کرونا بازار سفرهای نوروزی را از بین برد

ویروس کرونا‌ی جدید علاوه‌بر اینکه زندگی مردم را مختل و عده‌ی زیادی را خانه‌نشین کرده، تأثیر زیادی بر فضای کسب‌وکار در ایران داشته است. یکی از صنایع تأثیرپذیرفته، صنعت گردشگری و سفر است که خود ظرف چند ماه گذشته با مشکلات متنوعی دست‌وپنجه نرم می‌کرده؛ ازجمله قطع ۱۰ روزه‌ی اینترنت که باعث افت بالای فروش استارتاپ‌های آنلاین گردشگری شد، سقوط هواپیمای اوکراینی که تأثیر منفی بر صنعت گردشگری کشور گذاشت و سپس اجرایی‌شدن رمز پویا که پرداخت وجه در خدمات آنلاین را با مشکلاتی مواجه کرد. با تمام این اوصاف، برای صنعت گردشگری کشور باید چاره‌ای اندیشیده شود.

در ابتدا خوب است بدانید که تولید ناخالص داخلی کشورهای آسیایی از سفر در سال ۲۰۱۸ حدودا یک تریلیون دلار بوده است. طبق گزارش‌های هیئت گردشگری چین، گردشگران ورودی به این کشور در سال ۲۰۱۹ به‌تنهایی ۱۲۷٫۳ میلیارد دلار درآمد برای این بخش از قاره‌ی آسیا به‌همراه داشتند. حال با صعودی‌شدن روند ابتلا به ویروس کرونا، آژانس‌های مسافرتی و هتل‌ها خود را برای رکود اقتصادی ناشی‌از شیوع این بیماری آماده می‌کنند. ممکن است این رکود ماه‌ها یا حتی یک سال تمام به طول انجامد و تأثیرات بلندمدت آن قطعا برای صنعت گردشگری سخت خواهد بود؛ رکودی که پیش‌بینی می‌شود پس‌لرزه‌های آن حتی تا سال ۲۰۲۱ نیز ادامه یابد.

تا این لحظه، حدود ۷۵ درصد از مسافران آژانس Embark Beyond سفرهای ماه فوریه و مارس خود را به کشورهای جنوب شرق آسیا لغو کرده‌اند. کریس ناستا (Chris Nassetta)، مدیر اجرایی ارشد هتل‌های هیلتون روز یازدهم فوریه به سرمایه‌گذاران این مجموعه هتل‌ها گفت که انتظار می‌رود تأثیر کروناویروس جدید بین ۶ تا ۱۲ ماه در تمامی نقاط جهان ادامه پیدا کند. برآورد او شامل ۳ الی ۶ ماه زمان مربوط‌به تشدید بیماری و تاثیرپذیری ناشی از شیوع بیماری و سه الی ۶ ماه دیگر برای بهبود یافتن از وقایع گذشته است. او خسارات شرکت متبوع خود را حدود ۲۵ تا ۵۰ میلیون دلار برآورد می‌کند.

حال فلایتیو، سامانه خرید اینترنتی بلیت، حجم بلیت‌های استردادشده تا پایان سال جاری شمسی را ۳۰ میلیارد تومان اعلام کرده است. فلایتیو در اطلاعیه‌ی خود نوشت:

متاسفانه این روزها در نامطلوب‌ترین شرایط و وضعیت صنعت گردشگری ایران در طول چند دهه گذشته به سر می‌بریم. اتفاقاتی که در ماه‌های گذشته شاهد بوده‌ایم به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم، در به وجود آوردن وضعیتی که می‌توان آن را «کمای صنعت گردشگری ایران» نامید دست به دست هم داده‌اند. از این‌رو و باتوجه به اینکه مسافران، به شکل مستقیم با شرکت‌های گردشگری مانند فلایتیو در ارتباط هستند، توقع داریم که در این شرایط همه فعالان و نهادهای مرتبط با صنعت گردشگری ایران از جمله سازمان هواپیمایی کشوری، حمل نقل ریلی و جاده‌ای، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در کنار شهروندان و کسب‌وکارهای گردشگری باشند و با برنامه و اقدام فوری ما را در گذر از این شرایط سخت یاری کنند.

بنا به اعلام وزارت بهداشت، بیماری کووید۱۹ که به‌مدت ۱۲ روز است وارد کشورمان شده، تا ظهر ۱۱ اسفندماه، منجر به ابتلای ۳۸۵ و مرگ ۵۴ تن در ایران شده است. سخنگوی سازمان بهداشت جهانی گزارش کرد که تعداد ۹۷ بیمار از ایران به ۱۲ کشور دنیا سفر کرده‌اند. به‌علت همین روند سریع شیوع ویروس کرونا در ایران و انتقال آسان آن به کشورهای دیگر، ایرلاین‌های خارجی یکی پس از دیگری پروازها به ایران را لغو کردند و کشورهای همسایه نیز مرزهای زمینی و دریایی خود را با ایران بستند و مانع از ورود مسافران ایرانی به داخل مرزهای خود شدند.

از سوی دیگر، به‌دلیل رعایت مراقبت‌های بهداشتی، مراکز آموزشی، تفریحی و اقامتی مختلف در کشور نیز تعطیل شده و به مردم توصیه شده است که به سفر نروند. این توصیه‌ها موجی از کنسلی تورهای مسافرتی و بلیط هواپیما را در داخل کشور نیز در پی داشته است.

پس از این اتفاق بود که رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشور، بخشنامه‌ای رسمی به آژانس‌ها و شرکت‌های هواپیمایی ابلاغ کرد که براساس آن، استرداد وجه بلیط پروازها بدون کسر جریمه جزو وظایف آن‌ها تعیین شد. همچنین در صورتی که مسافران دراین‌زمینه با مشکلی مواجه شوند، می‌توانند ابتدا از طریق ایرلاین مربوطه و سپس ثبت شکایت در سایت سازمان هواپیمایی کشوری این موضوع را پیگیری کنند تا با آژانس‌ها برخورد شده و پول مسافران به آن‌ها بازگردانده شود.

از سویی، مشتریان انتظار دارند که بلیت آن‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن لغو و هزینه‌ی آن استرداد داده شود؛ اما این امر تقریبا غیرممکن به‌نظر می‌رسد؛ زیرا استرداد بلیت از سمت ایرلاین‌ها، هتل‌ها و تورها زمان‌بر بوده و ابهاماتی بر سر راه چگونگی برگرداندن آن‌ها به مردم وجود دارد؛ چراکه این مبالغ، پیش از این، از جیب آژانس‌ها خارج شده و به جیب شرکت‌های ریلی و هواپیمایی یا هتل‌ها واریز شده است و اکنون با لغو سفرها، آن‌ها باید منتظر اقدام سایر شرکت‌ها باقی بمانند. باتوجه به ضرری که این شرکت‌ها متحمل شده‌اند، باید دید که چه زمانی خواهند توانست تا مبالغ را بازگردانند. پس از آنکه مبالغ به واسطه‌های فروش تحویل داده شد، به‌دلیل بالابودن تعداد تقاضاها، فرایندهای بانکی با مشکلاتی مواجه می‌شود. استرداد بلیت‌ها از زمان ابلاغ وزیر راه و شهرسازی شروع شد؛ بااین‌حال رسیدن مبلغ به دست مردم به‌دلیل محدودیت‌های شبکه‌ی بانکی زمان خواهد برد.

دراین‌میان برخی ایرلاین‌ها و تورها اقدام به رزرو تعداد بالای اتاق در هتل‌ها یا گارانتی پرواز چارتر کردند که اکنون تنها ضررده خودشان هستند. آن‌ها بازار سال نو را از دست داده و علاوه بر آن، ضرری بابت استرداد و پشتیبانی این کار تا بازگرداندن کامل مبالغ متحمل شده‌اند. با پیش‌بینی ادامه‌یافتن این روال تا فصل تابستان، مشخص نیست که کسب‌وکارهای کوچک در این صنعت بتوانند شرایط را تاب بیاورند.

اینکه شرایط چه زمانی تغییر می‌کند، بستگی به وضعیت کنترل شیوع بیماری دارد اما درهرصورت سفرهای عید چنان فروشی نخواهند داشت؛ به‌علاوه به‌دلیل هم‌زمان شدن ایام ماه رمضان با اردیبهشت‌ماه، تداوم شرایط بغرنج برای استارتاپ‌های حوزه گردشگری و صنعت گردشگری کشور طبیعی به‌نظر می‌رسد؛ این به‌معنی رکود فروش طی این زمان است. متأسفانه اخباری می‌رسد مبنی بر اینکه برخی آژانس‌های هواپیمایی ظرف همین چندروز جمع شده و حتی نتوانسته‌اند اندکی منتظر بمانند. شرکت‌های خدمات مسافرتی در روزهای اول جلسه‌ای تشکیل دادند و درخواست‌هایی به وزارت راه و گردشگری ارائه کردند که تاکنون پاسخی به آن‌ها داده نشده است. اکنون برای فعالان این حوزه، موضوع بقاست اما چه کسی می‌تواند از آن‌ها حمایت به عمل آورد؟

وضعیت کنونی به سردرگمی و نارضایتی مسافرانی که خواهان بازگشت پول خود هستند انجامیده و به مشکلات اهالی صنعت گردشگری ایران دامن زده است. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است: پس از بازگرداندن تمام و کمال وجوه مشتریان، ضرر و زیان ناشی از لغو گسترده‌ی قطار، هواپیما، تور و هتل را چه کسی و چگونه برای صاحبان مشاغل مسافرتی و گردشگری جبران می‌کند؟ ولی تیموری، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، در نامه‌ی خود به ماده‌ی ۱۳ تصویب‌نامه‌ی حقوق شهروندی اشاره می‌کند که در بند یک آن بیان شده است: 

دستگاه‌های اجرایی مکلفند حسب وظایف قانونی خود، در صورت وجود احتمال هرگونه تهدید علیه سلامت عمومی یا بلایای طبیعی، نسبت به پیش‌بینی و هشدار به موقع و راه‌های دفع یا رفع آن به عموم مردم و به‌خصوص افراد در معرض تهدید اقدام کنند.

به موجب این ماده، تنها وظیفه‌ی «پیش‌بینی و هشدار به‌موقع» درباره‌ی «راه‌های دفع یا رفع» تهدیدهای پیش‌روی عموم مردم به عهده‌ی دستگاه‌های اجرایی است و درباره‌ی جبران خسارت‌های ناشی‌از این‌گونه بلایا (به‌ویژه در شرایطی که به زعم برخی از مسئولان کشور هشدار درباره‌ی ویروس کرونا به‌موقع صادر نشده) و تعیین بودجه برای آن سکوت شده است. انجمن شرکت‌های هواپیمایی پرداخت خسارت مربوط‌به کنسلی‌های ناشی‌از سرایت کرونا را به عهده‌ی خود شرکت‌های هواپیمایی گذاشته است. در این شرایط ناهموار اقتصادی که چشم اهالی صنعت گردشگری به نوروز بود تا برخی از ضرر و زیان چند ماه گذشته را جبران کرده و برای ماه‌های آتی سرمایه‌گذاری کنند، به‌واقع می‌توان گفت کرونا، کمر صنعت گردشگری ایران را تا مرز شکسته‌شدن پیش برده است و پیش‌از ورشکستگی کامل باید به‌سرعت فکری عاجل برای آن کرد. شرکت‌ها و استارتاپ‌ها به پشتوانه‌ی کدام حمایت می‌توانند دوباره فعالیت کنند؟

کاری که دولت اکنون انجام می‌دهد درواقع این است که از جیب شرکت‌های خصوصی کم می‌کند تا درمقابل اپیدمی بیماری کووید۱۹ حرکتی انجام داده باشد اما در ازای آن هیچ چشم‌انداز کمکی به آن‌ها ارائه نمی‌کند. دولت حتی سخنی دراین‌باره بیان نمی‌کند که قرار است در چنین شرایطی، از کدام بخش وارد حیطه‌ی کمک‌رسانی شود؛ تنها به مردم می‌گوید که مبلغ بلیت خود را از شرکت‌های خصوصی بگیرید. به هرحال حیات شرکت‌ها برای اقتصاد کشور حیاتی است و پس از رد شدن این همه‌گیری، کشور به وجود آن‌ها نیاز خواهد داشت.

میزان گردش مالی این صنعت چقدر است؟

تا پیش از این، تعداد ۳۰۰۰ دفتر خدمات گردشگری با دست‌کم ۳۰ هزار شغل در دفاتر این حوزه‌ها مشغول به فعالیت بوده‌اند و تعداد بیشتری از این تعداد افراد، شاغلین صنعت گردشگری در اماکن اقامتی (بوم‌گردی، هتل‌ها و ...)، صنعت هوایی و ریلی و اتوبوس را شامل می‌شده‌اند. حجم مالی این بخش‌ها در سال ۹۸ حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان بود. در یک روز عادی، تعداد ۵۰ هزار سفر هوایی اتفاق می‌افتاد؛ اما اکنون این میزان به یک سوم رسیده؛ شاید اکنون سفرهای هوایی ۱۵ هزار عدد باشد که مربوط به سفرهای کاری و صنایع و بازرگانی به‌منظور تأمین اقلام ضروری مردم می‌شود.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که وقتی ضریب اشغال (سطحی که در طراحی ایستگاه یا تسهیلات برای هر نفر در نظر می‏‌گیرند) از حدی پایین‌تر بیاید، تمامی سفرها زیان‌ده خواهند بود. بااین‌حال آژانس‌ها و شرکت‌های هواپیمایی مجبور هستند برای تداوم سرویس‌دهی، به کار خود ادامه دهند. قیمت بلیت برخی پروازها تا حدود ۶۳ درصد افت کرده است. مجید فرقانی، دبیر انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی خراسان رضوی، گفت که احتمالا به‌دلیل شرایط پیش‌آمده و افت قیمت بلیط هواپیما، پروازها لغو خواهند شد. او گفت:

باتوجه به فهرست هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر شرکت‌های هواپیمایی شامل قطعات، سوخت، خدمات فرودگاهی و امثال آن، افت شدید قیمت بلیت هواپیما، خسارت‌های جبران‌ناپذیری (به شرکت‌های هواپیمایی) وارد کرده است.

حال که استارتاپ‌های فعال حوزه‌ی گردشگری کشور سخت‌ترین شرایط کاری خود را سپری می‌کنند و بیشترین فشار برای لغو سفرها روی دوش آن‌ها است، آیا دولت هم کمکی به آن‌ها خواهد کرد؟

محمد باقر قالیباف، نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجمع تشخیص مصلحت نظام چندروز پیش گفته بود که باید اکوسیستم استارتاپی در کشور را توسعه داد و از آن حمایت قانونی کرد. وی گفت: «ما باید فعالیت برخی مشاغل و کسب‌وکارهای اینترنتی را حمایت قانونی کنیم و اکوسیستمی در مجموعه‌های بزرگ ایجاد کنیم که این موضوع تحولی بزرگ در کسب و کارهای کشور ایجاد خواهد کرد.»

سید محسن دهنوی، استاد دانشگاه نیز با بیان اینکه هیچ قانون حمایتی از کسب و کارهای اینترنتی نداریم، تصریح کرد: «امروز دنیا به سمت کسب‌وکارهای فضای مجازی رفته؛ در همین تهران بالای صدهزار کسب‌و‌کار اینترنتی دایر شده است. ما نیاز به قانون جامع حمایت از کسب‌وکارهای اینترنتی داریم.»

نیما قاضی، هم‌بنیان‌گذار علی‌بابا، به برخی راه‌ها اشاره کرد که با استفاده از آن‌ها، دولت و مردم می‌توانند از حجم این خسارت و فاجعه کم کنند. او می‌گوید که دولت می‌تواند یارانه و بودجه‌ای برای این شرکت‌ها در نظر بگیرد.

با هجوم بیماری به کشور و نگرانی جمعی، دولت باید هرچه سریع‌تر تصمیماتی مبنی بر کم‌شدن سفرها می‌گرفت. اکنون دولت باید ببیند که با دستور خود با کسب‌وکارها بازی می‌کند؛ اما دست‌کم می‌تواند به آن‌ها امیدواری به یاری کردن دهد. این حق آژانس‌ها است که کارمزدی بابت استرداد بردارند تا کمی به آن‌ها کمک شود و به زنده‌ماندنشان بینجامد؛ آن‌ها بازارشان را از دست دادند و ماه‌ها هم طول می‌کشد تا دوباره بتوانند درآمد کسب کنند. شرکت‌های بسیاری نمی‌توانند این شرایط را تحمل کنند، حتی اگر بتوانند باید تصمیمات سختی همچون تعدیل نیروی سختگیرانه انجام دهند.این کارمزد نمی‌تواند ضرر آژانس‌ها را جبران کند؛ اما تاحدی بر آن مرهم می‌گذارد. این کمک برای سرپا ماندن صنعت گردشگری کشور حیاتی است.مردم هم اگر امکان دارد، می‌توانند مبالغ استردادشده را در حساب خود به‌عنوان اعتبار نگه دارند تا هم کارشان برای خرید بلیت در آینده ساده‌تر شود و هم بدین‌طریق به شرکت‌ها کمک کرده باشند.

قاضی گفت کار آژانس‌ها و واسطه‌های فروش بلیت اکنون چندبرابر شده چون باید پشتیبانی استرداد بلیت انجام دهند؛ او گفت مرکز تماس علی‌بابا در روزهای عادی ۵ تا ۱۰ هزار تماس دارد اما در روزهای اخیر، تعداد تماس‌ها گهگاه به ۱۸ هزار تماس نیز رسیده است. قاضی از مردم خواست تا همراهی لازم را برای استرداد بلیت داشته باشند چون مبالغ زیادی هزینه شده و پیگیری حقوق مسافران به‌طور مرتب ادامه دارد. مصاحبه تصویری زومیت با هم‌بنیان‌گذار علی‌بابا را می‌توانید از اینجا مشاهده کنید.

دولت چین، برای کمک به سرمایه‌گذاران خارجی (FIEs) که در برابر تأثیرات ویروس کرونا مقاومت می‌کنند و اعتماد و اطمینان را به دیگر سرمایه‌گذاران خارجی بازمی‌گردانند، سیاست‌های گوناگونی تصویب کرده است. طبق گزارش چاینا بریفینگ (China Briefing)، این سیاست‌ها محدوده‌ی گسترده‌ای از تخصیص وام‌های با سود پایین تا تسریع در اجرای پروژه‌های اصلی سرمایه‌گذاری خارجی را شامل می‌شوند.

مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی دراین‌باره اظهار کرد که امیدواریم هرچه سریع‌تر وزارت بهداشت و دولت، اقدامات لازم را در جهت رفع این مشکل انجام دهند؛ چراکه اگر این رویه ادامه پیدا کند، بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی دچار خسارت‌های میلیاردی خواهند شد و ما نیز در حال ارزیابی دقیق خسارت‌های وارد شده به شرکت‌های هواپیمایی هستیم که میزان آن را به دولت اعلام می‌کنیم.

بی‌بی‌سی نیوز نیز اخیرا در گزارشی از ادامه‌ی ضرر و زیان شرکت‌های هواپیمایی سراسر دنیا خبر داد. در این گزارش آمده که در سال ۲۰۲۱ به‌دلیل شیوع بیماری کرونای جدید، حدود ۲۹٫۳ میلیارد دلار به شرکت‌های هواپیمایی خسارت وارد خواهد شد. انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی (IATA) پیش‌بینی کرده است که وضعیت تقاضا برای سفرهای هوایی، به بدترین حالت طی یک دهه گذشته خواهد رسید. برآورد می‌شود که شرکت‌های هواپیمایی چین و سایر مناطق آسیا و اقیانوس آرام، متحمل بیشترین خسارت خواهند شد؛ اما با ادامه‌ی همه‌گیری کرونای جدید به‌نظر می‌رسد که شرکت‌های هواپیمایی در کشورهای درگیر کرونا مانند ایران، ایتالیا و سایر کشورهای دنیا نیز خسارت عمده‌ای متحمل خواهند شد.