورده، افراد دچار بیماری قلبی یا افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف منجر به ذات‌الریه شود.

درمان خاصی برای عفونت‌های کروناویروسی وجود ندارد و بیشتر افراد به‌خودی‌خود بهبود پیدا می‌کنند. بنابراین درمان شامل استراحت و مصرف داروهایی برای تسکین علائم است. یک رطوبت‌ساز یا دوش آب گرم می‌تواند به تسکین گلو درد و سرفه کمک کند. اگر بیماری خفیف باشد، باید مقدار زیادی مایعات بنوشید و استراحت کنید اما اگر درمورد علائم خود نگران هستید باید به پزشک مراجعه کنید (این توصیه‌ای برای همه‌ی ویروس‌های کرونا است و نه به‌طور خاص برای ویروس جدید).

در حال حاضر، هیچ واکسنی برای ویروس کرونا جدید وجود ندارد. واکسن‌ها و داروهای کاهش‌دهنده‌ی علائم در کشورهای مختلف درحال توسعه هستند اما این کار زمان می‌برد.

یک مامور پلیس در بازار غذاهای دریایی ووهان که تعطیل شده است

دکتر شافنر توضیح داد مسافرانی که می‌خواهند به چین سفر کنند، باید کاملا از بازارهای حیوانات زنده اجتناب کنند و در مناطق روستایی نیز فاصله‌ی خود را با حیوانات حفظ کنند. علاوه‌براین، مسافران باید بهداشت دست را کاملا رعایت کنند و دست‌های خود را به‌طور مکرر شسته و از تماس دست با صورت خودداری کنند و از افرادی که سرفه یا عطسه می‌کنند، فاصله بگیرند. مسافران هنگام بازگشت باید وضعیت سلامتی خود را مورد نظارت قرار دهند و اگر دچار سرفه یا عطسه شده باشند، قبل از ورود با ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی تماس بگیرند.

اگر شما دچار یک عفونت تنفسی هستید، برای کمک به پیشگیری از بیمار شدن دیگران و کاهش خطر انتشار عفونت از ماسک استفاده کنید. پوشیدن ماسک جراحی ممکن است در شلوغی تا حدی از شما دربرابر عفونت محافظت کند اما به‌طورکلی ماسک‌های جراحی، به آن اندازه محکم نیستند که تمام هوایی را که تنفس می‌کنید، فیلتر کنند. البته افرادی که علائم ویروس را نشان می‌دهند و کسانی که از افراد مبتلا به ویروس مراقبت می‌کنند ازجمله کارکنان مراقبت‌های بهداشتی باید از ماسک استفاده کنند.

• شستن مکرر و کامل دست‌ها با استفاده از آب و صابون یا درصورت عدم دسترسی به این موارد، استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های دست که حاوی حداقل ۶۰ درصد الکل هستند.
• اجتناب از تماس دست نشسته با چشم، بینی و دهان
• پرهیز از تماس نزدیک با افراد مبتلا به عفونت
• ماندن در منزل هنگام بیماری
• پوشاندن عطسه و سرفه با دستمال و سپس انداختن آن در سطل زباله
• تمیز کردن سطوح و اشیائی که به‌طور مکرر لمس می‌شوند با استفاده از مواد پاک‌کننده

براساس دانش موجود درمورد پاسخ سیستم ایمنی بدن به عفونت، افرادی که بهبود می‌یابند، حداقل باید در کوتاه‌مدت (شاید هم در بلندمدت و حتی در کل زندگی) دربرابر ابتلای مجدد به همان ویروس محافظت شوند. اگرچه برخی مقامات کمیسیون بهداشت چین گفته‌اند که ممکن است افرادی که دچار بیماری ناشی‌از ویروس کرونا شده‌اند برای بار دوم هم بیمار شوند. دانشمندان نمی‌دانند آنتی‌بادی‌های تولیدشده برای مبارزه با عفونت ویروس کرونا جدید تا چه‌مدت در بدن بیمار خواهند ماند. مقامات از افراد بهبود یافته خواستند که نسبت‌به بهداشت و سلامتی خود هوشیار باشند.

هنوز مشخص نیست. بیشتر ویروس‌های تنفسی مانند ویروس‌های آنفلوآنزا فصلی هستند. نانسی مسونیر، مدیر مرکز ملی واکسیناسیون و بیماری‌های تنفسی آمریکا در کنفرانسی در ۱۲ فوریه گفت در وضعیتی که هنوز از آغاز شیوع بیماری دو ماه نیز نگذشته است، تکیه بر چنین فرضی درست نیست. اگر ویروس جدید مانند ویروس‌های آنفلوانزا رفتار کند، ممکن است با رسیدن بهار و تابستان عفونت‌های کمتری از آن را ببینیم اما این یک بیماری جدید است.

اپیدمیولوژیست‌ها سه سناریوی محتمل را برای نحوه‌ی پایان یافتن شیوع ویروس کرونا ارائه کرده‌اند. می‌توانید در این مقاله زومیت درباره‌ی این سه سناریو بیشتر بخوانید.