استرس چگونه موجب سفید شدن مو می‌شود

حتما شما هم این سخن قدیمی را شنیده‌اید که هنگام استرس، موهای شما ممکن است رنگ خود را از دست بدهند. به‌تازگی گروهی از پژوهشگران دریافته‌اند که در موش‌، رویدادهای استرس‌زا موجب وارد آمدن آسیب به سلول‌های بنیادی می‌شود که مسئول تولید رنگدانه در موها هستند. این سلول‌های بنیادی که در نزدیکی پایه‌ی هر فولیکول مو قرار دارند، تمایز پیدا کرده و سلول‌های تخصصی‌تری به‌نام ملانوسیت را ایجاد می‌کنند که باعث ایجاد رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه، قرمز و زرد موها و پوست می‌شود. استرس موجب می‌شود که سلول‌های بنیادی سریع‌تر تمایز پیدا کنند و تعداد آن‌ها به‌شدت کم شود و رشته‌‌موهایی ایجاد شود که بیشتر حالت شفاف (خاکستری) داشته باشند. این مطالعه که در مجله‌ی Nature منتشر شده است، همچنین نشان می‌دهد که سیستم عصبی سمپاتیک که بدن را برای واکنش دربرابر تهدیدها آماده می‌کند، نقش مهمی در فرایند خاکستری شدن رنگ مو دارد. یاچیه هسو، زیست‌شناس سلول‌های بنیادی در دانشگاه هاروارد که این پژوهش را هدایت کرده است، می‌گوید:

به‌طور معمول، سیستم عصبی پاراسمپاتیک یک سیستم اضطراری برای جنگ یا گریز است و فرض بر این است که این سیستم بسیار سودمند بوده یا حداقل اثرات آن موقتی و برگشت‌پذیر باشد.

این یافته‌ها برای نخستین‌بار، پیوند علمی بین استرس و خاکستری شدن مو را نشان می‌دهد.

استرس کل بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین پژوهشگران مجبور بودند بررسی‌های مختلفی انجام دهند تا متوجه شوند کدام سیستم فیزیولوژیکی است که این اثرات را به فولیکول‌های مو منتقل می‌کند. پژوهشگران در آغاز فرض کردند که استرس ممکن است موجب حمله‌ی سیستم ایمنی به سلول‌های بنیادی ملانوسیت شود. آن‌ها با تزریق آنالوگ کاپسی‌سین، موش‌ها را درمعرض استرس حاد قرار دادند اما سرانجام، حتی موهای موش‌هایی که فاقد سلول‌های ایمنی بودند، خاکستری شد.

دانشمندان در مرحله‌ی بعد به بررسی اثرات هورمون استرس یعنی کورتیزول پرداختند. موش‌هایی که غدد آدرنال آن‌ها برداشته شده بود، نمی‌توانستند هورمون کورتیزول تولید کنند و بااین‌حال در شرایط استرس‌زا، رنگ موهای آن‌ها خاکستری شد. درنهایت، معلوم شد سیستم مسئول پیدایش رشته‌‌موهای نقره‌ای، اعصاب سمپاتیکی است که درون هر فولیکول مو در پوست انشعاب پیدا می‌کنند.

تصویری میکروسکوپی از اعصاب سمپاتیک (ارغوانی) در اطراف سلول‌های بنیادی ملانوسیت (زرد)

پژوهشگران دریافتند که سلول‌های عصبی سمپاتیک، ناقل عصبی نورآدرنالین را آزاد می‌کنند که به‌وسیله‌ی سلول‌های بنیادی ملانوسیت اطراف برداشته می‌شود. سپس مجموعه‌ای از رویدادهای متوالی به‌سرعت اتفاق می‌افتد: سلول‌های بنیادی ملانوسیت تکثیر یافته و به سلول‌های تولیدکننده‌ی رنگدانه تمایز می‌یابند. منطقه‌ی اطراف پایه‌ی فولیکول خالی می‌شود و مو بدون منبع رنگدانه می‌ماند.

در مطالعه‌ی دکتر هسو، استرس حاد طی پنج روز، کل جمعیت سلول‌های بنیادی ملانوسیت را در موش‌ها تهی کرد. پژوهشگران همچنین دریافتند که در ظروف آزمایشگاهی، نورآدرنالین موجب می‌شود که سلول‌های بنیادی ملانوسیت انسانی تکثیر شوند و این امر نشان می‌دهد که همین فرایند تسریع خاکستری شدن موها در انسان نیز اتفاق می‌افتد. در مطالعات مایومی ایتو، زیست‌شناس دانشکده‌ی پزشکی نیویورک روی پیری موش‌ها، فرایند خاکستری شدن رنگ موها تدریجی بوده است.

در آزمایشی جدید، تکه‌هایی از موهای موش‌ پس از قرار گرفتن درمعرض استرس خاکستری شد

گروه دکتر هسو همچنین دریافتند که با استفاده از داروهایی موسوم‌به بازدارنده‌های CDK که تکثیر سلول‌های بنیادی را متوقف می‌کند یا با مهار آزاد شدن نورآدرنالین، می‌توان فرایند خاکستری شدن موها در موش را مهار کرد.

این یافته‌ها بر پیامدهای ناشی‌ از آغاز مکانیسم بقا در زمانی‌ تأکید می‌کند که شرایط تهدیدکننده‌ی زندگی نباشد. سابروتو چاترجی، زیست‌شناس دانشگاه جانز هاپکینز که درمورد تأثیر استرس روی سلول‌های عروق خونی مطالعه می‌کند، می‌گوید:

استرس بخش طبیعی از زندگی است اما موقعیت‌هایی وجود دارد که در آن استرس مفید بوده و در شرایطی نیز استرس مضر است.

دکتر چاترجی می‌گوید، مطالعات دیگر نشان داده‌اند که استرس تنها یکی از عوامل مؤثر در تسریع خاکستری شدن موها است. ژن‌ها و رژیم غذایی نیز در این میان نقش دارند. در مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۸ منتشر شد، دکتر چاترجی و همکارانش دریافتند، موش‌هایی که تحت رژیم غذایی مشابه‌با رژیم غذایی غربی (دارای چربی و کلسترول بالا) قرار داشتند، نه‌تنها دچار التهاب سرخرگ‌ها شدند بلکه موهای آن‌ها نیز شروع به خاکستری شدن کرد و دچار ریزش مو شدند (این پژوهشگران همچنین روشی برای توقف این فرایند پیدا کردند). اما مطالعه‌ی جدید گامی مهم به‌سوی درک نقش استرس روی بافت‌های مختلف است. دکتر هسو می‌گوید:

اگر ما اطلاعات بیشتری درمورد چگونگی تغییر بافت‌ها و سلول‌های بنیادی تحت شرایط استرس‌زا به‌دست آوریم، درنهایت قادر خواهیم بود درمان‌هایی طراحی کنیم که این تأثیر مخرب را متوقف یا معکوس کنند.