سرانجام شیوع ویروس کرونا چه خواهد بود؟

سازمان جهانی بهداشت، شیوع درحال گسترش ویروس کرونا را به‌عنوان وضعیت اضطراری بهداشت عمومی اعلام کرده است. براساس این تشخیص، شیوع مذکور که درحال حاضر حدود ۱۴ هزار فرد را شامل می‌شود، ممکن است همچنان در سرزمین‌های خارج از چین گسترش پیدا کند و کشورهای مختلف جهان باید با هم همکاری کرده و نیز در وضعیت آماده‌باش قرار داشته باشند. 

تا یک ماه پیش، ویروس کرونا جدید که 2019 nCoV نامیده می‌شود، برای دانشمندان ناشناخته بود. اکنون مقامات بهداشتی در تلاش هستند تا این ویروس را شناخته و از شیوع وسیع‌تر بیماری در سطح جهان پیشگیری کنند. البته هنوز روزهای اول کار است. سؤال‌های مهمی درمورد ویروس وجود دارد که باید جواب دقیقی برای آن‌ها پیدا شود، مثلا اینکه: «بیماری چگونه منتشر می‌شود» و «میزان کشنده‌بودن آن تا چه حد است». یکی از سؤال‌ها نیز این است که «این شیوع چگونه به پایان می‌رسد».

ماموران پلیس فیلیپین درحالی‌که مردم در انتظار خرید ماسک صورت در خارج از فروشگاه لوازم پزشکی تجمع کرده‌اند، نگهبانی می‌دهد

درحال حاضر، کارشناسان بیماری‌های عفونی سه سناریوی جامع را درمورد آینده‌ی شیوع ویروس کرونا جدید مطرح می‌کنند که البته همه‌ی موارد فقط احتمالی هستند و نتیجه قطعی مشخص نیست.

۱. با مداخلات بهداشت عمومی شیوع ویروس تحت کنترل در می‌آید

این بهترین سناریو است و اساسا همان چیزی است که درمورد شیوع سارس (سندرم تنفسی حاد بسیار سخت) در سال ۲۰۰۳ رخ داد. ویروس عامل بیماری سارس نیز مانند ویروس جدید از ویروس‌های گروه کرونا یا همان کروناویروس‌ها است. این ویروس‌ها موجب بیماری پستانداران و پرندگان می‌شوند. تاکنون، چندین ویروس کرونا شناخته شده‌ است که انسان‌ را آلوده می‌کنند.

سارس عمدتا حیوانات را آلوده می‌کند اما قادر است توانایی عفونی‌کردن انسان را نیز به دست آورد و در میان جوامع انسانی منتشر شود. در اواخر سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳، سارس ۸۰۹۶ فرد را عفونی کرد (عمدتا در چین) و موجب مرگ ۷۷۴ نفر در ۱۷ کشور جهان شد. سارس تا سال ۲۰۰۴ عملا ناپدید شد. جسیکا فرلی، استاد دانشگاه اموری در آمریکا توضیح می‌دهد:

سارس نمونه‌ی کلاسیکی از این موضوع بود که چگونه مداخلات بهداشت عمومی می‌تواند اثربخش بوده و شیوع بیماری را متوقف کند.

در طول دوره‌ی شیوع سارس، همه‌ی مقامات بهداشتی در تلاش بودند تا هرچه سریع‌تر موارد آلوده را شناسایی کرده و آن‌ها را در شرایط ایزوله قرار دهند. به این ترتیب، سیستم ایمنی آن‌ها می‌توانست بدون انتشار ویروس به دیگران با آن مبارزه کند (درمواردی نیز ویروس موجب مرگ بیمار شده و همراه او از بین می‌رفت). این اقدامات هماهنگی زیادی را می‌طلبد: پزشکانی که به‌دنبال ویروس می‌گردند، بررسی‌های دقیق برای اینکه معلوم شود چه کسانی با بیمار در تماس قرار گرفته‌اند و اقدامات دقیق برای کنترل عفونت در بیمارستان. فرلی می‌گوید:

اقدامات وسیع‌تری مانند محدودیت‌های مسافرتی، قرنطینه یا غربالگری افراد در فرودگاه ها نیز اجرا شد.

همه‌چیز به‌سرعت اتفاق افتاد. سارس برای اولین‌بار در فوریه ۲۰۰۳ گزارش شد. تا ماه مارس، صدها نفر که درمعرض این ویروس قرار گرفته بودند، در خانه‌های خود قرنطینه شدند. توصیه‌های مسافرتی سازمان جهانی بهداشت در مناطق آلوده منتشر شد. در همین حال، ماموران در فرودگاه‌ها غربال‌گری مسافران بین‌المللی را آغاز کردند و از آن‌ها درمورد علائم احتمالی و تماس با افراد حامل ویروس، پرس‌و‌جو کردند. هم‌زمان، پزشکان درمورد تشخیص بیماری هوشیاری بیشتری کسب کردند و بیماران را در حالت ایزوله مورد مراقبت قرار دادند. تا اواسط تابستان، بیشتر کشورها که شیوع این ویروس در آن‌ها دیده شده بود، اعلام کردند که عاری از سارس هستند. این روزها سارس ممکن است هنوز در حیوانات وجود داشته باشد اما در حال گسترش در میان جوامع انسانی نیست.

نمایی میکروسکوپی از ویروس کرونا عامل بیماری سارس

البته ممکن است تکرار موفقیت درزمینه‌ی کنترل سارس درمورد شیوع ویروس جدید دشوار باشد. مهار سارس تاحدودی ساده‌تر بود. یکی از دلایل آن است که افراد آلوده معمولا تا زمان بروز نشانه‌های بیماری مانند تب، بیماری را به دیگران منتقل نمی‌کنند. این بدان معنا است که وقتی فردی بیمار شد، می‌توان در شرایط قرنطینه از وی مراقبت کرد و انتقال بیماری در این‌جا متوقف می‌شود. در این مورد سازمان جهانی بهداشت گفته بود: «اگر موارد مبتلا به سارس قبل از ظهور علایم عفونی بودند و می‌توانستند ویروس را به دیگران منتقل کنند، کنترل بیماری بسیار دشوار یا حتی غیرممکن می‌شد.»

درزمینه‌ی شیوع جدید، دانشمندان هنوز درحال بررسی این موضوع هستند که آیا ویروس قبل از بروز علائم منتقل می‌شود (پژوهشگران تاکنون یک مورد را گزارش کرده‌اند که در آن ویروس به این شیوه منتقل شده است). اگر ویروس این توانایی را داشته باشد، کنترل آن دشوارتر می‌شود زیرا برخی افراد متوجه نخواهند شد که بیمارند و ممکن است به‌دنبال دریافت مراقبت‌های پزشکی نباشند و ویروس را نیز به دیگران منتقل کنند. آمش آدالجا از مرکز ایمنی بهداشت جان هاپکینز می‌گوید:

درمورد سارس، مقامات بهداشتی کمی خوش‌شانس بودند زیرا این ویروس ازنظر انتقال در خارج از مراکز مراقبت‌های بهداشتی و بدون کمک افرادی که گسترش‌دهنده قوی ویروس هستند (ابرگسترنده‌ها)، چندان کارآمد نبود.

آنچه مشخص است آن است که شیوع ویروس کرونا جدید وسیع‌تر از شیوع سارس است. طبق مدل ریاضی جدیدی که در مجله‌ی The Lancet منتشر شده است، برآورد می‌شود که از ۲۵ ژانویه در شهر ووهان که منشا این بیماری است، ۷۵۸۰۰ نفر آلوده بوده‌اند و شماری از این افراد احتمالا در آمارها درنظر گرفته نشده‌اند. به‌عقیده‌ی پژوهشگران، اگر انتقال ویروس به میزان یک‌چهارم کاهش پیدا کند، نرخ شیوع آن کند خواهد شد.

شیوع می‌تواند با اختراع یک واکسن خاتمه پیدا کند اما حتی در سریع‌ترین سناریو نیز این کار چندین سال زمان می‌برد. باتوجه به این مسئله، ناتان گروباخ، اپیدمیولوژیست دانشکده‌ی پزشکی ییل می‌گوید:

بنابراین، درنهایت مسئله به این موضوع منتهی می‌شود که سازمان‌های بهداشت عمومی تا چه حد موارد مبتلا را شناسایی می‌کنند، از آن‌ها مراقبت می‌کنند و آن‌ها را در حالت ایزوله قرار می‌دهند و نیز اینکه افراد آلوده تا چه حد بهداشت را رعایت می‌کنند.

۲. ویروس پس آلوده کردن تمام یا بیشتر افراد مستعد فروکش می‌کند

شیوع بیماری کمی شبیه آتش‌سوزی است. ویروس شعله است و افراد حساس، سوخت آن هستند. درنهایت، اگر دیگر سوخت شعله تأمین نشود، آتش به‌تدریج خاموش می‌شود. شیوع ویروس زمانی به پایان می‌رسد که دیگر نتواند افرادی را برای آلوده‌کردن پیدا کند. مایکل مینا، اپیدمیولوژیست دانشکده‌ی بهداشت عمومی هاروارد، همه‌گیری سال‌های ۲۰۱۶-۲۰۱۵ ویروس زیکا را در پورتوریکو و آمریکای جنوبی نمونه‌ای از همه‌گیری معرفی می‌کند که درنهایت خود‌به‌خود خاموش شد. او می‌گوید:

افراد بسیار زیادی به‌سرعت آلوده شدند (در سال ۲۰۱۶ بیش از ۳۵ هزار مورد در پورتوریکو گزارش شد) اما پس از آن، شمار افراد مستعد به بیمار کاهش یافت. کسانی که بیش از همه در خطر تماس با پشه‌های حامل بیماری بودند، قبلا بیماری را گرفته بودند و درنهایت افراد کمتری باقی ماندند که ویروس بتواند سراغ آن‌ها رفته و آن‌ها را آلوده کند.

زیکا هنوز در مقیاس محدودی در برزیل درحال گردش است اما مقامات پورتوریکو گزارش می‌کنند که این ویروس دیگر در آن منطقه درحال انتشار نیست.

پوستر آگاهی از نحوه شیوع ویروس زیکا در پورتوریکو در اوت ۲۰۱۶

درمورد ویروس کرونا جدید هنوز دشوار است که بگوییم آیا سرنوشت این ویروس نیز همچون ویروس زیکا خواهد بود. علت آن است که نمی‌دانیم دقیقا چه کسانی مستعد به این بیماری هستند. ممکن است برخی افراد نسبت‌به دیگران دربرابر این ویروس مصونیت بیشتری داشته باشد و این امر موجب شود که این افراد بیمار نشوند. زمانی‌که ویروس به‌طور طبیعی درحال ناپدید شدن باشد، مقامات بهداشتی ممکن است بهتر بتوانند آن را با قرنطینه و غربالگری متوقف کنند. این احتمال وجود دارد که ویروس در کشور چین به‌طور طبیعی و پس از آلوده کردن تمام افراد مستعد ناپدید شود و در کشورهای دیگر نیز نظارت جامع آن را مهار کند. البته این سناریوی مطلوبی نیست، چراکه موجب درگیری افراد زیادی می‌شود که احتمالا برخی نیز جان خود را از دست خواهند داد.

شدت و اثرات حاصل از این شیوع بستگی به جنبه‌هایی از بیماری دارد که کارشناسان درصدد درک آن هستند: «چه تعداد از افرادی که در تماس با ویروس قرار می‌گیرند، بیمار می‌شوند»، «چه تعداد از این افراد از دنیا می‌روند» و «انتقال این بیماری از یک فرد به فرد دیگر تا چه حد آسان است». فرلی می‌گوید:

معمولا شیوع‌ها دارای یک نقطه‌ی اوج هستند و پس از آن گسترش بیماری آهسته می‌شود. ولی سؤال این است که آیا ما می‌توانیم آن را کاملا کنترل کنیم یا همچنان این بیماری منتشر خواهد شد.

۳. ویروس کرونا به ویروس شایع دیگری تبدیل خواهد شد

سناریوی سومی نیز درمورد پایان شیوع وجود دارد و آن این است که: «شیوع پایانی ندارد». این وضعیت قبلا رخ داده است. در سال ۲۰۰۹، سویه‌ی جدیدی از ویروس آنفلوانزا H1N1 در سرتاسر جهان منتشر شد. اما به‌گفته‌ی مینا:

پس از مدتی این ویروس به جزئی از فهرست آنچه ممکن است در هر فصل آنفلوانزا رخ دهد، تبدیل شد.

آدالجا توضیح می‌دهد که اکنون چهار سویه از ویروس کرونا وجود دارد که معمولا به‌عنوان سرماخوردگی یا ذات‌الریه انسان را آلوده می‌کند. احتمال دارد که این ویروس به پنجمین ویروس شایع کرونا تبدیل شود و مانند آنفلوانزا هر سال شیوع پیدا کند. شاید هم این ویروس به ویروسی فصلی در چین تبدیل شود یا  مثل آنفلوانزا بتواند کل جهان را تحت‌الشعاع قرار دهد. او می‌گوید:

ممکن است سیاست‌های ما تأثیری روی مهار این شیوع در خارج از چین داشته باشد. این ویروس در چین ممکن است به یک ویروس کرونا فصلی مبدل شود. البته پیش‌بینی آنچه اتفاق می‌افتد، واقعا دشوار است. این فقط یک احتمال است.

این اتفاق نیز مورد خوبی نیست. انسان نمی‌خواهد ویروس دیگری به وجود آید که مجبور شود با آن مبارزه کند. آدالجا می‌گوید:

به‌نظر می‌رسد که این ویروس تاحدی ظرفیت ایجاد بیماری شدید را داشته باشد و فقط موجب سرماخوردگی ساده نشود. افرادی در اثر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند و افرادی نیز در بخش مراقبت‌های ویژه قرار دارند. به‌همین خاطر نیاز است که شیوع بیماری کنترل شود. اگرچه بیماری ناشی‌از ویروس کرونا جدید به‌نظر نمی‌رسد به‌اندازه‌ی سارس شدید باشد اما ظاهرا نسبت‌به بیماری حاصل از دیگر ویروس‌های کرونا که ما هر سال با آن‌ها مواجه می‌شویم، شدیدتر باشد.

ماموران پلیس درحال خروج از مرکز شهری بیل گراهام در سانفرانسیسکو، جایی که در آن یک کلینیک واکسیناسیون آنفلوانزای H1N1 در ۲۲ دسامبر سال ۲۰۰۹ ایجاد شد