ایمنی جمعی چیست و چگونه به توقف کووید ۱۹ کمک می‌کند؟

از زمان آغاز همه‌گیری جهانی ویروس کرونا، برخی افراد ایمنی جمعی (ایمنی گله‌ای) را به‌عنوان راه‌حلی برای توقف شیوع ویروس کرونای ویران‌گری که از دسامبر ۲۰۱۹ تمام کشورهای جهان را مورد حمله قرار داده است، مطرح کرده‌اند. این اصطلاح وضعیتی را توضیح می‌دهد که در آن درصد بالایی از افراد یک جامعه‌ی خاص (یک شهر، ایالت یا کل کشور) دربرابر یک بیماری ایمن هستند. این ایمنی یا ازطریق واکسیناسیون یا به‌علت اینکه افراد درمعرض ویروس قرار گرفته‌اند و سیستم ایمنی آن‌ها آنتی‌بادی‌هایی را برای محافظت از آن‌ها دربرابر آن عامل بیماری‌زا ساخته است، حاصل می‌شود.

البته به‌طورکلی، تفکر افرادی که این روش را به‌عنوان بهترین دفاع دربرابر ویروس عامل کووید ۱۹ یعنی SARS-CoV-2 مطرح می‌کنند، درست است. این روش بهترین راه برای پیشگیری از گردش یک بیماری واگیردار در یک جمعیت است؛ زیرا روند انتشار ویروس از فردی به ‌فرد دیگر را کند کرده یا آن را متوقف می‌کند.

مشکلی که درمورد ایمنی جمعی و ویروس کرونا جدید وجود دارد، این است که جهان به هیچ وجه نزدیک برخورداری از مقاومت گسترده دربرابر کووید ۱۹ نبوده و راه درازی برای رسیدن به آن دارد. کارشناسان تخمین می‌زنند که ۶۰ تا ۹۰ درصد از افراد باید دربرابر یک بیماری مصون شوند تا انتشار آن متوقف شود. این در حالی است که اکثر کشورهایی که تحت‌تأثیر کووید ۱۹ قرار گرفته‌اند، از مرز یک درصد عبور نکرده‌اند، ازجمله آمریکا که درحال‌حاضر بالاترین تعداد موارد کووید۱۹ را در میان کل کشورها دارد.

ایمنی جمعی زمانی اتفاق می‌افتد که اکثریت مردم یک منطقه‌ی جغرافیایی دربرابر یک بیماری مصون شوند و درنهایت شیوع آن بیماری متوقف شود

در ادامه، توضیحات دکتر جین اورینت، مدیر اجرایی انجمن پزشکان و جراحان آمریکا و دکتر جوزف وینتز، متخصص بیماری‌های عفونی از مدرسه‌ی پزشکی ییل و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری درمورد ایمنی جمعی و معنای آن برای کووید ۱۹ و اینکه جهان چگونه می‌تواند به آن برسد، آمده است.

دکتر اورینت می‌گوید که ایمنی جمعی چیزی است که همه‌گیری‌ها و شیوع‌ها را آهسته و درنهایت متوقف می‌کند. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که ارگانیسم بیماری‌زا به‌علت جداسازی، قرنطینه یا ایمن شدن افرادی که درمعرض بیماری قرار گرفته‌اند، قربانیان مستعدی ندارد.

دکتر اورینت می‌گوید به‌جای اصطلاح «ایمنی گله‌ای» ترجیح می‌دهد از اصطلاح «ایمنی جمعی» استفاده کند، زیرا ما دام نیستیم. وی بر این مسئله تأکید می‌کند که اگر به‌خاطر ایمنی جمعی نبود، همه‌ی ما مانند مریخی‌ها در جنگ دنیاها می‌مردیم. در رمان معروف هربرت جورج ولز، مریخی‌هایی که به زمین سفر می‌کنند، همه در اثر پاتوژن‌های زمینی که سیستم ایمنی آن‌ها قادر به مبارزه دربرابر آن نیست، می‌میرند. دکتر وینتز توضیح می‌دهد که یک مثال خوب از ایمنی جمعی، سرخک است. او می‌گوید:

ایده این است که اگر ما ایمنی جمعی داشته باشیم، انتقال بیماری را درون یک جمعیت کاهش می‌دهیم. بهترین مثال در این مورد، سرخک است. اگر ۹۵ درصد افراد علیه سرخک واکسینه شوند، بدان معنا است که ۹۵ درصد مردم دربرابر سرخک مصون هستند و خطر انتقال سرخک از فردی به فرد دیگر بسیار پایین است.

دکتر وینتز می‌گوید هدف آن است که احتمال انتقال پایدار را حذف کنیم. برای رسیدن به این نقطه، اکثریت افراد یک جامعه، شهر، ایالت یا کشور خاص به مصونیت نیاز دارند. براین‌اساس، مردم یا باید بیماری را بگیرند و بهبودی پیدا کنند یا دربرابر ویروس واکسینه شوند.

درحالی‌که ایمنی فعال (ایمنی که فرد در پاسخ به ابتلای واقعی به بیماری حاصل می‌کند)، دارای بیشترین کارآیی و دوام است، کارشناسان از مردم خواهش می‌کنند که به‌طور عمدی و در تلاش برای ایجاد ایمنی، خود را با ویروس SARS-CoV-2 آلوده نکنند. به این ترتیب، گزینه‌ی دیگر یعنی واکسیناسیون می‌ماند.

برای پیشگیری از انتشار گسترده در یک جمعیت به ۷۰ درصد ایمنی محافظ نیاز دارید که این اغلب به ایمن‌سازی نیاز دارد به‌خصوص درمورد بیماری‌هایی که تقریبا از کشور ریشه‌کن شده‌اند.

دکتر وینتز دوباره به‌عنوان بهترین نمونه در این مورد، سرخک را مثال می‌زند. این بیماری به‌سادگی به‌وسیله‌ی یک واکسن بسیار موثری که باعنوان واکسن  MMR (واکسن سرخک، اوریون و سرخچه) شناخته می‌شود، قابل پیشگیری است. اما در سال ۲۰۱۹، کشور آمریکا شاهد بالاترین تعداد موارد سرخک از زمان ۱۹۹۲ بود و بیشتر موارد در بین افرادی دیده می‌شد که واکسن سرخک را دریافت نکرده بودند. البته تعداد ۱۲۸۲ مورد سرخکی که در سال ۲۰۱۹ مشاهده شد، درمقایسه‌با ۳ تا ۴ میلیون موردی که قبل از واکسن رخ می‌داد، ناچیز است و مدرک محکمی است که نشان می‌دهد واکسن‌ها در کاهش یا حذف شیوع بیماری‌ها در یک منطقه بسیار مؤثر هستند.

تنها یک بیماری، یعنی آبله (ویروس واریولا) کاملا ریشه‌کن شده است. از زمان اعلام ریشه‌کنی آبله در سال ۱۹۸۰، هیچ مورد آبله‌ای که به‌طور طبیعی رخ دهد، مشاهده نشده است و دیگر نیازی نیست که کودکان دربرابر این ویروس واکیسنه شوند زیرا برنامه‌ی واکسیناسیون جهانی بسیار موفق بوده است.

دکتر اورینت می‌گوید توسعه و تأیید واکسن نیاز به تجزیه‌و‌تحلیل دقیق «نسبت خطر به مزیت» دارد. او می‌گوید برای بیماری‌های بسیار مسری و کشنده مانند آبله، نسبت خطر به مزیت واکسن‌ها بسیار مطلوب است. برای بیماری‌های خفیف‌تر، لزوما این‌گونه نیست.

دکتر اورینت توضیح می‌دهد که واکسن‌ها ممکن است برای برخی افراد عوارض جانبی نیز داشته باشند و ایمنی با گذشت زمان کاهش می‌یابد، بنابراین اهمیت واکسیناسیون به عوامل مختلفی نظیر شدت و شیوع بیماری، بی‌خطر بودن واکسن و عوامل مرتبط با بیمار بستگی دارد. او می‌گوید همه چیز یک بده بستان است.

دکتر اورینت از مردم می‌خواهد که فراموش نکنند که اگرچه واکسن‌ها برای برخی از بیماری‌ها بسیار مهم هستند، تنها راه پیشگیری از بیماری نیستند. از بیماری‌ها همچنین باید با رعایت بهداشت شخصی و عمومی، کنترل حاملان بیماری (مثلا کنترل پشه‌ها) یا درمان بیمار قبل از اینکه بیماری بتواند منتقل شود، پیشگیری کرد.

اگر ایمنی جمعی در کار نباشد، افراد همچنان به بیماری مبتلا شده و بیماری انتشار پیدا می‌کند و مرگ مردم براثر این بیماری‌ها ادامه خواهد داشت. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایمنی جمعی را به‌عنوان «وضعیتی که در آن نسبت کافی از یک جمعیت دربرابر یک بیماری عفونی (ازطریق واکسیناسیون و/یا بیماری قبلی) ایمن هستند تا احتمال انتقال بیماری از فردی به فرد دیگر بسیار کم شود»، تعریف می‌کند. به‌گفته‌ی این مرکز، حتی افرادی که واکسینه نشده‌اند (مانند نوزادان و کسانی که دچار بیماری‌های مزمن هستند) از قدری حفاظت برخوردار می‌شوند زیرا بیماری فرصت بسیار کمی برای انتشار در جامعه دارد.

در این زمینه، ویروس SARS-CoV-2 که موجب بیماری کووید ۱۹ می‌شود، مثال بسیار مناسبی است. این ویروس برای انسان‌ها جدید است و وقتی برای اولین‌بار شروع به آلوده کردن انسان‌ها کرد، کسی دربرابر آن ایمنی نداشت (چه طبیعی و چه ازطریق واکسیناسیون). ازآنجاکه کسی ایمنی ندارد و ویروس مسری است، به‌سرعت و به‌راحتی گسترش پیدا می‌کند.

دو راه برای ایجاد ایمنی جمعی دربرابر یک بیماری وجود دارد: توسعه و اجرای واکسیناسیون بی‌خطر و مؤثر یا منتظر ماندن تا ویروس به حد کافی در جامعه گردش کند. واکسن‌هایی برای SARS-CoV-2 درحال توسعه است اما احتمالا دسترسی عموم به واکسن بیش از یک سال طول می‌کشد. بدون واکسن، مردم بسیاری از کشورها تحت توصیه‌های فاصله‌گیری اجتماعی قرار دارند و در این انتظار به‌سر می‌برند که یا واکسنی برای ویروس ساخته شود یا اینکه مردم دچار بیماری شده و از آن بهبود پیدا کنند تا ایمنی جمعی در جامعه ایجاد شود. اگرچه عوامل مهم زیادی وجود دارند که هنوز ناشناخته مانده‌اند و به ویروس اجازه می‌دهند که بدون مداخله همچنان به هجوم خود ادامه دهد:

• دانشمندان هنوز نمی‌دانند که آیا ممکن است بیش از یک‌ بار به ویروس SARS-CoV-2 دچار شد؟
• هیچ کس نمی‌داند که آیا آزمایش مثبت آنتی‌بادی ویروس کرونا به این معنا است که دربرابر ویروس ایمن هستید؟
• پژوهش‌هایی درمورد درمان کووید ۱۹ درحال انجام است ولی در‌حال‌حاضر درمان معینی وجود ندارد.
• براثر این بیماری، حتی افراد سالم و جوان نیز ممکن است دچار عوارضی شوند که منجر به مرگ‌ شود و این امر موجب ایجاد سوالاتی درمورد ماهیت ویروس می‌شود.
• ازآنجاکه برخی بیماران نشانه‌ای نداشته و برخی نیز چنان احساس بیماری نمی‌کنند که به مراکز بهداشتی مراجعه کرده و مورد آزمایش قرار گیرند یا به‌علت عدم دسترسی به آزمایش، تعیین تعداد افرادی که دچار بیماری بوده ولی مورد آن‌ها گزارش نشده است، غیرممکن است.

واکسن‌ها در ایجاد ایمنی جمعی درمورد چندین بیماری عفونی موفق بوده‌اند

دکتر وینتز به این مسئله اشاره می‌کند که کشور آمریکا اصلا به ایمنی جمعی دربرابر ویروس کرونا جدید نزدیک نیست:

اگر ما ۳۳۰ میلیون نفر جمعیت داشته باشیم و یک درصد عفونی شده باشند، این برابر ۳/۳ میلیون نفر می‌شود و به این معنا است که ۹۹ درصد از جمعیت آمریکا آسیب‌پذیر هستند.

اگر برآورد دکتر وینتز را درنظر بگیرید که می‌گوید حداقل ۷۰ درصد از مردم باید دربرابر بیماری ایمن باشند تا ایمنی جمعی رخ دهد، یعنی حداقل ۲۳۱ میلیون نفر در آمریکا باید دچار ویروس شده و از آن بهبودی پیدا کنند. تعداد واقعی موارد کووید ۱۹ در آمریکا هنوز به یک درصد جمعیت نرسیده است. دکتر وینتز می‌گوید لازم نیست که انیشتین باشید که متوجه شوید ما اصلا به ایمنی جمعی نزدیک نیستیم.

دکتر اورینت می‌گوید اینکه آیا در آینده شاهد ایمنی جمعی دربرابر SARS-CoV-2 باشیم یا نه، به چند عامل بستگی دارد، مخصوصا اینکه آیا به مردم اجازه‌ی رفت‌و‌آمد می‌دهیم. او توضیح می‌دهد:

اگر هر کسی درحالت انفرادی محصور باشد، مردم مصونیت کسب نمی‌کنند مگر وقتی که واکسن موثری برای بیماری ساخته شود. برای برخی بیماری‌ها مانند سرماخوردگی (که ویروس‌های کرونا یکی از علل آن هستند)، ایمنی جمعی چندانی وجود ندارد زیرا ویروس تغییر می‌کند یا درمواردی مانند مانند مالاریا، واکسن اثری ندارد.

از دکتر وینتز درمورد ایمنی جمعی محلی یا ایمنی جمعی در مناطق خاصی که در آن موارد بیماری کووید ۱۹ بالا بوده است (مانند نیویورک یا کالیفرنیا) سؤال می‌شود. او می‌گوید که اگر مردم اجازه‌ی رفت‌و‌آمد داشته باشند، چنین چیزی اهمیتی ندارد. به‌گفته‌ی او، ما جامعه‌ی بسیار سیاری هستیم، بنابراین اگر توصیه‌های ماندن در خانه معتدل‌تر شده یا به‌کلی برداشته شود و اگر مردم سوار اتوبوس‌ها، هواپیما و قطارها شده و به مناطق دیگر سفر کنند، ایمنی جمعی محلی هیچ معنایی ندارد.

دکتر وینتز می‌گوید که انتظار دارد که شاهد تداوم امواج غلتان عفونت‌های کووید ۱۹ باشد مگر اینکه به‌طریقی در آن مداخله کنیم. او همچنین این ایده را مطرح می‌کند که تجدید فعالیت گسترده‌ای از ویروس SARS-CoV-2 در پاییز سال ۲۰۲۰ وجود خواهد داشت، به این خاطر که این ویروس تا آن زمان از بین نرفته است. متاسفانه این بدان معنا است که ما به احتمال زیاد کل سال ۲۰۲۰ و تا سال ۲۰۲۱ باید منتظر رسیدن به ایمنی جمعی باشیم.