راستی آزمایی: ویروس کرونا و 5G؛ دو پدیده جهانی و سوژه جدید نظریه‌پردازان تئوری توطئه

این روزها تئوری توطئه‌ای در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده است که ادعا می‌کند شبکه‌ی نسل پنجم موبایل (5G) می‌تواند ویروس کرونا را منتشر کند. این افسانه ظاهرا وقتی توجهات را جلب کرد که پزشکی عمومی در شهر کوچک پوت در بلژیک در ۲۲ ژانویه در یک مصاحبه ادعاهایی نادرست درباره‌ی فناوری 5G مطرح کرد.  این پزشک با نام کریس فن کرکهوون در گفت‌وگو با روزنامه‌ای محلی نه‌تنها ادعا کرد که نسل پنجم شبکه‌ی موبایل جان ما را تهدید می‌کند، بلکه انتشار ویروس کرونا را به این فناوری مرتبط دانست.

زمانی‌که فن کرکهوون شعله‌ی توطئه‌ی جدید را روشن کرد، همه‌گیری کووید ۱۹ هنوز در مراحل اولیه بود. با ثبت مرگ تنها ۹ نفر و شناسایی ۴۴۰ مورد، انتشار ویروس کرونا هنوز شیوعی محلی در شهر ووهان چین محسوب می‌شد. پس از اظهارات پزشک بلژیکی، گروه‌های مختلف در فضای مجازی به‌سرعت انتشار پست‌های گوناگون درباره‌ی ارتباط انتشار بیماری کووید ۱۹ با فناوری 5G را آغاز کردند. ظرف چند روز، تئوری توطئه در چندین صفحه‌ی انگلیسی‌زبان فیسبوکی منتشر شده بود. در یوتیوب سازندگان ویدئو و مجریان تاک‌شو‌های اینترنتی شروع به افشای حقیقت درباره‌ی 5G و ویروس کرونا کردند و ده‌ها هزار بازدید گرفتند؛ اما آنچه فن کرکهوون ادعا کرد، موضوعی تازه نیست و منشاء آن به دهه‌ها پیش و نگرانی‌های بی‌اساس درباره‌ی خطوط فشار قوی در دهه‌ی ۱۹۸۰ و گوشی‌های همراه در دهه‌ی ۱۹۹۰ بازمی‌گردد.

اکنون سلبریتی‌ها، چهره‌های عمومی و صدها میلیون دنبال‌کننده‌ی آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی درحال دمیدن در آتش شایعه‌ی جدید هستند. وودی هرلسون، بازیگر و کری هیلسون، خواننده‌ی آمریکایی هردو مطالبی را با طرفدارانشان به اشتراک گذاشته‌اند که به ارتباط بین 5G و کووید ۱۹ اشاره دارند. دادخواستی نوشته شده است که اکنون بیش از ۱۱۰ هزار امضا دارد و ادعا می‌کند علائم قرارگیری درمعرض 5G به علائم ویروس کرونا، شباهت بسیار دارد. ترویج این تئوری تا بدان‌جا رسید که کمیسیون ارتباطات فدرال (FCC) به‌طور صریح بیان داشت که «فناوری نسل پنجم شبکه‌ی موبایل باعث ابتلا به ویروس کرونا نمی‌شود.»

تلاش برای ترویج چنین اطلاعات غلطی نه‌تنها اشتباه، بلکه ویرانگر است. در روزهای اخیر، شماری از دکل‌های 5G درسرتاسر بریتانیا به آتش کشیده شدند. به گزارش گاردین، درنتیجه‌ی انتشار اطلاعات غلط در روزهای اخیر، دست‌کم ۲۰ دکل تلفن همراه تخریب شده است. به‌دنبال این اتفاقات، نماینده‌ی انجمن صنفی اپراتورهای موبایل در بریتانیا با انتشار نامه‌ای سرگشاده نوشت «ما مواردی از خرابکاران را مشاهده کرده‌ایم که دکل‌های موبایل را به آتش می‌کشند، زیرساخت‌های حیاتی را از بین می‌برند و اطلاعات غلطی منتشر می‌کنند که بیانگر ارتباط بین 5G و دنیاگیری کووید ۱۹ است.» مایکل گوو، وزیر کابینه‌ی بریتانیا نیز تئوری توطئه‌ی 5G را «مزخرفی خطرناک» توصیف کرد و درهمین‌حال، استیون پوویس، پزشک ارشد سرویس سلامت همگانی (NHS)، شایعه را «بدترین نوع اخبار جعلی» دانست.

سیگنال‌های رادیویی چگونه کار می‌کنند؟

تفاوت بین نسل پنجم و نسل‌های پیشین شبکه‌ی تلفن همراه (4G و 3G) این است که دومی از فرکانس‌های رادیویی پایین‌تر (کم‌تر از محدوده‌ی ۶ گیگاهرتز) استفاده می‌کند؛ درحالی که 5G علاوه بر آن، از فرکانس‌های محدوده‌ی ۳۰ تا ۳۰۰ گیگاهرتز نیز بهره می‌گیرد. در محدوده‌ی ۳۰ تا ۳۰۰ گیگاهرتز، انرژی لازم برای شکستن پیوندهای شیمیایی یا جداکردن الکترون‌ها هنگام تماس با بافت بدن انسان وجود ندارد. از این‌رو، این محدوده با عنوان تابش الکترومغناطیسی غیریونساز نامیده می‌شود. مثلا وقتی موبایل 5G را نزدیک گوشمان می‌بریم تا به تماس تفلنی پاسخ دهیم، تابش الکترومغناطیسی می‌تواند با پوست تماس برقرار کند. در این زمان، بیش از همیشه درمعرض تابش غیریونساز قرار می‌گیریم؛ اما میزان این مواجهه همچنان بسیار پایین‌تر از سطح ایمنی توصیه‌شده است.

طیف الکترومغناطیسی: فرکانس‌های رادیویی 5G در محدوده تابش الکترومغناطیسی غیریونساز هستند

تابش 5G نمی‌تواند به پوست نفوذ کند یا به ویروس امکان انجام این کار را دهد. هیچ شواهدی وجود ندارد که فرکانس‌های رادیویی 5G عامل به‌وجودآورنده‌ی ویروس یا تشدیدکننده‌ی انتشار آن هستند. همچنین پوسته‌ی پروتئینی ویروس قادر به ربایش سیگنال‌های رادیویی 5G نیست؛ زیرا تابش و ویروس‌ها در اشکال متفاوتی وجود دارند و با یکدیگر برهم‌کنش نمی‌کنند. اولی نوعی تابش الکترومغناطیسی و دومی پدیده‌ای بیولوژیکی است.

امواج رادیویی 5G در میلی‌متر اندازه گرفته می‌شوند و از این‌رو امواج میلی‌متری نام دارند. ازآنجا که این امواج بسیار کوتاه هستند، برج‌های سلولی 5G باید در فاصله‌ای نسبتا نزدیک از یکدیگر (تقریبا ۲۵۰ متر) مستقر شوند. به‌منظور آنکه 5G ناحیه‌ی جغرافیایی بزرگ‌تر را پوشش دهد، درمقایسه با 4G به ایستگاه‌های پایه‌ی بیشتری نیاز است. افزایش شمار ایستگاه‌های پایه و نزدیکی آن‌ها به انسان‌ها، احتمالا عاملی مؤثر در برانگیختن نگرانی‌های بی‌مورد درباره‌ی تأثیرات بالقوه‌ی 5G بر سلامت انسان محسوب می‌شود.

گوشی

چرا نظریه‌پردازان تئوری توطئه به سراغ 5G رفته‌اند؟

اظهارات بی‌پایه و غیرعلمی فن کرکهوون در خلاء شکل نگرفته و به‌پشتوانه‌ی تئوری‌های توطئه‌ای بیان شده است که میلیون‌ها بار در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده‌اند. کنکاش در باتلاق این شایعات ما را به ۶ تئوری توطئه‌ی اصلی درباره‌ی ویروس کرونا می‌رساند: 5G به‌نوعی خطرناک است. 5G با تضعیف سیستم ایمنی، اثرات ویروس کرونا را تشدید می‌کند. 5G آشکارا علائمی شبیه به ویروس کرونا به‌وجود می‌آورد. از فرصت قرنطینه به‌عنوان پوشش برای نصب شبکه‌های 5G استفاده می‌شود. بیل گیتس به‌نوعی در قضیه دخیل است و درنهایت اینکه تمام این وقایع نقشه‌ی ایلومیناتی برای قتل عام مردم است. هیچ‌کدام از این نظریات توطئه نه‌تنها ذره‌ای با واقعیت همخوانی ندارند، بلکه برخی به‌وضوح خطرناک هستند.

تقریبا تمام تئوری‌های توطئه‌ای که 5G را به ویروس کرونا ربط می‌دهند، از ایده‌های تکراری و بی‌ارزش درباره‌ی تابش غیریونساز، پس‌دمه‌ها و دسیسه‌های دولت‌های پنهان برای به‌کارگیری واکسن به‌منظور کنترل مردم و ازکارانداختن اندام‌هایشان از راه دور استفاده می‌کنند. اغلب مواقع، چنین ادعاهای بی‌پایه و عجیب کمابیش درون جوامع باورمند به آن‌ها پنهان باقی می‌مانند؛ اما انتشار ویروس کرونا بهانه‌خوبی برای دست‌به‌دست‌شدن آن‌ها فراهم کرده است. جاش اسمیت، پژوهشگر ارشد در اندیشکده‌ی دموس می‌گوید:

ویروس کرونا محیط بی‌نظیری را برای انتشار این پیام‌ها ایجاد کرده است. همانند اغلب تئوری‌های توطئه، این ایده که 5G مسئول وضعیت نامعلوم و هراسناک کنونی است، باعث آسودگی‌خاطر می‌شود. این شایعه توضیحی ارائه می‌دهد و سپربلا برای رنج ناشی از این دنیاگیری می‌شود و همچنین به‌طور بی‌رحمانه مسیری را برای توقف آن پیش پای ما می‌گذارد: دکل‌ها را تخریب کنید و ویروس از بین خواهد رفت.

تئوری‌های توطئه راه‌حل‌های ساده‌ای را پیشنهاد می‌دهند؛ اما خودشان آن‌طور که به‌نظر می‌آید، ساده نیستند. از میان باتلاق نظریات توطئه، یک صدا همیشه به گوش می‌رسد. به‌مدت بیش از یک سال، شبکه‌ی خبری راشاتودی (RT) درحال حمله به نسل پنجم شبکه‌ی موبایل بوده است. در یک بخش خبری که در ژانویه‌ی ۲۰۱۹ در یوتیوب منتشر شد و نزدیک به دو میلیون بازدید گرفت، میشل گرینشتاین، خبرنگار آرتی توضیح می‌دهد که 5G تنها یک شکار دارد: این فناوری ممکن است شما را بکشد. یاوه‌گویی بی‌پایه و غیرعلمی گرینشتاین بخشی از حملات هماهنگ و پایدار شبکه‌ی آرتی علیه 5G است. گرینشتاین به‌تنهایی از آغاز ۲۰۱۹ تاکنون دست‌کم ده مرتبه در گزارش‌هایش به خطرات 5G برای سلامتی اشاره کرده است. در آوریل سال گذشته، آرتی به غلط ادعا کرد که کودکانِ قرارگرفته درمعرض 5G از سرطان، خون‌دماغ و ناتوانی در یادگیری رنج می‌برند.

بازار شایعه‌پراکنی راشاتودی تنها به شبکه‌ی نسل پنجم موبایل محدود نمی‌شود. در ۲۹ ژانویه، گرینشتاین برنامه‌ی خبری‌اش را با نمایش مونولوگی ۵ دقیقه‌ای آغاز کرد که در آن از مخاطبان درباره‌ی نقش بیل گیتس در دنیاگیری ویروس کرونا پرسیده می‌شد. او در این ویدئو می‌گوید:

وقتی با تیترهایی درباره‌ی تعهد بنیاد گیتس به پرداخت پول برای مبارزه با ویروس کرونا مواجه می‌شوید، احتمالا باید این پرسش را درنظربگیرید. این بنیاد نه‌تنها برای مهار ویروس، در چین و آفریقا هزینه صرف می‌کند، بلکه در یافتن درمان نیز مشارکت دارد.

هرچند گرینشتاین، گیتس را به برنامه‌ریزی برای شیوع ویروس کرونا متهم نمی‌کند، با تردیدافکنی و اشارات غیرمستقیم در آتش تئوری توطئه‌ای دیگر با قدرت دمیده است؛ از این‌رو به‌نظر می‌آید که با گسترش همه‌گیری ویروس کرونا، کارزار دروغ‌پراکنی روسیه نیز با سرعت گسترش می‌یابد. گزارشی از اتحادیه‌ی اروپا که در یکم آوریل منتشر شد، به ۱۵۰ نمونه از دروغ‌پراکنی درباره‌ی شیوع ویروس کرونا درحمایت از کرملین اشاره کرده است. با این حال، روسیه ادعاهای گزارش را رد می‌کند. اورزولا فن درلاین، رئیس کمیسیون اروپا از شرکت‌های اصلی فناوری خواسته است که برای توقف کارزار درو‌غ‌پراکنی اینترنتی ویروس کرونا، اقداماتی بیشتر انجام دهند. این هدف بدون شک چالشی پیچیده محسوب می‌شود که تحقق آن تاکنون با شکست روبه‌رو بوده است.

شبکه‌های اجتماعی، بستر پرورش تئوری توطئه

به‌لطف الگوریتم‌های فیسبوک، توییتر و یوتیوب، دروغ‌پراکنی درباره‌ی ویروس کرونا با سرعتی چشمگیر در سرتاسر اینترنت به پیش رفته است. به‌نقل از داده‌های CrowdTangle، پلتفرم تجزیه و تحلیل شبکه‌های اجتماعی که متعلق به فیسبوک است، تا اوایل فوریه، تئوری ارتباط 5G با ویروس کرونا عمدتا ازطریق گروه‌های ضد 5G با تقریبا هزار پست و درحدود ۴۵ هزار تعامل درحال انتشار بوده است. در ۳۰ ژانویه ،وب‌سایت راست تندرو و نظریه‌پرداز تئوری توطئه‌ی InfoWars اظهار داشت که «شبکه‌ی نسل پنجم موبایل هفته‌ها پیش از شیوع ویروس کرونا در ووهان راه‌اندازی شد.» مقاله‌ی این وب‌سایت ادعا می‌کند که نقاط بین ویروس کرونا، بنیاد بیل و ملیندا و راه‌اندازی اخیر 5G را متصل می‌کند. اینفووارز در ادامه می‌گوید متخصصان هشدار می‌دهند که 5G می‌تواند «علائمی شبه‌آنفلوانزا» به‌وجود آورد. در یکم فوریه، وبلاگ ZeroHedge نیز ادعا کرد که ویروس کرونا ممکن است سلاحی بیولوژیک باشد.

تا میانه‌ی فوریه، تئوری‌های توطئه‌ی ویروس کرونا به‌خصوص موارد ارتباط‌دهنده آن به 5G، شروع به کسب مقبولیت واقعی در شبکه‌های اجتماعی کرد. در ۱۹ فوریه، صفحه‌ای به‌نام واکینگ تایمز، که از سال ۲۰۱۱ تاکنون با بیش از ۶۰۰ هزار دنبال‌کننده فعالیت دارد، پستی را به اشتراک گذاشت که ادعا می‌کند «ارتباطاتی نگران‌کننده» بین 5G «و افراد سازنده‌ی واکسن برای ویروس کرونا وجود دارد.» این پست ۱۷۰۰ بار به اشتراک گذاشته شد و بیش از ۸۰۰ نظر و تعامل دریافت کرد. در دیگر پست‌های تئوری توطئه که درمجموع هزاران بار دست به دست شده‌اند، کاربران به ویدئوهایی در یوتیوب پیوند می‌دهند که مدعی افشای «حقایق جدید» درباره‌ی نسل پنجم شبکه‌ی موبایل و ویروس کرونا هستند. این ویدئوها درمجموع صدها هزار بازدید و هزاران نظر گرفته‌اند. یکی از این ویدئوها که ویروس کرونا را به 5G ارتباط می‌دهد، نزدیک به ۹۰۰ هزار بار دیده شده است.

در ۱۸ مارس، دارل ولف، متخصص «طب طبیعی» ویدئویی را در صفحه‌ی فیسبوکش با ۴۱ هزار دنبال‌کننده منتشر کرد که در آن ادعا می‌شود با اعمال قرنطینه‌ی جهانی ازسوی مقام‌ها به‌عنوان پوشش برای نصب زیرساخت 5G در مدارس، ویروس کرونا می‌تواند «زندان نسل پنجم برای کودکان» باشد. این ویدئو با نام «ویروس کرونا: زندان 5G برای کودکان»، بیش از ۹۵ هزار بار دیده شده و فیسبوک آن را به‌عنوان محتوایی غلط یا گمراه‌کننده تشخیص نداده است. تا میانه‌ی مارس، تئوری‌های توطئه‌ی مختلف که درحال ارتباط‌دادن 5G به ویروس کرونا بودند، ازطریق فیسبوک منتشر می‌شدند. پستی از گروهی ضد 5G در ایرلند ادعا کرد درحالی‌که ویروس کرونا حواس مردم را پرت کرده است، شرکت‌ها با جدیت و سرعت مشغول نصب دکل‌های جدید 5G هستند. از اواخر مارس، چندین پست فیسبوکی به ویدئویی در یوتیوب پیوند داده‌اند که ادعاهایی مشابه را درباره‌ی نقش ویروس کرونا در پرت‌کردن حواس مردم به‌منظور نصب زیرساخت‌های 5G مطرح می‌کنند. در یک ویدئو تقابل زنی با دو پیمانکار که درحال نصب فیبر نوری هستند، بیش از یک میلیون بازدید در یوتیوب گرفت و در فیسبوک نیز دست به دست شد. این زن در ویدئو با مطرح‌کردن ادعاهایی بی‌پایه، می‌گوید پیمانکاران به‌عنوان بخشی از یک نقشه برای کشتن مردم، درحال نصب 5G هستند.

سطح علاقه به دنیاگیری ویروس کرونا و نگرانی و بلاتکلیفی همراه‌با آن، موجب ترویج تئوری‌های توطئه‌ی تکراری و حاشیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی اصلی شده است. از کانال‌های تاریک یوتیوب تا صفحات فیسبوک تا عناوین خبری ملی، ادعاهای بی‌پایه درباره‌ی تأثیر 5G بر تشدید بحران ویروس کرونا اکنون عواقبی مخرب در دنیای واقعی دارد و افراد را ترغیب کرده است تا به اعتراض دکل‌ها را به آتش بکشند. اسمیت می‌گوید:

تئوری توطئه‌ی جدید همانند محتوای ضدواکسن ازطریق پلتفرم‌هایی منتشر می‌شود که آشکارا به‌منظور کمک به رواج مطالبی طراحی شده‌اند که از نظر افراد برای کلیک‌کردن بیش از همه متقاعدکننده و وسوسه‌انگیز هستند.

اسمیت استدلال می‌کند که هرچند شبکه‌های اجتماعی در حذف مطالب مرتبط با تروریسم و سوءاستفاده‌ی جنسی از کودکان از پلتفرم‌هایشان موفق بوده‌اند، به‌طور پیوسته درمقابله با دروغ‌پراکنی ناکام مانده‌اند. به‌گفته‌ی او نظریه‌های خطرناک پیرامون 5G، بر نیاز فوری به فرآیندی برای شناسایی و حذف اطلاعات غلط و زیان‌آور به‌دست افرادی تأکید می‌کند که علاوه بر داشتن تخصص در زمینه‌های مرتبط، دانش عمومی و رضایت نیز برای انجام این کار دارند؛ اما اکنون شبکه‌های اجتماعی یک‌بار دیگر درمقابله با بحران دروغ‌پراکنی موجود در پلتفرم‌هایشان شکست خورد‌ه‌اند.