ساخت واکسن برای ویروس کرونا چند ماه طول می‌کشد؟
چین در نیمه‌ی اول ماه ژانویه توالی کامل RNA ویروس کرونا جدید را منتشر کرد. ویروس کرونا جدید، اکنون SARS-CoV-2 نامیده می‌شود (کووید ۱۹ به خود بیماری اشاره دارد). انتشار این اطلاعات موجب شد مراکز پژوهشی مختلفی در سرتاسر جهان ازجمله دانشگاه کوئینزلند و موسسه‌هایی در آمریکا و اروپا تلاش برای توسعه‌ی واکسنی علیه این ویروس را آغاز کنند.
در اواخر ژانویه، ویروس کرونا برای نخستین‌بار در خارج از کشور چین به‌وسیله‌ی موسسه‌ی دوهرتی ملبورن کشت داده شد. این موفقیت گام مهمی بود و دنبال آن، پژوهشگران سایر کشورهای جهان به نمونه‌ی زنده‌ای از این ویروس دسترسی پیدا کردند. پژوهشگران آزمایشگاه بهداشت حیوانات استرالیا با استفاده از این نمونه توانستند ویژگی‌های ویروس را بشناسند. شناسایی ویژگی‌های ویروس گام مهم دیگری در راستای تلاش جهانی برای تولید واکسن است.
ازنظر تاریخی، توسعه‌ی واکسن‌ها ۲ تا ۵ سال زمان می‌برد. اما پژوهشگران با همکاری یکدیگر و درس گرفتن از پژوهش‌های گذشته درزمینه‌ی توسعه‌ی واکسنی برای ویروس‌های کرونای دیگر، احتمالا خواهد توانست در مدت زمان کوتاه‌تری واکسنی علیه این ویروس توسعه دهند.
ساخت واکسن نیاز به همکاری دارد
هیچ موسسه‌ای به‌تنهایی توانایی یا تجهیزات توسعه‌ی یک واکسن را ندارد. این کار مراحل مختلفی دارد. ابتدا باید ویژگی‌ها و رفتار ویروس را در بدن میزبان (انسان) درک کنیم. به این منظور، باید یک مدل حیوانی تدارک ببینیم. در مرحله‌ی بعد، باید نشان دهیم که واکسن بی‌خطر بوده و می‌تواند بدون ایجاد آسیب، بخش‌های درستی از سیستم ایمنی بدن را تحریک کند. سپس می‌توانیم آزمایش‌های حیوانی پیش‌بالینی واکسن‌های بالقوه را با استفاده از مدل حیوانی آغاز کنیم.
واکسن‌هایی که با موفقیت آزمایش‌های پیش‌بالینی را می‌گذارند، می‌توانند به‌وسیله‌ی موسسه‌های دیگری که دارای ظرفیت اجرای کارآزمایی‌های انسانی هستند، مورد استفاده قرار گیرند. در این میان، یکی از مسائل مهم تصمیم‌گیری در این باره است که آزمایش‌ها کجا و روی چه کسانی انجام شود. به‌طور کلی، حالت ایده‌آل آن است که چنین واکسن‌هایی در موقعیت شیوع بیماری مورد آزمایش قرار گیرد. سرانجام اگر واکسن بی‌خطر و موثر باشد، باید مجوزهایی را نیز دریافت کند. همچنین قبل از اینکه واکسن نهایی آماده‌ی تحویل شود، باید روش مقرون به صرفه‌ای برای تولید آن پیدا شود. هریک از این مراحل خط تولید واکسن می‌تواند با چالش‌هایی رو‌به‌رو شود.
چه چالش‌هایی پیش روی تولید واکسن کرونا است
ائتلاف مبارزه نوآورانه با بیماری‌های اپیدمیک (CEPI) در دو مرحله‌ی نخست توسعه‌ی واکسن مشارکت کرده است: تعیین ویژگی‌های ویروس و سپس آزمایش پیش‌بالینی واکسن‌های بالقوه. درحالی‌که موسسه‌ی دوهرتی و موسسات دیگر در زمینه‌ی جداسازی ویروس کرونا جدید موفق عمل کرده‌اند، مرحله‌ی بعد پرورش تعداد زیادی از ویروس است تا پژوهشگران برای انجام پژوهش‌های خود به مقدار کافی از آن دسترسی داشته باشند. این مرحله شامل کشت ویروس در آزمایشگاه تحت شرایط ایمن و استریل است.
چالش بعدی که در طراحی واکسن با آن مواجه هستیم، توسعه و اعتبارسنجی مدل بیولوژیکی مناسب برای ویروس است. این مدل، یک مدل حیوانی است که درمورد رفتار احتمالی ویروس کرونا در بدن انسان اطلاعاتی در اختیار ما خواهد گذاشت. کارهای قبلی پژوهشگران در زمینه‌ی سارس (سندرم تنفسی حاد بسیار سخت) پایه‌ی خوبی ایجاد کرده که اکنون می‌توان براساس آن کار کرد. سارس یکی دیگر از اعضای خانواده ویروس‌های کرونا است که در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ شیوع پیدا کرد. دانشمندان برای شناسایی میزبان اصلی ویروس با استفاده از موش خرما یک مدل بیولوژیکی توسعه دادند. منشا اصلی ویروس سارس، خفاش‌ها بودند.
سارس و ویروس کرونا جدید (SARS-CoV-2) تقریبا ۸۰ تا ۹۰ درصد اشتراک کد ژنتیکی دارند. بنابراین تجربه‌ی پژوهشگران در زمینه‌ی سارس به این معنا است که شاید موش خرما مدل حیوانی مناسبی برای شروع کار باشد. البته دانشمندان برای دستیابی به داده‌های محکم‌تر و در نظر گرفتن احتمال‌های دیگر، مدل‌های حیوانی دیگری را نیز مورد بررسی قرار می‌دهند.
برای ساخت یک واکسن، اول باید ویژگی‌ها و رفتار ویروس را در بدن میزبان درک کنیم
مسئله جهش پیدا کردن ویروس
احتمال زیادی وجود دارد که ویروس SARS-CoV-2 همچنان جهش پیدا کند. ویروس جدید به‌عنوان یک ویروس جانوری قبلا نیز جهش پیدا کرده است تا بتواند موجب آلوده‌شدن انسان نیز شود. قابلیت انتقال انسان به انسان در ویروس جدید قبلا ضعیف بوده اما اکنون گامی مهم در انتقال پایدار انسان به انسان برداشته است. همان‌طور که ویروس به آلوده کردن انسان‌ها ادامه می‌دهد، به مرحله‌ی ثباتی می‌رسد که بخشی از فرایند جهش است. این فرایند جهش ممکن است به دلایل مختلفی ازجمله تراکم جمعیت و فرصت ویروس برای جهش، در نقاط مختلف جهان یکسان نباشد. مواجهه‌ی پیشین با ویروس‌های کرونا نیز ممکن است روی حساسیت جمعیت دربرابر عفونت اثرگذار باشد و درست مانند آنفلوانزای فصلی، منجر به ظهور سویه‌های متنوعی شود. بنابراین بسیار مهم است که کار را روی یکی از آخرین نسخه‌های ویروس ادامه دهیم تا واکسنی بسازیم که احتمال موفقیت آن حداکثر باشد. تمام این مراحل باید در شرایط ایمن و با استاندادهای کیفی بالا و دقیقی اجرا شود تا آزمایش‌ها طبق مقررات جهانی انجام شده و کارکنان و جامعه درمعرض خطر قرار نگیرند.
چالش دیگر، تولید پروتئین‌های ویروسی است که برای تولید واکسن به آن‌ها نیاز است. این پروتئین‌ها به‌طور ویژه برای ایجاد پاسخ ایمنی در بدن فرد طراحی می‌شوند و به سیستم ایمنی فرد کمک می‌کنند که دربرابر عفونت آینده از او حفاظ کند. خوشبختانه، پیشرفت‌های اخیر درزمینه‌ی درک پروتئین‌های ویروسی، ساختار و عملکرد آن‌ها موجب شده است تا این کار با سرعت قابل‌توجهی در جهان پیشرفت کند.
ساخت واکسن کار بزرگی است و چیزی نیست که یک شبه انجام شود. اما اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش رود، ممکن است سریع‌تر از گذشته در ساخت واکسنی علیه ویروس جدید موفق شویم. ما درس‌های زیادی در جریان شیوع سارس آموخته‌ایم و دانشی که قبلا در زمینه‌ی تولید واکسنی برای سارس به دست آماده است، می‌تواند در این مسیر کمک بزرگی برایمان باشد.