چرا در جریان دنیاگیری کووید ۱۹ رؤیاهای واضح‌تری دارید؟

یکی از عارضه‌های جانبی جالب همه‌گیری ویروس کرونا این است که افراد درباره‌ی داشتن رؤیاهای شفاف صحبت می‌کنند. بسیاری از مردم برای توصیف تجارب خود به بلاگ‌ها و رسانه‌های اجتماعی روی آورده‌اند. درحالی‌که چنین رؤیاهایی ممکن است گیج‌کننده یا اضطراب‌آور باشد، خواب‌دیدن پدیده‌ای طبیعی و در پردازش وضعیت بیداری ما سودمند است؛ هرچند درحال‌حاضر برای بسیاری از افراد از وضعیت عادی فاصله‌ی زیادی دارد.

به افراد بزرگ‌سال توصیه می‌شود به‌منظور حفظ بهزیستی و سلامت بهینه، هفت تا نُه ساعت بخوابند. هنگام خواب مراحل مختلفی می‌گذرانیم که در طول شب تکرار می‌شوند. این مراحل خواب سبک و سنگین و دوره‌ای موسوم به خواب همراه با حرکات سریع چشم (REM) را شامل می‌شود که در نیمه‌ی دوم شب آشکارتر است. همان‌طورکه از نام آن پیدا است، در خواب REM، چشم‌ها حرکت سریعی دارند. رؤیاها ممکن است در تمام مراحل خواب رخ دهند؛ اما خواب REM عامل رؤیاهای بسیار عاطفی و بصری در نظر گرفته می‌شود.

معمولا چندین دوره خواب REM در طول شب داریم؛ اما لزوما تجربیات و محتوای آن‌ها را به‌خاطر نمی‌آوریم. پژوهشگران دریافته‌اند خواب REM ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی دارد که به ما در تنظیم خلق‌و‌خو و کارآیی و عملکرد شناختی کمک می‌کند. برخی می‌گویند رؤیاها مانند مکانیسم دفاعی برای سلامت روان ما عمل می‌کنند و فرصت شبیه‌سازی‌شده‌ای دراختیارمان قرار می‌دهند که در آن ترس‌های خود را حل و رویدادهای استرس‌زای واقعی زندگی را تمرین کنیم. همه‌گیری جهانی کووید ۱۹ و محدودیت‌های مرتبط ‌با آن ممکن است تأثیراتی بر نحوه و زمان خواب ما بگذارد. این وضعیت برای برخی افراد اثرهای مثبت و برای برخی دیگر اثرهای منفی به‌دنبال دارد. هر دو حالت می‌تواند به تقویت یادآوری رؤیاها منجر شود.

وقتی دچار محرومیت از خواب هستیم، فشار برای خواب REM افزایش می‌یابد؛ بنابراین، در فرصت خواب بعدی پدیده‌ای به‌نام واکنش واگشتی در خواب REM اتفاق می‌افتد. این وضعیت طولانی‌شدن و افزایش فراوانی و عمق خواب REM است که پس از دوره‌هایی از محرومیت از خواب رخ می‌دهد. طبق گزارش‌ها، در این زمان رؤیاها درمقایسه‌با حالت معمول واضح‌تر و عاطفی‌تر هستند.

مطالعات دیگر نشان می‌دهد در همه‌گیری، افراد ممکن است بیشتر در خواب و تحرک کمتری داشته باشند. اگر بدون رفت‌و‌آمدهای معمول طبق برنامه‌ی انعطاف‌پذیری از خانه مشغول کار یا یادگیری هستید، بدین‌معنا است که صبح زود از خواب بیدار نمی‌شوید و نیازی هم به زود خوابیدن در شب ندارید.

تقویت یادآوری رؤیاها با داشتن خواب طولانی‌تر و نیز بیدارشدن طبیعی‌تر از مرحله‌ی خواب REM مرتبط بوده است. اگر همراه دیگر اعضای خانواده در خانه هستید، صبح‌هنگام مخاطبان و زمان کافی برای تعریف خواب‌های خود دارید. عمل به‌اشتراک‌گذاشتن رؤیاها موجب تقویت خاطره‌ی ما از آن‌ها می‌شود. همچنین، این امر ممکن است ما را برای یادآوری بیشتر در شب‌های بعد آماده کند.

رؤیادیدن می‌تواند به ما کمک کند ازنظر روانی با وضعیت بیداری خود کنار بیاییم و به‌سادگی واقعیت‌ها و نگرانی‌ها را منعکس می‌کند. در این دوران و با افزایش هشیاری و تغییر هنجارهای اجتماعی، مغز ما هنگام خواب و رؤیادیدن در حال پردازش بیشتری است. اگر درباره‌ی همه‌گیری یا کار یا وضعیت خانوادگی احساس اضطراب یا استرس کنیم، انتظار می‌رود رؤیاهای ما محتوای استرس‌زای بیشتری داشته باشند؛ از‌این‌رو، گزارش‌های زیادی درباره‌ی رؤیاهای حاوی مفاهیم ترس، شرم، تابوهای اجتماعی، استرس‌های شغلی، اندوه و از‌دست‌دادن، دسترسی‌نداشتن به خانواده و نیز رؤیاهای واقعی درباره‌ی آلودگی یا بیماری ثبت شده است.

افزایش رؤیاهای غیرمعمول یا شفاف و کابوس‌های شبانه تعجب‌آور نیست. چنین تجربیاتی قبلا در دوران مرتبط با تغییر ناگهانی یا اضطراب یا تروما مانند عواقب حملات تروریستی سال ۲۰۰۱ در آمریکا یا بلایای طبیعی یا جنگ گزارش شده است. این احتمال بیشتر است که افراد دچار اختلال اضطراب یا دارای تجربه‌ی مستقیم تروما دچار تغییراتی در رؤیاهای خود شوند؛ ولی چنین تغییراتی در کسانی نیز گزارش شده است که از دور یا از‌طریق رسانه‌ها شاهد رویدادها بوده‌اند.

تئوری‌ای درباره‌ی رؤیاها وجود دارد که می‌گوید رؤیاها برای پردازش نیازهای عاطفی روزانه، سپردن تجارب به حافظه، حل مشکلات، سازگاری و یادگیری عمل می‌کنند. این امر ازطریق فعال‌سازی مجدد مناطق خاص مغز در جریان خواب REM و تقویت اتصالات عصبی حاصل می‌شود. در طول REM، مناطق مغز که مسئول عواطف، حافظه، رفتار و بینایی هستند، دوباره فعال می‌شوند؛ مناطقی که برای تفکر منطقی، استدلال و حرکت لازمند، درحالت استراحت باقی می‌مانند.

چنین فرض می‌شود فعالیت و اتصالاتی که حین خواب‌دیدن ایجاد می‌شود، به‌وسیله‌ی فعالیت‌های بیداری و رؤیارویی‌ها و عوامل استراس‌زای فرد بیننده‌ی خواب هدایت شود. به‌عقیده‌ی برخی پژوهشگران، این فعالیت عصبی یادگیری و حافظه را سنتز می‌کند. تجربه‌ی واقعی ما از رؤیا هم بیشتر محصول جانبی این فعالیت عصبی است؛ یعنی وقتی قسمت‌های دیگر مغز هنگام بیداری سعی می‌کند آن فعالیت‌ها را درک کند، آن را به روایتی منطقی‌تر تبدیل می‌کنیم.