تولید و عرضه واکسن کرونا در مقیاس گسترده امکان‌پذیر خواهد بود؟

درحالی‌که جهان به‌دنبال یافتن راهی برای پایان‌دادن به همه‌گیری جهانی ویروس کرونا است، همچنان رقابت برای یافتن و تولید واکسنی برای این ویروس ادامه دارد. برخی پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه می‌گویند چنین واکسنی در ۱۲ تا ۱۸ ماه دردسترس قرار خواهد گرفت؛ اما پژوهشگران هشدار می‌دهند ممکن است ازنظر فیزیکی، تولید واکسن کافی برای همه‌ی افراد میسر نباشد و کشورهای ثروتمند ممکن است منابع را احتکار کنند.

امکانات تولیدی موردنیاز به نوع واکسنی بستگی دارد که به‌عنوان واکسن مؤثر ویروس کرونا تعیین خواهد شد. برخی پژوهشگران می‌گویند حتی اگر از چنین امکاناتی هرگز استفاده نشود، دولت‌ها و سرمایه‌گذارها باید به تولیدکنندگان واکسن پول بدهند تا آن‌ها از پیش ظرفیت تولید خود را افزایش دهند. اگرچه وعده‌ی تأمین بودجه برای این کار داده شده است، مقدار آن از مقدار پولی مدنظر کارشناسان بهداشت عمومی بسیار کمتر است.

منابع استفاده‌شده برای تولید واکسن ویروس کروناباید دربرابر نیاز به واکسن‌های دیگر نیز متعادل شود. تأسیسات تولید واکسن در سرتاسر جهان می‌توانند هرساله میلیون‌ها دُز واکسن آنفلوانزا تولید کنند و شرکت‌ها عادت دارند تولید خود را در زمان افزایش تقاضا چندبرابر کنند. دیوید هیمن، متخصص بیماری‌های عفونی در دانشکده‌ی بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن و رئیس هیئتی است که به سازمان جهانی بهداشت درزمینه‌ی فوریت‌های بیماری مانند همه‌گیری جهانی کووید ۱۹ مشورت می‌دهد. وی می‌گوید اگر میلیون‌ها نفر به واکسن جدید، یعنی واکسن کرونا، نیاز داشته باشند و شرکت‌ها به ساخت مجموعه‌ی معمول واکسن‌های خود دربرابر آنفلوانزا، سرخک، اوریون و سرخچه ادامه دهند، ممکن است کمبود تولید پیش آید.

امکانات پژوهشی شرکت کیوروک در توبینگن آلمان. توربینگن یکی از شرکت‌هایی که درحال کار روی واکسن ویروس کرونا است.

سازمان جهانی بهداشت می‌گوید مشغول کار روی طرحی برای اطمینان از توزیع عادلانه‌ی واکسن است؛ اما چگونگی اجبار به انجام چنین کاری در عمل مشخص نیست. ماریانا مازوکاتو، اقتصاددان و رئیس مؤسسه‌ی نوآوری و اهداف عمومی در کالج دانشگاهی لندن می‌گوید:

در همه‌گیری، آخرین خواسته‌مان این است که واکسن‌ها به‌طورانحصاری دردسترس کشورهایی قرار داشته باشد که آن‌ها را می‌سازند و به بقیه‌ی مردم نرسد.

ست برکلی، رئیس سازمان GAVI، نیز با این موضوع موافق است که محدودیت‌های عرضه، هم ازنظر فیزیکی و هم ازنظر سیاسی، نگرانی بزرگی است. GAVI سازمانی غیرانتفاعی در سوئیس است که هدفش افزایش دسترسی به واکسیناسیون در سرتاسر جهان است.

انتخاب برنده

مشکل بزرگ در تولید سریع تعداد زیادی واکسن، افزایش مقیاس تولید است؛ زیرا زیرساخت‌های موردنیاز بسته به نوع واکسن، متفاوت خواهد بود. واکسن ممکن است از نسخه‌ی‌ای ضعیف‌شده یا غیرفعال ویروس کرونا ساخته شود یا بخشی از پروتئین سطحی یا توالی‌ای از RNA یا DNA باشد که درون نانوذره یا ویروس دیگری مانند ویروس سرخک تعبیه‌ و به بدن تزریق می‌شود.

چندین شرکت در حال دنبال‌کردن ایده‌ی تزریق فرمولاسیون‌هایی از RNA یا DNA به بدن هستند که باعث شود سلول‌های ما پروتئینی بسازد که SARS-CoV-2 از آن استفاده می‌کند. چارلی ولر، رئیس برنامه‌ی واکسن‌ها در ولکام است. ولکام بنیاد سرمایه‌گذار روی پژوهش‌های زیست‌پزشکی است که در لندن قرار دارد. ولر می‌گوید:

پلتفرم‌های RNA و DNA ممکن است فرایند ساده‌تری را شامل شوند که احتمالا افزایش مقیاس آن‌ها را راحت‌تر می‌کند.

بااین‌همه، هنوز واکسنی با استفاده از این رویکرد برای بیماری‌های انسان تأیید نشده است. مدرنا شرکتی است که دفتر مرکزی آن در کمبریج ماساچوست قرار دارد. این شرکت نخستین واکسن آزمایشی ویروس کرونا مبتنی‌بر RNA را در اواسط مارس به فرد داوطلب تزریق کرد و ازجمله شرکت‌هایی است که این طرح را آزمایش می‌کند. شرکت دیگر کیوروک در توبینگن آلمان است که می‌گوید امکانات لازم برای تولید ۴۰۰ میلیون دُز از واکسن خود را دارد که مبتنی بر RNA است. هر دو شرکت‌ یادشده بودجه‌ای از بنیادی به‌نام ائتلاف برای نوآوری‌های آمادگی همه‌گیری جهانی (CEPI) دریافت کرده‌اند. این بنیاد صندوق مالی مستقر در اسلو است که سال ۲۰۱۷ به‌عنوان اتحادی جهانی برای تأمین بودجه و هماهنگی واکسن‌ها برای شیوع بیماری‌ها راه‌اندازی شد.

بنیاد مذکور همچنین اعلام کرده است بودجه‌ی ۶ تیم پژوهشی واکسن دیگر را نیز قبول می‌کند؛ ازجمله تلاشی که قصد دارد واکسن سرخک را برای تولید پروتئین ایمن‌کننده‌ی SARS-CoV-2 در بدن مجددا مهندسی کند. ماری پائول کینی، ویروس‌شناس و مدیر پژوهشی آژانس پژوهشی INSERM در فرانسه، می‌گوید اگر روش مذکور مؤثر باشد، این امکان وجود دارد که بتوان از امکانات تولید واکسن سرخک برای ساخت واکسن COVID-19 استفاده کرد؛ اما او هشدار می‌دهد شاید لازم باشد ظرفیت افزایش پیدا کند تا اختلالی در هدف اصلی این تولیدکنندگان ایجاد نشود.

پژوهشگری در مؤسسه‌ی پاستور پاریس، عضوی از گروهی که روی مهندسی مجدد واکسن سرخک به‌منظور آغاز پاسخ ایمنی دربرابر SARS-Cov-2 در بدن تلاش می‌کنند

ممکن است عناصر دیگر در فرایند تولید تنگنا ایجاد کنند. واکسن‌های زیرواحد که از پروتئین SARS-Cov-2 یا قطعه‌ای مهم از آن ساخته می‌شوند، اغلب به اجزای کمکی نیاز دارند. این اجزا مولکول‌هایی هستند که برای تقویت پاسخ ایمنی به آن افزوده می‌شوند. جاپ ونما، مدیر ارشد علمی سازمان غیردولتی USP است. این سازمان در راکویل مریلند واقع است و به تعیین استانداردهای کیفیت دارو کمک می‌کند. ونما می‌گوید احتمالا واکسن به اجزایی مانند لیپیدهای خاص نیاز داشته باشد که در همه‌گیری ممکن است کمیاب شوند.

ایده‌ی دیگر برای ایجاد سریع واکسن‌ها استفاده از گیاهان است. شرکت بریتیش امریکن توباکو (BAT) ماه آوریل گفت قصد دارد با استفاده از گیاهان تنباکوی دارای رشد سریع واکسن‌ها را پرورش دهد. بااین‌حال، ونما می‌گوید محصولات واکسن مبتنی‌بر گیاه موانع مقرراتی دیگری دارند که باید از آن‌ها عبور کرد؛ ازجمله برآورده‌ساختن قوانین مربوط به ارگانیسم‌های تغییر ژنتیکی یافته که می‌تواند دنبال‌کردن سریع این فرایند را بسیار دشوار کند.

پرداخت پول از قبل

یکی از سؤالات مهم آن است که چگونه مطمئن شویم هم‌اکنون دولت‌ها و شرکت‌های جهان به‌اندازه‌ی کافی سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا واکسنی در سال ۲۰۲۱ ساخته شود. بنیاد CEPI می‌گوید برای کمک به توسعه‌ی واکسن‌های کاندیدا و تولید آن‌ها برای کارآزمایی‌ها حداقل به دومیلیارد دلار آمریکا نیاز است که تاکنون دولت‌ها ۶۹۰ میلیون دلار آن را تقبل کرده‌اند. این بنیاد می‌گوید یک‌میلیاد دلار دیگر برای تولید و توزیع واکسن موفق SARS-CoV-2 برای جهان لازم است.

ریچارد هچت، مدیر اجرایی CEPI، می‌گوید ممکن است به چندین میلیارد دلار دیگر برای کمک به افزایش ظرفیت تولید شرکت‌ها نیاز باشد؛ حتی اگر این امکانات درنهایت استفاده نشوند. بیل گیتس، میلیارد بشردوستی و یکی از رؤسای بنیاد بیل و ملیندا گیتس در سیاتل واشنگتن، معتقد است تجهیزات موردنیاز باید از قبل ساخته شوند. او به رسانه‌های آمریکایی گفت بنیاد او ازنظر مالی به این رویکرد کمک می‌کند تا زمان را هدر ندهیم و بدانیم کدام پلتفرم واکسن بیش از همه موفق خواهد بود.

شرکت دارویی جانسون و جانسون نیز ماه مارس اعلام کرد که همکاری یک‌میلیارددلاری با اداره‌‌ی توسعه و تحقیقات پیشرفته‌ی زیست‌پزشکی برای توسعه‌ی واکسنی مبتنی‌بر نسخه‌ی مهندسی‌شده‌ی آدنوویروس آغاز کرده است. این طرح برنامه‌ای برای افزایش سریع ظرفیت با هدف عرضه‌ی جهانی بیش از یک‌میلیارد دُز واکسن را شامل می‌شود.

تکنسینی مشغول کار در تأسیسات تولیدی شرکت CanSino Biologics در تیانجین چین که آزمایش واکسن کرونای خود را در داوطلبان آغاز کرده است.

اوهید یاکوب، پژوهشگر سیاست بهداشت در دانشگاه ساسکس در برایتون بریتانیا، گفت دولت‌ها با انتشار اطلاعاتی درباره‌ی اینکه قصد دارند چقدر واکسن بخرند و دریافت واکسن را به چه افرادی توصیه می‌کنند، می‌توانند به سازندگان واکسن کمک کنند از پیش برنامه‌ریزی کنند.

قوانینی علیه احتکار؟

البته حتی اگر واکسن زیادی ساخته شود، به‌نظر می‌رسد راهی وجود نداشته باشد که کشورها را مجبور کند آن را دراختیار دیگران هم قرار دهند. آمش ادلجا، از مرکز ایمنی بهداشت جان هاپکینز در بالتیمور مریلند، می‌گوید در همه‌گیری جهانی آنفلوانزای H1N1 در سال ۲۰۰۹، استرالیا یکی از اولین کشورهایی بود که واکسن را تولید کرد؛ اما بلافاصله آن را صادر نکرد؛ زیرا واکسن‌ها را اول برای شهروندانش می‌خواست. او می‌گوید:

بیشتر کشورها قوانینی تصویب کرده‌اند که به دولت اجازه می‌دهد تولیدکنندگان را به فروش داخلی مجبور کند و تغییری در این قانون نمی‌بینم.

بنیاد CEPI می‌گوید هنوز توافقی بر سر اصول یا قوانینی برای گنجاندن سیستم تخصیص عادلانه در قراردادهایی وجود ندارد که به‌طور مداوم اعمال و اجرا می‌شوند. همچنین، هیچ‌ نهاد‌ جهانی وجود ندارد که مسئول سفارش ساخت واکسن و پرداخت هزینه‌ی آن در مقیاس جهانی باشد. ماریو کریستودولو، مدیر ارتباطات CEPI می‌گوید:

این مشکلی است که اگر توسعه‌ی واکسن کووید ۱۹ ادامه یابد، دولت‌ها و رهبران بهداشت جهانی و قانون‌گذاران باید فورا به آن رسیدگی کنند.

الکساندرا فلان، از مرکز امنیت و علوم بهداشت جهانی دانشگاه جرج‌تاون در واشنگتن، می‌گوید سازمان جهانی بهداشت قبلا برای اطمینان از به‌اشتراک گذاشته‌شدن عادلانه‌ی ذخایر واکسن تلاش کرده است. پس از شیوع آنفلوانزای H5N1 در کشورهایی نظیر چین و مصر و اندونزی، کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت قطع‌نامه‌ای با عنوان چهارچوب آمادگی آنفلوانزای پاندمیک (PIP) پذیرفتند. طبق این قطعنامه، کشورها نمونه‌های ویروس را دراختیار شبکه‌ای از آزمایشگاه‌های هماهنگ‌شده‌ی سازمان جهانی بهداشت قرار می‌دهند با این درک که سازمان جهانی بهداشت آن‌ها را درصورت بروز همه‌گیری جهانی آنفلوانزا و برحسب نیاز درزمینه‌ی دسترسی به واکسن و تشخیص و دارو در نظر خواهد گرفت.

ازآنجاکه PIP برای آنفلوانزا طراحی شده است، درباره‌ی شیوع ویروس کرونا فعلی به‌کار نمی‌آید. کشورها می‌توانند درباره‌ی چهارچوبی مشابه PIP برای همه‌گیری جهانی فعلی توافق کنند؛ اما بعید است پیش‌نویس توافق‌نامه به‌موقع برای مجمع جهانی بهداشت آماده شود؛ مجمعی که قرار است ماه مه برگزار شود و در آن کشورهای عضو به آن رأی دهند.

فلان می‌گوید چون درحال‌حاضر ویروس SARS-CoV-2 به‌شدت در حال گردش است، مشخص نیست این نوع توافق‌نامه تأثیری خواهد گذاشت یا نه؛ زیرا تولیدکنندگان واکسن می‌توانند ازطریق آزمایشگاه‌های خصوصی به نمونه‌های ویروس دسترسی پیدا کنند. این امکان وجود دارد که زمانی واکسن دردسترس قرار ‌گیرد که بیشتر جمعیت جهان قبلا دچار ویروس کرونا جدید شده باشد؛ اگرچه حتی در این مورد بسیاری از مردم برای تقویت ایمنی ممکن است بخواهند از واکسن استفاده کنند.

یاکوب می‌گوید فکرکردن از پیش برای اطمینان از کافی‌بودن ظرفیت تولید برای تأمین واکسن در تمام همه‌گیری‌های جهانی حیاتی است. او معتقد است:

نگرانی از نحوه‌ی تولید کارآمد و قابلیت اطمینان و بی‌خطربودن واکسن‌ها همیشه وجود دارد؛ حتی اگر نتوانیم به واکسن یا روش‌های دیگری برای مبارزه با ویروس کرونا دست پیدا کنیم.