ناظر کبیر مراقبمان است؛ چگونه فناوری‌های نظارتی برای مبارزه با کووید ۱۹ به‌کار می‌روند؟

الویس لیو، شهروند هنگ‌کنگی که به‌مدت یک ماه در در منزل والدینش در استان هوبئی چین در قرنطینه بود، در ۲۳ فوریه به خانه بازگشت. مقام‌های مرزی به او گفتند شماره تلفن دفترشان را به مخاطبان واتساپش اضافه کند و تنظیمات اشتراک‌گذاری موقعیت را روی «همیشه روشن» قرار دهد تا بدین وسیله بتوانند همواره از مکان تلفن همراه او مطلع باشند. آن‌ها سپس به الویس گفتند ظرف دو ساعت به خانه برود، در را ببندد و به‌مدت دو هفته در آنجا بماند.

چهارده روز آتی الویس با الزام به فعال‌کردن مجدد اشتراک‌گذاری موقعیت در هر هشت ساعت یک‌بار، از روال عادی خارج شد. فیسبوک که مالک واتساپ است، به چنین تاییدی نیاز دارد تا افراد هیچ‌وقت به‌طور پیش‌فرض تحت ردیابی قرار نگیرند. درمقایسه با نخستین قرنطینه که در آپارتمانی بزرگ به‌همراه خانواده و سگ‌های خانگی به‌عنوان همدم اتفاق افتاد، محبوس‌شدن در آپارتمانی ده متر مربعی با دو پنجره‌ی کوچک به‌روی حیاط خلوت ناخوشایند بود. وقتی الویس در ۸ مارس از خانه بیرون آمد، بلافاصله ماسک، عینک محافظ و دستکش برتن کرد، سوار بر قایق عازم جزیره‌ی لاما شد؛ در آنجا با آزادی بی‌انتها در مسیر جنگلی به‌طول ۳۰ کیلومتر پیاده‌روی و در این راه زانوهایش را زخمی کرد. الویس هنوز برای خوابیدن مشکل دارد؛ اما می‌تواند به محل کار برود و هنگ‌هنگ از اینکه او هیچ خطری برای سلامت دیگر شهروندان ندارد، احساس خوشنودی می‌کند.

سرزمین اصلی چین و کره جنوبی شمار موارد جدید ابتلا به کووید ۱۹ را در اواخر مارس به حوالی ۱۰۰ نفر و کمتر در روز  کاهش دادند. هنگ‌کنگ، سنگاپور و تایوان از همان اول هرگز رشد ناگهانی مبتلایان را شاهد نبودند؛ اما اکنون همگی آن‌ها با چالشی مشابه مواجه هستند: چگونه وقتی اقدامات کنترلی را کاهش می‌دهند، به‌دنبال آن رشد اجتناب‌ناپذیر موارد ابتلا را محدود کنند؛ رشدی که می‌تواند هم‌اکنون در برخی مناطق مشاهده شود. برای غلبه بر این چالش همگی آن‌ها به استفاده از فناوری اطلاعات روی آورده‌اند.

ابزارهای مورد استفاده برای نظارت بر شهروندان در سه دسته قرار می‌گیرد. گروه اول مستندات است؛ به‌معنی استفاده از فناوری برای فهمیدن اینکه افراد کجا هستند، کجا بوده‌اند یا وضعیت بیماری‌شان چگونه است. گروه دوم مدلسازی؛ یعنی گردآوری داده‌هایی که به توضیح چگونگی انتشار بیماری کمک می‌کنند و گروه سوم ردیابی مخاطبان یا ارتباطات است؛ به‌معنای شناسایی افرادی که با بیماران شناخته‌شده درتماس بوده‌اند.

وقتی صحبت از مستندسازی به‌میان می‌آید، بخش عمده‌ی کار در قرنطینه انجام می‌شود: جایگزینی تماس‌های تلفنی و بازدیدهای خانگی با بررسی مجازی. درحالی‌که هنگ‌کنگ از واتساپ استفاده می‌کند، کره جنوبی اپلیکیشنی سفارشی دارد که اگر افراد از خانه خارج شوند، با به‌صدا درآوردن زنگ خطر به مقام‌ها هشدار می‌دهد. تا ۲۱ مارس، ۴۲ درصد از ۱۰٬۶۰۰ افراد تحت قرنطینه در کره جنوبی درحال استفاده از اپلیکیشن یادشده بودند. درمقابل، تایوان رویکردی متفاوت درپیش گرفته است و با استفاده از داده‌های دکل‌های تلفن همراه، گوشی افراد تحت قرنطینه را ردیابی می‌کند. اگر سامانه تشخیص دهد فردی درحال خروج از محدوده است، به او پیام می‌دهد و مقام‌ها را باخبر می‌کند. خروج از قرنطینه بدون تلفن همراه می‌تواند فرد خاطی را متحمل جریمه کند. در کره جنوبی جریمه‌ی شکستن قرنطینه سنگین است و به‌‌زودی ممکن است خطر زندانی‌شدن را نیز به‌دنبال داشته باشد.

گوشی‌ها صرفا ملزم به ارسال داده به دولت نیستند، بلکه می‌توانند اطلاعات را به دست اشخاص ثالث نیز برسانند. اپلیکیشن Health Check چین که دولت‌های استانی ساخته‌اند و ازطریق پورتال‌ها در اپلیکیشن‌های پرداخت فراگیر علی‌پی و وی‌چت اجرا می‌شود، داده‌هایی را جمع‌آوری می‌کند که افراد خود از مکان‌های حضوریافته و علائمشان گزارش کرده‌اند. اپلیکیشن با به‌کارگیری داده‌ها یک کد شناساگر QR تولید می‌کند که در رنگ‌های سبز، نارنجی یا قرمز نمایش داده می‌شود و به‌ترتیب بیانگر جابه‌جایی آزادانه، قرنطینه‌ی هفت و ۱۴ روزه است. معلوم نیست این سامانه تا چه حد دقیق است؛ اما علی‌پی می‌گوید افراد در بیش از ۲۰۰ شهر درحال استفاده از حالت بررسی سلامت آن‌ هستند تا آزادانه‌تر در سطح کشور جابه‌جا شوند.

زیست‌شناسی سلولی

گروهی از دانشگاهیان، توسعه‌دهندگان و مقام‌های بهداشت عمومی از سازمان جهانی بهداشت (WHO) و دیگر نهادها درحال ساخت برنامه‌ای مشابه با MyHealth از WHO هستند. وقتی آزمایش‌های مطمئن برای تشخیص ایمنی - چه ازطریق عفونت یا واکسیناسیون به‌دست آید - دردسترس قرار گیرند، چنین اپلیکیشن‌های مستندسازی ممکن است برای انتقال نتایجشان به برخی مکان‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرند.

وقتی صحبت از کمک به مدلسازی و آگاهی موقعیتی به میان می‌آید، اهمیت داده‌ها مشخص می‌شود. شرکت‌های مخابرات براساس اینکه موبایل‌های کاربران از کدام برج سلولی استفاده می‌کند، تقریبا از مکان تمام مشتریان موبایل خود اطلاع دارند. ازآنجاکه تبلیغ‌کنندگان برای سفارشی‌سازی تبلیغات پول پرداخت خواهند کرد، شرکت‌های اینترنتی نظیر بایت‌دانس، فیسبوک، گوگل و تنسنت، دراین‌باره که میلیاردها کاربرشان چه کاری را در کجا انجام می‌دهند، حجم کلانی از داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنند. مدلسازها می‌توانند با به‌کارگیری داده‌های هر دو نوع شرکت، پیش‌بینی‌ها از انتشار بیماری را به‌طور دقیق اصلاح کنند.

دولت‌ها می‌توانند از همین داده‌ها استفاده کنند تا بینند سیاست‌هایشان در سطح منطقه یا شهر چگونه اجرا می‌شود. در آلمان شرکت دویچه تلکام، داده‌ها را به‌شکل متراکم دراختیار مؤسسه‌ی رابرت کخ، آژانس بهداشت عمومی دولتی این کشور قرار داده است تا هویت افراد مشخص نشود. دولت بریتانیا نیز درباره‌ی دسترسی به داده‌های مشابه درحال گفت‌وگو با اپراتورهای تلفن همراه است. دولت این کشور به‌لطف قانون اختیارات تحقیقاتی از سال ۲۰۱۶، این قدرت را دارد که به‌منظور مبارزه با ویروس کرونا به‌طور پنهانی به تمام داده‌های شرکت‌های فعال در حوزه‌ی قضایی‌اش دسترسی پیدا کند. با این حال، درخواست اطلاعات به‌طور آشکار و ازطریق مذاکره، انتخابی منطقی‌تر است. این باور که داده‌های شخصی به‌طور مخفیانه دراختیار دولت قرار می‌گیرد، می‌تواند اعتماد عمومی لازم برای مبارزه با کرونا را از بین ببرد.

دانشمندان رایانش اجتماعی که با استفاده از داده‌های سامانه‌های دیجیتال، رفتار انسان را مطالعه می‌کنند، درحال بررسی راه‌هایی هستند تا با به‌کارگیری این نوع داده‌ها بتوانند مدل‌های همه‌گیرشناسانه را آگاه و به‌روز کنند. به‌گفته‌ی سونه لمان از دانشگاه کپنهاگ، یک مشکل مدل‌های کنونی این است که فرض می‌کنند افراد به‌طور یکنواخت با یکدیگر تماس و تعامل برقرار می‌کنند و اینکه عبور دوست و غریبه از یک خیابان را تعاملی دقیقا یکسان درنظرمی‌گیرند. گروه پژوهشی لمان یک نرم‌افزار یادگیری ماشین نوشته است که می‌تواند با پالایش سوابق پیشین کاربران در اپراتورهای تلفن همراه، دریابد که روابط چگونه چنین تعامل‌هایی را تغییر می‌دهند. این شناخت با اعمال روی داده‌های کنونی ممکن است نشان دهد که تعامل‌های بین دوستان در کافی‌شاپ آنچنان در انتشار بیماری اهمیت ندارد؛ اما رفتاری همچون دریافت بسته از پیک یا بالعکس می‌تواند مهم‌تر باشد. درطول یک دنیاگیری طولانی‌مدت، چنین اطلاعاتی درصورت مطمئن‌بودن می‌تواند کمکی بزرگ برای سیاست‌گذارانی باشد که درتلاش برای تداوم فعالیت‌های اقتصادی هستند.

وقتی مبارزه با کووید ۱۹ فراتر از مدلسازی و آگاه‌سازی سیاست‌گذاران به ردیابی مستقیم افراد به‌منظور تشخیص بیماران می‌رسد، استفاده از داد‌ها بیش از همیشه دشوار و تنش‌زا می‌شود. این عمل که ردیابی مخاطبان نامیده می‌شود و به تکنیک‌های امروزی ضدتروریسم شباهت دارد، می‌تواند ابزاری مهم درزمینه‌ی بهداشت عمومی باشد. مایک براکن از شرکت مشاوره‌ی پابلیک دیجیتال و رئیس سابق خدمات دیجیتال دولت بریتانیا می‌گوید «فناوری [لازم] برای ردیابی و پیگیری هم‌اکنون موجود است و دولت‌ها در سرتاسر جهان از آن استفاده می‌کنند.» اما هیچ‌کس نخواهد گفت که این قابلیت‌ها اکنون تا چه حد بخشی از مبارزه علیه کووید ۱۹ را شکل می‌دهند.

یک دلیل اینکه دولت‌ها رویه‌ها و اختیاراتی را که به‌وسیله‌ی آن‌ها داده‌ها را تصاحب و استفاده می‌کنند، پنهان نگاه می‌دارند، نگرانی از این است که دشمنان درصورت اطلاع، آن‌ها را دور خواهند زد؛ اما وقتی پای بهداشت عمومی وسط می‌آید، این توجیه، قانع‌کننده نیست. ویروس کرونا جدید به‌دلیل آنچه ماموران مخفی انجام می‌دهند، رفتارش را تغییر نخواهد داد؛ اما دشمنان دولت‌ها تنها کسانی نیستند که ماموران می‌خواهند بی‌اطلاع نگاه دارند. شهروندان نگران آزادی‌های مدنی نیز مشمول این قانون هستند و به‌همین دلیل، براکن انتظار دارد دولت‌ها درباره‌ی هرنوع استفاده از چنین قابلیت‌هایی در مبارزه با کووید ۱۹، صادق و شفاف نباشند. او می‌گوید «اگر دولت‌ها شفاف باشند، همگان به‌سرعت از میزان قدرت آن‌ها مطلع خواهند شد.»

در ۱۶ مارس، دولت رژیم صهیونیستی ظاهرا با خیال آسوده به شاباک، سازمان اطلاعات و امنیت داخلی و پلیس این کشور اختیار دارد تا با استفاده از تخصص فنی خود، گوشی‌های موبایل افراد آلوده‌شده را ردیابی و به آن‌ها دسترسی پیدا کنند. دیوان عالی کشور ابتدا این اختیارات را محدود کرد؛ اما پس از ایجاد نظارت پارلمانی، عمل یادشده بلامانع شد.

کره جنوبی نیز برای راحت‌تر کردن کار مسئولان ردیابی مخاطبان، از سامانه‌های دیجیتال استفاده می‌کند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های کره (KCDC) در آغاز همه‌گیری کووید ۱۹ در این کشور، از مجرای پلیس، پیگیر دسترسی به سوابق مکانی افراد شد. پلیس کره نیز به‌منظور به‌دست‌آوردن اطلاعات درخواستی از کانال‌های خود برای کنترل‌کنندگان داده استفاده می‌کند؛ اما KCDC می‌گوید این سامانه عملکردی بسیار کند دارد و اکنون با خودکارسازی فرایند درخواست به مسئولان ردیابی مخاطبان امکان می‌دهد تا داده‌ها را به‌طور خودکار از طریق داشبورد «شهر هوشمند» به‌دست آورند. این سامانه‌ی درخواست داده در تاریخ ۱۶ مارس شروع به کار کرد. گزارش‌های خبری کره می‌گویند خودکارسازی، زمان ردیابی مخاطبان را از ۲۴ ساعت به تنها ۱۰ دقیقه کاهش داده است.

انجام چنین کار مشابهی ممکن است از پایین به بالا نیز امکان‌پذیر باشد تا از این‌رو سرک‌کشیدن دولت در حریم خصوصی شهروندان متوقف شود. این کار می‌تواند با اپلیکیشنی انجام شود که همانند Health Check در چین، داده‌های بهم‌پیوسته‌ی سلامتی و سفر را به مرکز ثبت مرکزی می‌فرستد، سپس با انجام محاسبات ریاضی قدرتمند و کافی برای سامانه می‌توان تمام مکان‌هایی را که دو نفر در آن‌ها با یکدیگر ملاقات کرده‌اند، پیدا کرد. وقتی فردی بیمار می‌شود، سامانه می‌تواند به تمام دیگر کاربران هشدار دهد که آن فرد از کدام مسیرها گذر کرده است. ازآنجاکه این زیرساخت از ماموران مخفی مجزا خواهد بود، می‌تواند شفاف‌تر، کشف‌شدنی‌تر و مطمئن‌تر باشد.

با این حال چنین رویکردهایی با مشکلات جدی مواجه هستند. شمار افرادی که یک بیمار درحقیقت آلوده می‌کند، تقریبا همیشه بسیار کم‌تر از تعداد افرادی خواهد بود که ملاقات می‌کند. شان مک‌دونالد، متخصص بهداشت عمومی و حکمرانی دیجیتال می‌گوید سامانه‌ای که به تمام افرادی هشدار داده که فرد آلوده در طول هفته‌ی گذشته در نزدیکی‌شان بوده است، می‌تواند به افزایش تقاضا برای آزمایش منجر شود و به‌طور کامل ظرفیت تشخیصی موجود در اغلب کشورها را بیش اندازه تحت فشار بگذارد. اگر خطر نسبی مثلا قدم‌زدن از کنار فردی در خیابان و نوشیدن از آب‌خوری مشابه با یک ساعت فاصله معلوم و اگر داده‌ها با چنین دقتی گرد‌آوری شده بود، امکان داشت شرایط متفاوت باشد؛ اما این‌گونه نیست.

هر راهکاری برای جایگزینی با آزمایش بیش از حد، کافی نخواهد بود. آنی اسپارو، همه‌گیرشناسی که به تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت مشاوره می‌دهد، خاطرنشان می‌کند که مدلسازها بدون تجربه‌ی میدانی ممکن است درارتباط با روانشناسی آزمایش دچار بدفهمی شوند. او می‌گوید بدنامی و دید منفی نسبت به بیمار احتمالا به منطق ایمن نگاه‌داشتن فرد و خانواده‌اش می‌چربد. دکر اسپارو و دکتر مک‌دونالد هردو خاطرنشان می‌کنند که هر راهکار که به گوشی‌های هوشمند و دسترسی به اینترت متکی باشد، ذاتا نیمی از جمعیت زمین را که به دنیای دیجیتال دسترسی ندارند، نادیده می‌گیرد. مک‌دونالد می‌گوید ترجیح می‌دهد متخصصان داده وقتشان را صرف حل مشکلات آسان‌تر کنند؛ نظیر بهینه‌سازی زنجیره‌ی تأمین برای کالاهای پزشکی مانند ماسک و دستگاه تنفس مصنوعی.

ناظر کبیر ارتباطات شما را پیگیری می‌کند

گوگل می‌گوید هرچند همه‌گیرشناسان ایده‌ی ردیابی کاربران را مطرح کرده‌اند، قصد ندارد با استفاده از داده‌های مکانی گردآوری‌شده، ارتباطات افراد را پیگیری کند. به‌گفته‌ی این شرکت، سازوکارهای جمع‌آوری داده که درون محصولاتی نظیر اندروید یا گوگل مپس تعبیه شده، «به‌منظور ارائه‌ی سوابق محکم و مطمئن برای اهداف پزشکی طراحی نشده‌ است و امکان تطابق داده‌ها با این هدف وجود ندارد.» فیسبوک نیز با گوگل هم‌عقیده است. می‌توان فرض کرد که هردو شرکت تصور می‌کنند صحبت‌کردن صریح درباره‌ی اینکه تا چه حد قادر به انجام چنین کارهایی هستند، نگرانی‌ها درباره‌ی حریم شخصی را افزایش خواهد داد.

با این حال، آنچه گوگل و فیسبوک انجام نخواهند داد، دولت سنگاپور به‌خوبی حاضر به انجامش است. سازمان فناوری دولت و وزارت بهداشت این کشور، اپلیکیشنی طراحی کرده‌اند که با بررسی سوابق کاربران می‌تواند مخاطبان نزدیک افراد مبتلا به کووید ۱۹ را شناسایی کند.

سازندگان اپلیکیشن تلاش کرده‌اند تا نگرانی‌ها درباره‌ی حریم شخصی و امنیت را برطرف کنند؛ بدین‌نحو که دانلود برنامه اجباری نیست، شماره‌های تلفن روی سروری ایمن ذخیره می‌شوند و برای سایر کاربران قابل مشاهده نیستند. همچنین داده‌های موقعیت جغرافیایی جمع‌آوری نمی‌شوند. با این حال، قوانین گوگلِ حاکم بر اپلیکیشن‌هایی که از بلوتوث استفاده می‌کنند، بدان معنا است که داده‌های مکانی روی گوشی‌های اندروید اجراکننده‌ی اپلیکیشن ذخیره خواهند شد. مقام‌ها قصد دارند کد منبع اپلیکیشن را منتشر و استفاده‌ی مجدد از آن را برای دیگران امکان‌پذیر کنند تا سایر افراد بتوانند روی کار آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند.

سنگاپوری‌ها به دولتشان اعتماد دارند. به‌نقل از داده‌های دولتی، TraceTogether از زمان انتشار در ۲۰ مارس تاکنون به‌دست ۷۳۵ هزار نفر یا ۱۳ درصد از جمعیت کشور دانلود شده است. با این حال، اگر کاربران از تحویل داده‌ها به وزارت بهداشت امتناع کنند، ممکن است تحت پیگرد قانونی قرار گیرند.

درتلاش برای غلبه بر جنجال پیرامون ردیابی افراد آلوده به‌دست سرویس‌های امنیتی، وزیر بهداشت رژیم صهیونیستی اپلیکیشنی مشابه منتشر کرد که به افراد امکان می‌دهد با استفاده از آن دریابند آیا با دیگر کاربرانی ارتباط برقرار کرده‌اند که بعدا بیمار شده‌اند یا نه. دولت می‌گوید این اپلیکیشن که از نرم‌افزار متن‌باز استفاده می‌کند، داده‌ها را با مسئولان به اشتراک نمی‌گذارد. اپلیکیشن MyHealth سازمان جهانی بهداشت نیز که متن‌باز است، شاید درآینده به عملکرد مشابه ردیابی مخاطبان مجهز شود.

این سامانه‌های جهانی چهل‌تکه به‌نوبه‌ی خود با چالش روبه‌برو هستند: چگونه باید آن‌ها را به یکدیگر متصل کرد تا به‌جای اجرا در سطح یک شهر یا کشور، بتوانند واکنش جهانی به بیماری را شبیه‌سازی کنند. ایوالکساندر دو مونتوئیه که حریم شخصی محاسباتی را در امپریال کالج لندن مطالعه می‌کند، می‌گوید دولت‌ها باید گردهم آیند تا بر سر پروتکل‌هایی مشترک برای مدیریت داده‌های کووید ۱۹ توافق و ادغام منابعشان را آسان‌تر کنند. با این حال درمقایسه با تأمین مالی دستگاه‌های تنفس مصنوعی و حفاظت از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، این همکاری در قعر فهرست اولویت‌های هر کشور است.

درشرایط کنونی نه‌تنها همکاری متصور نیست، بلکه اختلافات زیادی بین کشورها وجود دارد. مبارزه با کووید ۱۹ نیازمند پاسخ‌های شدید و فوری است و همچنین به تفکری نیاز دارد که فراتر از دو هفته‌ی آینده را ببیند. شبکه‌ی رایانه‌هایی که برای سرگرمی، راحتی، ارتباطات و امنیت ساخته شده، به تمام انواع روش‌های معمول کمک‌کننده است؛ از ویدئوکنفرانس تا همکاری تیمی تا گیمینگ برای استراحت و آسودگی؛ اما درعین‌حال شبکه‌ای از حسگرها را فراهم می‌کند که می‌توانند واکنش‌های افراد و کل جمعیت را تا حد تصورناپذیر در هر دنیاگیری پیش‌رو هماهنگ کنند. کشورها به‌شکل عجولانه و گام‌به‌گام درحال یادگیری نحوه‌ی بهره‌گیری از این قدرت سراسربین هستند. این سامانه‌ها که دولت‌ها درحال گرد‌هم‌آوردنشان هستند، ممکن است تا مدت‌ها مورد استفاده قرار گیرند؛ ازاین‌رو بهتر است مراقبشان باشیم.