شباهت‌ها و تفاوت‌های ایدز با کووید 19 از دیدگاه یکی از استادان زیست‌شناسی

تعداد کمی از ویروس‌ها مانند HIV ترسناک هستند. این ویروس حدود ۴۰ سال پیش کشف شد؛ اما هنوز واکسن یا درمانی قطعی برای آن وجود ندارد. دراین‌میان، همه‌گیری کووید ۱۹ نیز ازنظر ترسناکی با ایدز رقابت می‌کند؛ چراکه یافتن واکسن برای ویروس کرونای جدید (SARS-CoV-2)، عامل این بیماری‌ به همان ‌اندازه دشوار است.

بزرگ‌ترین سؤال در این همه‌گیری این است: آیا تولید واکسن ویروس کرونا به‌اندازه‌ی ایدز می‌تواند آزاردهنده باشد؟ برای پاسخ به این‌ پرسش هنوز زود است؛ اما ممکن است دانستنی‌های زیادی با مقایسه‌ی این دو ویروس بیاموزیم. درست است که درباره‌ی تولید واکسن می‌اندیشیم؛ اما به‌یاد داشته باشیم که HIV و SARS-CoV-2 ویروس‌های بسیار متفاوتی است. درواقع، آن‌ها به‌شیوه‌ی متفاوت انتقال می‌یابند و تکثیر می‌شوند و بیماری متفاوتی ایجاد می‌کنند.

HIV و SARS-CoV-2 چقدر شبیه هم هستند؟

چند مطالعه‌ی اخیر درباره‌ی اثرهای HIV و SARS-CoV-2 نشان می‌دهد آن‌ها در برخی موارد شبیه هم هستند. پژوهشگران مستقر در شانگهای چین شواهدی ارائه کردند که SARS-CoV-2 می‌تواند لنفوسیت‌های T را آلوده کنند. لنفوسیت‌های T همان سلول‌هایی است که HIV آن‌ها را هدف قرار می‌دهد.

پژوهشگران دیگری تأیید کرده‌اند افراد مبتلا به کووید ۱۹ شدید، ممکن است دچار لنفوپنی یا کاهش تعداد لنفوسیت‌های خون شوند؛ به‌همین‌ترتیب، عفونت HIV نیز به این ناهنجاری و سرانجام سرکوب سیستم ایمنی منجر می‌شود. این یافته‌ها نباید باعث شود تصور کنیم SARS-CoV-2 مانند HIV است. بیایید قبل از هرچیز به عفونت لنفوسیت‌های T یا گلبول‌های سفید نگاهی بیندازیم.

نویسندگان این گزارش شواهدی ارائه می‌دهند که نشان می‌دهد SARS-CoV-2 می‌تواند گلبول‌های سفید خاصی را در آزمایشگاه آلوده کنند. آن‌ها همچنین می‌گویند MERS-CoV، ویروس هم‌خانواده‌ی SARS-CoV-2، می‌تواند همان سلول‌ها را آلوده کند؛ اما نکته‌ی مهم این ‌است که نه MERS-CoV و نه SARS-CoV-2 توانایی تکثیر در این سلول‌ها را از خود نشان ندادند. به‌نظر می‌رسد این ویروس‌ها می‌تواند وارد سلول شود؛ اما عفونتی ایجاد نمی‌کند. درمقابل، ویروس HIV با تکثیر تهاجمی در گلبول‌های سفید، با سلول‌های آلوده هزاران ذره‌ی ویروسی جدید منتشر می‌کنند.

لنفوپنی ایجادشده چه توضیحی دارد؟

پژوهشگران هنگام بررسی افراد درگذشته دراثر کووید ۱۹ مشاهده کردند میزان لنفوسیت‌های خون آن‌ها در طول بیماری به‌طور پیوسته کاهش یافته است. درمقابل، سایر نشانه‌های خون استاندارد، مانند تعداد گلبول‌های قرمز، نسبتا ثابت باقی ماندند. آیا این مشاهده به این معنی است که عفونت ویروسی SARS-CoV-2 به سرکوب سیستم ایمنی بدن، مانند HIV، منجر می‌شود؟ لزوما نه! نویسندگان یادآور می‌شوند چندین عامل می‌تواند به لنفوپنی منجر شود؛ درعوض، آن‌ها تأکید می‌کنند نظارت بر سطح لنفوسیت‌ها در مبتلایان به کووید ۱۹ ممکن است روشی مؤثر و آسان برای پیش‌بینی شدت بیماری باشد.

در تلاش برای تولید واکسن ایدز چه ‌چیزی می‌توانیم یاد بگیریم؟

شاید مهم‌ترین درس این است که تولید واکسن می‌تواند مشکل باشد. در سطحی بسیار ابتدایی، واکسیناسیون با قراردادن عمدی بدن دربرابر عاملی بیماری‌زا روندی طبیعی را تکرار می‌کند. واکسن ممکن است نوعی پاتوژن غیرفعال یا ضعیف‌شده یا پروتئین جداشده از آن باشد. در پاسخ، بدن آنتی‌بادی و سلول‌های سفید سیتوتوکسیک تولید می‌کند که درصورت ورود ویروس به بدن، می‌تواند به‌طور‌مؤثر با پاتوژن واقعی مبارزه کند.

اچ‌آی‌وی با استفاده از چندین روش، این روند به‌‌ظاهر ساده را خنثی می‌کند. ابتدا اچ‌آی‌وی به‌سرعت جهش می‌یابد و دائما ظاهر خود را تغییر و همیشه یک قدم جلوتر از بدن پاسخ می‌دهد. در وهله‌ی دوم، ژنوم اچ‌آی‌وی به‌محض ورود به سلول، در ژنوم سلول میزبان ادغام می‌شود و به‌طورمؤثری درمقابل سیستم ایمنی بدن میزبان خود را نامرئی می‌کند. درنهایت، اچ‌آی‌وی سیستم ایمنی را تحریک نمی‌کند یا به‌اصطلاح ایمن‌زا نیست؛ یعنی بدن ما به‌طورطبیعی پاسخ ایمنی مؤثری به آن نمی‌دهد. این خصوصیات سبب شده است همه‌ی تلاش‌ها برای ایجاد واکسن اچ‌آی‌وی تاکنون بی‌نتیجه بماند.

خبر خوش این ‌است که ویروس کرونا از نرخ جهش ژنی به‌مراتب پایین‌تر از اچ‌آی‌وی برخوردار است. داده‌های اولیه نشان می‌دهد این ویژگی در ویروس SARS-CoV-2 نیز صحت دارد. همچنین، ژنوم SARS-CoV-2 در ژنوم سلول‌های آلوده ادغام نمی‌شود. درنهایت، تحقیقات گذشته درباره‌ی ویروس‌های کرونا نشان می‌دهد بدن ‌انسان پاسخ ایمنی شدیدی به این ویروس‌ها می‌دهد. 

متأسفانه خبرهای ناگوار نیز وجود دارد: تلاش برای تولید واکسن علیه SARS-CoV-1 پس از شیوع سارس سال ۲۰۰۳ موفقیت‌آمیز نبود. چندین آزمایش واکسنی هنگام آزمایش روی حیوانات نسبتا مؤثر بود؛ اما حیوانات واکسینه‌شده نیز ایمونوپاتولوژی شدیدی نشان دادند. به‌نظر می‌رسد این واکسن باعث شده سیستم ایمنی حیوانات بیش‌ازاندازه فعال و باعث آسیب بیشتر به آن‌ها شود. به‌تازگی، پژوهشگران واکسن جدیدی علیه MERS-CoV روی موش‌های مبتلا به این ویروس آزمایش کردند. این واکسن موش‌ها را دربرابر ویروس محافظت می‌کند؛ اما می‌تواند به نوعی آسیب جدی به سیستم‌ ایمنی آن‌ها منجر شود. 

واکسن‌های در حال تولید در چه مرحله‌ای هستند؟

بسیاری از واکسن‌های ویروس SARS-CoV-2 در مسیر تولید قرار دارد و چندین نمونه از آن‌ها وارد مرحله‌ی اول آزمایش‌های انسانی شده‌ است. درحقیقت، آزمایش‌های مربوط به واکسن مبتنی mRNA که شرکت بیوتکنولوژی Moderna در حال ساخت آن ‌است، ۱۶ مارس ۲۰۲۰، کمتر از سه ‌ماه پس از گزارش اولین مورد این بیماری، وارد مرحله‌ی آزمایش‌های انسانی شد. به‌احتمال زیاد تعدادی از این واکسن‌ها پاسخ ایمنی مناسبی نشان دهند؛ اما آیا آن‌ها ایمن و مؤثر خواهند بود؟ تنها آزمایش‌های دقیق و انسانی پاسخ این پرسش مهم را مشخص خواهد کرد.