چگونه ورزش شدید می‌تواند به بدن آسیب برساند

هرسال و با آغاز سال نو، بسیاری از مردم تصمیم می‌گیرند سبک زندگی بی‌تحرک خود را کنار گذاشته و به ورزش مشغول شوند. در چنین مواقعی، برخی افراد برای جبران زمان از دست‌رفته، ناگهان تمرینات ورزشی شدیدی را آغاز می‌کنند. اما باید دانست که کار عضلانی سنگین، به‌خصوص پس از یک دوره‌ی بی‌تحرکی می‌تواند باعث وارد آمدن آسیب‌های مکانیکی و شیمیایی به غشای سلول‌های عضلانی شده و موجب متلاشی شدن این سلول‌ها شود. البته هدف از طرح این اطلاعات آن نیست که مردم از ورزش دست بکشند. نکته‌ی مهم آن است که مردم باید بدانند که پاسخ فیزیولوژیکی مطلوب به محرک ورزشی هم به دوره‌ی آمادگی تدریجی و به دوره‌ی بازیابی بین جلسات ورزش بستگی دارد.

اصطلاح پزشکی مورد استفاده برای پارگی سلول‌های ماهیچه‌ی اسکلتی رابدومیولیز (واپاشی ماهیچه مخطط) یا به اختصار رابدو (rhabdo) است. زمانی که سلول‌های ماهیچه‌ای پاره یا متلاشی می‌شوند، محتویات درون سلولی آن‌ها وارد جریان خون می‌شود. این محتویات سلولی شامل آنزیم‌هایی مانند کراتین‌کیناز، الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم و پروتئین‌هایی نظیر میوگلوبین است. خصوصا میوگلوبین پروتئین بزرگ و قرمزی است که می‌تواند سیستم تصفیه‌ی کلیه یا توبول‌های کلیه را مسدود کند که به‌عنوان سیستم لوله‌کشی کلیه عمل می‌کنند. این مولکول همچنین می‌تواند به محصولات جانبی سمی تجزیه شود که به کلیه‌ها آسیب می‌رساند. در موارد نادر، مقدار بیش‌ازحد میوگلوبین در جریان خون می‌تواند عملکرد کلیه را کاملا متوقف کند؛ چیزی که درمورد یک دونده‌ی مارتن ۲۷ ساله اتفاق افتاد و او در اثر نارسایی کلیه از دنیا رفت.

هر فعالیت فیزیکی که جدید یا شدید باشد، می‌تواند موجب بروز رابدو علامتی شود. فعالیت‌های شدیدی مانند باغبانی، وزنه‌برداری و کراس‌فیت می‌تواند باعث آغاز رابدو علامتی و آسیب به کلیه شود. بیش از ۹۰ مورد رابدو پس از اسپینینگ ثبت شده است. ۱۱۹ دانش‌آموز دبیرستانی در تایوان پس از انجام ۱۲۰ بار پوش‌آپ (شنای سوئدی) طی ۵ دقیقه، سر از اتاق اورژانس درآوردند. بنابراین، پارگی مضر سلول‌های عضلانی می‌تواند پس از حتی ۵ دقیقه یا ۳۶ ساعت فعالیت بدنی غیرعادی یا شدید رخ دهد. بر‌این‌اساس، تمرین تدریجی و بازیابی متناسب باعث می‌شود که بدون بروز عوارض جانبی خطرناک، سازگاری‌های مفید عضلانی، قلبی‌عروقی و ترکیب بدن مانند ساخت عضله، افزایش تناسب اندام و کاهش چربی بدن حاصل شود.

نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد رعایت یک مرحله‌ی تمرین تدریجی دو هفته‌ای پس از رها کردن تمرینات ورزشی و بی‌تحرکی، برای غشای سلول‌های ماهیچه‌ای نیاز است تا آن‌ها کاملا با فشار ناشی‌از تمرینات ورزشی سازگار شوند. رابدو تحت‌بالینی یا تجزیه‌ی عضلانی بدون وارد آمدن آسیب حاد به کلیه یا علائم ناتوان‌کننده، رایج بوده و نشان‌دهنده‌ی پاسخ معمول به تمرینات ورزشی است که نیازی به درمان پزشکی ندارد. اگرچه، ورزش سنگین به‌خصوص پس از یک دوره‌ی بی‌تحرکی، وقتی با علائم زیر همراه باشد، نیاز به معاینه‌ی پزشکی مناسب دارد:

• درد عضلانی شدیدی که با گذشت زمان برطرف نمی‌شود
• تورم عضلات همراه با محدودیت حرکت
• تهوع یا استفراغ یا هر دو
• ادرار بسیار تیره (مثل رنگ کوکاکولا) یا پراکنده

عوامل خطرسازی وجود دارد که احتمال بروز رابدو پس از فعالیت بدنی را افزایش می‌دهد. این عوامل خطرساز عبارتند از ورزش در شرایط گرما، کم‌آبی یا نوشیدن بیش‌ازحد آب، مصرف زیاد مشروبات الکلی، مصرف قهوه‌ی بسیار زیاد، رژیم‌های غذایی شدید (گیاه‌خواری یا پروتئین زیاد) و داشتن ویژگی سلول داسی‌شکل. این وضعیت هم در مردان و زنان پیش می‌آید. به‌نظر می‌رسد عضلات بازوی کوچک‌تر نسبت‌به پارگی پس از ۵ تا ۳۰ دقیقه ورزش آسیب‌پذیرتر باشد. اگرچه رابدو علامتی شایع نیست، تمام کسانی که ورزش می‌کنند باید نسبت‌به علائم آن آگاه باشند.