واکسنی ۱۰۰ ساله شاید بتواند ویروس کرونا را متوقف کند

واکسنی که صد سال پیش در اروپا برای مبارزه با سل ساخته شد، اکنون به‌وسیله‌ی دانشمندانی که مشتاق یافتن راهی سریع برای حفاظت از کارکنان بخش مراقبت‌های ویژه و دیگران دربرابر ویروس کرونا هستند، مورد آزمایش قرار گرفته است. واکسن باسیل کالمت گوئرین (ب.ث.ژ) هنوز به‌طور گسترده در کشورهای درحال توسعه مورد استفاده می‌گیرد و دانشمندان متوجه شده‌اند که این واکسن کاری بیش از پیشگیری از سل انجام می‌دهد. این واکسن به دلایل متعددی مانع‌از مرگ نوزادان می‌شود و شیوع عفونت‌های تنفسی را به‌شدت کاهش می‌دهد.

به‌گفته‌ی کارشناسان، به‌نظر می‌رسد که واکسن ب.ث.ژ سیستم ایمنی را درجهت شناسایی و پاسخ به انواعی از عفونت‌ها ازجمله ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها آموزش می‌دهد. درحال‌حاضر، شواهد اندکی وجود دارد که نشان دهد این واکسن از شدت عفونت‌های ویروس کرونا خواهد کاست اما مجموعه‌ای از کارآزمایی‌های بالینی ممکن است طی چند ماه پاسخ این سؤال را پیدا کنند.

روز دوشنبه، دانشمندان در ملبورن استرالیا، تزریق واکسن ب.ث.ژ یا یک دارونما را به هزاران پزشک، پرستار، درمان‌گران بیماری‌های تنفسی و دیگر کارکنان بخش مراقبت‌های بهداشتی آغاز کردند. این کارآزمایی نخستین مورد از چندین کارآزمایی بالینی کنترل‌شده‌ی تصادفی است که قصد دارد کارآیی واکسن مذکور را دربرابر ویروس کرونا مورد آزمایش قرار دهد. نیگل کورتیس، پژوهشگر بیماری‌های تنفسی در دانشگاه ملبورن و مؤسسه‌ی پژوهشی کودکان مرداک که طراحی این کارآزمایی را برعهده داشته است، می‌گوید:

کسی نمی‌گوید این یک نوش‌دارو است. کاری که ما می‌خواهیم انجام دهیم، کاهش زمان ناخوشی کارکنان عفونی مراقبت‌های بهداشتی است تا آن‌ها سریعا بهبود یافته و بتوانند سر کار خود برگردند.

دکتر میهای نیتیا، متخصص بیماری‌های عفونی در مرکز پزشکی دانشگاه رادبود در نیمیخن گفت ده روز پیش، یک کارآزمایی بالینی متشکل‌از هزار نفر از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در هلند آغاز شده است (همانند کارآزمایی استرالیا، نیمی از شرکت‌کنندگان یک دارونما را دریافت خواهند کرد).

دکتر دنیس فاستمن، مدیر بخش ایمونوبیولوژی بیمارستان عمومی ماساچوست به‌دنبال تأمین بودجه برای آغاز یک کارآزمایی بالینی از واکسن ب.ث.ژ در کارکنان مراقبت‌های بهداشتی بوستون است. نتایج اولیه می‌تواند طی چهار ماه دردسترس قرار گیرد. دکتر فاستمن گفت:

ما داده‌های قوی از کارآزمایی‌های بالینی انسانی (نه موش‌) داریم که نشان می‌دهند این واکسن از شما دربرابر عفونت‌های ویروسی و انگلی محافظت می‌کند. من دوست دارم همین امروز این کار را شروع کنم.

بسته‌بندی آمپول‌های واکسن ب.ث.ژ مؤسسه‌ی پاستور پاریس در سال ۱۹۳۱

واکسن ب.ث.ژ تاریخچه‌ی غیرمعمولی دارد. در دهه‌ی ۱۸۰۰، دانشمندان برای طراحی این واکسن از مشاهده‌ای الهام گرفتند که طبق آن شیردوش‌ها دچار سل نمی‌شوند. نام واکسن برگرفته از نام مخترعین آن یعنی دکتر آلبرت کالمت و دکتر کامیل گوئرین است که آن را در اوایل دهه‌ی ۱۹۰۰ از مایکوباکتریوم بویس، فرمی از سل که گاوها را آلوده می‌کند، توسعه دادند. دانشمندان باکتری‌هایی را که از پستان گاو خراشیده بودند، کشت دادند و به مدت یک دهه به کشت سل گاوی ادامه دادند تا اینکه باکتری مذکور به‌اندازه‌ی کافی ضعیف شد که دیگر در حیوانات آزمایشگاهی موجب بیماری شدیدی نمی‌شد.

واکسن ب.ث.ژ برای اولین‌بار در سال ۱۹۲۱ در انسان‌ها استفاده شد و پس از جنگ جهانی دوم به‌میزان وسیعی مورد استفاده قرار گرفت. اکنون ب.ث.ژ عمدتا در جهان درحال توسعه و در کشورهایی که هنوز سل در آن‌ها وجود دارد، استفاده می‌شود. در این مناطق، سالانه بیش از صد میلیون نوزاد واکسن ب.ث.ژ را دریافت می‌کنند.

همچون دیگر واکسن‌ها، واکسن ب.ث.ژ نیز یک هدف خاص دارد: سل. اما شواهدی که طی دهه‌ی گذشته جمع‌آوری شده است، نشان می‌دهد که این واکسن اثرات غیراختصاصی نیز دارد و بیماری‌های ویروسی، عفونت‌های تنفسی و سپسیس را کاهش داده و به‌نظر می‌رسد که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. این ایده، شاخه‌ای از فرضیه‌ی بهداشت است که می‌گوید تأکید امروزی بر پاکیزگی موجب شده است که کودکان درمعرض میکروب‌ها قرار نگیرند. نبود آموزش، منجر به ضعیف شدن سیستم ایمنی آن‌ها شده و کودکان درمقابل بیماری مقاومت کمتری دارند.

یکی از اولین مطالعاتی که مزایای گسترده‌ی واکسیناسیون ب.ث.ژ را نشان می‌داد، کارآزمایی تصادفی متشکل‌از ۲۳۲۰ نوزاد در گینه بیسائو در غرب آفریقا بود که نتایج آن در سال ۲۰۱۱ منتشر شد. این مطالعه گزارش کرد که پس از واکسیناسیون، نرخ مرگ‌و‌میر نوزادانی که وزن تولد پایینی داشتند، به‌میزان قابل‌توجهی کاهش یافت. نتایج کارآزمایی بالینی پیگیری نیز نشان داد که نرخ مرگ‌و‌میر ناشی‌از بیماری‌های عفونی در نوزادان دارای وزن تولد کم که واکسینه شده بودند، بیش از ۴۰ درصد کاهش پیدا کرد.

سایر مطالعات همه‌گیرشناسی ازجمله مطالعه‌ی ۲۵ ساله‌ی بیش از ۱۵۰ هزار کودک در ۳۳ کشور، کاهش ۴۰ درصدی در عفونت‌های حاد مجاری تنفسی تحتانی را در کودکانی که واکسن ب.ث.ژ را دریافت کرده بودند، گزارش کرده است. همچنین، مطالعه‌ای که روی سالمندان انجام شد، نشان داد که واکسیناسیون متوالی ب.ث.ژ، میزان شیوع عفونت‌های حاد دستگاه تنفسی فوقانی را کاهش می‌دهد. در مطالعه‌ای مروری که سازمان جهانی بهداشت انجام داد، نتیجه گرفته شد که واکسن ب.ث.ژ دارای اثرات سودمند غیراختصاصی است و این سازمان به پژوهشگران توصیه کرد که کارآزمایی‌های بیشتری درزمینه‌ی استفاده از این واکسن علیه طیف وسیع‌تری از عفونت‌ها انجام دهند.

دکتر دنیس فاستمن، مدیر بخش ایمونوبیولوژی در بیمارستان عمومی ماساچوست در بوستون سال‌های زیادی درحال مطالعه‌ی واکسن سل به‌نام ب.ث.ژ (B.C.G) و تأثیر آن روی دیابت نوع یک بوده است

دکتر کورتیس با این امید که یک قدم پیش‌تر از شیوع ویروس کرونا در استرالیا باشد، یک کارآزمایی بالینی ب.ث.ژ را طی کمتر از یک ماه در ملبورن طراحی و راه‌اندازی کرده است. او گفت:

این واکسن به اندازه‌ی واکسن فلج اطفال جان مردم را نجات داده است. این داستان شگفت‌انگیزی است.

دکتر کورتیس درحالی‌که ب.ث.ژ را به‌عنوان واکسنی توصیف می‌کند که ارزش واقعی آن درک نشده است، بر این نکته تأکید کرد که این واکسن مخصوص کووید ۱۹ نیست. همچنین ب.ث.ژ نمی‌تواند در افرادی که دارای مشکل سیستم ایمنی هستند، به کار گرفته شود زیرا واکسنی است که از باکتری زنده و ضعیف‌شده تشکیل شده است.

همه‌ی پژوهشگران در این مورد که واکسن ب.ث.ژ زیاد امیدبخش باشد، متقاعد نشده‌اند. دکتر دومنیکو آسیلی متخصص غدد درون‌ریز در دانشگاه کلمبیا گفت که تلاش برای استفاده از این واکسن علیه ویروس کرونا کمی مانند یک تفکر جادویی است. او درحالی‌که تصدیق کرد واکسن ب.ث.ژ یک تقویت‌کننده‌ی غیراختصاصی سیستم ایمنی است، گفت:

ما باید بتوانیم از رویکرد اختصاصی‌تری استفاده کنیم.

یکی از مسائل مهم، تأثیر احتمال واکسن ب.ث.ژ روی بیمارانی است که سیستم ایمنی آن‌ها دربرابر ویروس کرونا بیش از حد واکنش نشان داده و منجر به پدیده‌ای می‌شود که طوفان سیتوکین خوانده می‌شود. دکتر رندی کرون، متخصص طوفان‌های سیتوکین در دانشگاه آلاباما در بیرمنگام گفت که دانستن این مسئله غیرممکن است.

تجزیه‌و‌تحلیلی که اخیرا روی تعداد متفاوت تلفات ویروس کرونا در کشورهای پردرآمد و کشورهای دارای درآمد متوسط انجام شده است، به همبستگی میان سیاست‌های واکسیناسیون ب.ث.ژ و ابتلا به عفونت کرونا اشاره کرده و چنین نتیجه‌گیری کرده است که شمار عفونت‌های کرونا و نرخ مرگ‌و‌میر در کشورهایی که قبلا واکسیناسیون ب.ث.ژ را اجرا نکرده یا آن را کنار گذشته‌اند، بالاتر بوده است (کشورهای کم‌درآمد به خاطر داده‌های غیرقابل‌اعتماد و سیستم‌های پزشکی ضعیف از این تجزیه‌و‌تحلیل حذف شدند). دکتر فاستمن گفت:

شما می‌توانید واکسن جدیدی بسازید. ما واقعا باهوش هستیم و می‌توانیم این کار را انجام دهیم اما انجام این کار دو سال زمان می‌برد و این دو سال بسیار طولانی و دیر است. در شرایط فعلی، داشتن ماده‌ای عمومی و جهانی که بتوانیم از آن برای قوی‌تر کردن میزبان انسانی استفاده کنیم، یک پیروزی به‌شمار می‌رود.