افزایش امیدواری دانشمندان برای ساخت واکسن کرونا

 به‌تازگی در پژوهشی بی‌سابقه و تنها چند ماه پس از گسترش دنیاگیری کرونا، داوطلبانی از سراسر جهان آمادگی خود برای دریافت واکسن‌های آزمایشی ویروس کرونا را اعلام کرده‌اند. شرکت‌هایی مثل Inovio و Pfizer، تست‌های اولیه‌ی کاندیدهای انسانی را برای بررسی ایمنی واکسن آغاز کرده‌اند. پژوهشگران دانشگاه آکسفورد انگلستان هم در حال تست واکسن‌هایی روی نمونه‌های انسانی هستند و به‌گفته‌ی آن‌ها یک واکسن برای مصرف فوری تا ماه سپتامبر آماده خواهد شد.

شرکت مادرنا نیز روز دوشنبه از نتایج امیدوارکننده‌ درباره‌ی آزمایش ایمنی واکسن خود روی هشت داوطلب خبر داد. هنوز داده‌های این آزمایش منتشر نشده‌اند اما اخبار مربوطه امیدوارکننده هستند و سهام این شرکت هم به شکل چشمگیری افزایش یافته است. البته پژوهش روی حیوانات هم استثنایی بوده‌اند. طبق نتایج به دست آمده از پژوهشگران مرکز پزشکی دیاکونز، واکسن اولیه از میمون‌ها در برابر ابتلا به ویروس محافظت کرده است. به گفته‌ی پژوهشگرها، این یافته راه را برای توسعه‌ی واکسن انسانی هموار خواهد کرد. در کارآزمایی‌های سراسر جهان، خوشبینی محتاطانه‌ای نسبت به واکسن کووید ۱۹ وجود دارد و شاید سال آینده بیش از یک واکسن برای این بیماری تولید شود.

حداقل چهار روش برای تولید واکسن در دست توسعه است؛ بنابراین، با ترکیب مراحل آزمایش و کاهش زمان فرایند می‌توان مدت ساخت واکسن را از ده‌ها سال به کمتر از یک سال کاهش داد. با اینکه ویروس کرونا، ماهیتی متغیر و تهاجمی دارد بعید است جهش درخورتوجهی داشته باشد. به گفته‌ی مایکل فارزان، ویروس شناس پژوهشکده‌ی اسکریپز: «تولید واکسن، هدف آسان‌تری محسوب می‌شود و این خبر فوق‌العاده‌ای است.»

وجود واکسنی مؤثر برای پایان دادن به دنیاگیری کووید ۱۹ ضروری است. تاکنون حداقل ۴/۷ میلیون نفر در سراسر جهان به این ویروس مبتلا شده‌اند و ۳۲۴ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند. ایمنی گسترده، زمینه را برای زندگی بدون فاصله‌گذاری اجتماعی و ماسک فراهم می‌کند. به گفته‌ی دکتر دن باروخ، ویروس‌شناس مؤسسه‌ی پزشکی دیاکونز و سرپرست پژوهش روی میمون‌ها:

مردم معمولا درک نمی‌کنند که توسعه‌ی واکسن در حالت عادی به سال‌ها و حتی ده‌ها سال زمان نیاز دارد. درنتیجه تلاش برای فشرده‌سازی فرایند تولید واکسن در ۱۲ تا ۱۸ ماه، امری بی‌سابقه است. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، فرایند ساخت واکسن کرونا، رکورد سریع‌ترین پروژه‌ی تولید واکسن در کل تاریخ بشر را به خود اختصاص خواهد داد.

بیش از ۱۰۰ تیم پژوهشی در سراسر دنیا در حال بررسی ویروس کووید ۱۹ از زاویه‌های مختلف هستند واکسن مادرنا هم براساس فناوری نسبتا جدید mRNA ساخته شده است که بخشی از ژن‌های ویروس را وارد سلول‌های انسان می‌کند. هدف این پروژه، تولید پروتئین ویروسی در سلول‌ها است. در این صورت سیستم ایمنی بدن، ویروس را به‌عنوان بیگانه تشخیص می‌دهد و سیستم دفاعی را در مقابل این پروتئین تقویت می‌کند و در صورت نفوذ ویروس واقعی کووید ۱۹ به بدن، به آن حمله خواهد کرد.

ویال‌های واکسن در آزمایشگاه فرآوری زیستی در آکسفورد بریتانیا

برخی تولیدکنندگان واکسن از جمله شرکت‌های Inovio در حال توسعه‌ی واکسن براساس انواع DNA هستند؛ اما با فناوری‌های یادشده هنوز واکسن قابل قبولی در سطح انبوه تولدی نشده است. از طرفی مادرنا به دلیل وعده‌های خوشبینانه‌ی فاقد داده‌ی علمی مورد انتقاد قرار گرفته است.

تیم‌های پژوهشی دیگر، به روش‌های سنتی‌تری رجوع کرده‌اند. بعضی دانشمندان از ویروس‌های بدون ضرر برای انتقال ژن‌های کرونا به داخل سلول‌ها استفاده می‌کنند به این ترتیب ویروس‌ها وادار به تولید پروتئین می‌شوند. این پروتئین به سیستم ایمنی، محافظت از بدن دربرابر ویروس اصلی کرونا را یاد می‌دهد. CanSino Biologics، شرکتی چینی است که تست انسانی واکسن کرونا مبتنی بر این روش را آغاز کرده است. تیمی از دانشگاه آکسفورد در این پژوهش همکاری می‌کند. دیگر روش‌های سنتی مبتنی بر قطعاتی از ویروس کرونا برای تولید واکسن هستند، درحالی‌که برخی دیگر از نسخه‌های غیرفعال یا کشته‌شده‌ی ویروس کامل کرونا استفاده می‌کنند. این واکسن‌ها در چین وارد مرحله‌ی آزمایش روی انسان شده‌اند.

طبق پیش‌بینی فلوریان کرامر، ویروس‌شناس دانشکده‌ی پزشکی ایشان در مونت سینای نیویورک، حداقل ۲۰ واکسن برای آزمایش‌‌ پزشکی در هفته‌های آینده کاندید شده‌اند. بسیاری از این واکسن‌ها، با پیشرفت آزمایش دچار لغزش خواهند شد. البته ممکن است واکسن روی برخی افراد تأثیر مثبتی نداشته باشد و عوارض جانبی بیشتر خود را نشان دهند.

ویروس کرونا روی سطح خود از اهداف اغواکننده‌ای به‌نام پروتئین «اسپایک» برخوردار است که برای ورود به سلول‌های انسانی به آن نیاز دارد. سیستم ایمنی هم این پروتئین‌ها را تشخیص می‌دهد و در صورت ظاهر شدن‌ آن‌ها در بدن ویروس را می‌کشد. ویروس می‌تواند با جهش سریع و تغییر شکل، تولیدکنندگان واکسن را به مبارزه دعوت کند، به‌طوری‌که پادتن‌ها یکی پس از دیگری شکست بخورند. خوشبختانه به‌نظر می‌رسد سرعت جهش ویروس جدید کرونا اندک باشد و واکسن در کارآزمایی‌های سراسر جهان مؤثر واقع شده است.

وقتی کار روی واکسن کرونا آغاز شد، برخی پژوهشگرها نگران بودند پادتن‌ها وضعیت بیماری کووید ۱۹ را بدتر کنند؛ اما در پژوهش‌های اولیه، هیچ خطر مهمی ظاهر نشد. به گفته‌ی دکتر آلیسون کلوین، پژوهشگر مرکز کانادایی دانشگاه دالهاوس:

نتایج به دست آمده به‌معنی نبود خطر نیست؛ اما تاکنون هیچ شواهدی مشاهده نشده است به همین دلیل من تا این مرحله نسبت به نتایج پژوهش‌ها خوشبین هستم.

تضمین ایمنی و تأثیرگذاری واکسن‌ها مستلزم کارآزمایی‌های بیشتری است که نیازمند برنامه‌ریزی و اجرای دقیق هستند. اگر خروجی کارآزمایی‌ها، تولید موفقیت‌آمیز واکسن باشد، می‌توان محصول را به تولید انبوه رساند. تقریبا تمام افراد روی زمین دربرابر ویروس جدید کرونا آسیب‌پذیر هستند. هر شخصی برای رسیدن به ایمنی محافظتی، تقریبا به دو دوز از واکسن نیاز خواهد داشت که در مجموع برابر با ۱۶ میلیارد دوز خواهد شد. به‌گفته‌ی آکیکو ایوازاکی، ایمنی‌شناس دانشگاه ییل:

وقتی شرکت‌ها وعده‌ی تحویل واکسن در یک سال یا کمتر از آن را می‌دهند، من از حجم تولید آن‌ها مطمئن نیستم. فکر نمی‌کنم منظور آن‌ها توزیع جهانی میلیاردها دوز واکسن باشد.

تولید واکسن بسیار پیچیده‌تر از تولید محصولاتی مثل کفش یا دوچرخه است. واکسن‌ها نیاز به محلی برای رشد مواد اولیه و نگه‌داری در شرایط استریل دارند. همچنین تاکنون هیچ کارخانه‌ای موفق به تولید میلیون‌ها دوز واکسن تأیید‌شده با آخرین‌ فناوری‌های تست شده در شرکت‌هایی مثل مادرنا یا اینوویو نشده است.

در سال‌های گذشته، شرکت‌هایی مثل جانسون اند جانسون در هلند، برای تولید واکسن‌های وکتور ویروسی (ابزارهایی متداول برای انتقال ماده‌ی ژنتیکی به داخل سلول‌ها) تأسیس شده‌اند؛ اما برآورده ساختن تقاضای دنیا، چالش بزرگی خواهد بود. تولیدکنندگان بیشترین تجربه را در تولید انبوه واکسن‌های غیرفعال دارند که با ویروس‌های کشته ساخته می‌شوند پس این روش تولید، آسان‌ترین روش برای تولید انبوه واکسن خواهد بود.

یکی از شرکت‌کنندگان در اولین فاز آزمایش واکسن شرکت Inovio در حال دریافت واکسن، شهر کانزاس، ماه گذشته.

اما تنها یک واکسن تولید نخواهد شد. شرکت جانسون اند جانسون حتی در صورت تأیید واکسن، نمی‌تواند تقاضای کل جهان را برآورده سازد. به گفته‌ی ایملیو امینی، رئیس پروژه‌ی واکسن مؤسسه‌ی بیل و ملیندا گیتس (حامی مالی بسیاری از پروژه‌های واکسن): «امیدواریم تلاش‌ها مؤثر باشد و این مسئله اهمیت بالایی دارد زیرا ما به بیش از یک واکسن نیاز داریم.»

کاخ سفید هم به‌عنوان بخشی از شراکت دولتی خصوصی پروژه‌های واکسن، برنامه‌ی Operation Warp Speed را آغاز کرده است. در این برنامه، ترامپ، وعده‌ی تولید موازی و هم‌زمان با کارآزمایی‌های بالینی را داده است و به این ترتیب ظرفیت مناسب برای تولید و توزیع تعداد انبوهی از واکسن‌ها، فراهم خواهد شد. به گفته‌ی ترامپ، هدف پروژه‌ی یاد‌شده توزیع واکسن قبل از پایان سال جاری است. ترامپ به این منظور از وزارت دفاع درخواست کرده است مدیریت حمل‌و‌نقل توسعه‌ی واکسن را برعهده بگیرد.

اما گن گوستاو اف پرنا، مدیر تدارکات تولید، روز پنج‌شنبه در مصاحبه‌ای گفت، بحث درباره‌ی تجهیزات و اقلام مورد نیاز برای تولید، تازه آغاز شده است. او این پروژه را به مسئله‌ای ریاضی تشبیه کرد: چگونه می‌توان تا ماه ژانویه ۳۰۰ میلیون واکسن را توسعه داد. او افزود «درکنار واکسن، نیاز به سرنگ، پنبه‌ی ضدعفونی و چسب زخم هم داریم؛ اما چگونه باید این اقلام را توزیع کنیم؟ در حین توزیع چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا باید حالا این کالاها را سفارش دهیم تا از قابلیت توزیع آن‌ها مطمئن شویم؟»

دکتر آمش آدالجا، متخصص بیماری‌های عفونی و پژوهشگر ارشد مرکز امنیت سلامت دانشگاه جانز هاپکینز معتقد است تولید و توزیع واکسن ابعاد کوچکی هم دارند و به همین دلیل فرایند پیچیده می‌شود. او می‌‌گوید: «از زمان فلج اطفال تاکنون شاهد چنین مقیاس گسترده‌ای برای تولید واکسن نبوده‌ایم. کالاهایی مثل سرنگ‌ها، سوزن‌ها، شیشه‌ها مسئله ساز می‌شوند. باید درباره‌ی تمام این‌ها فکر کرد. نباید اجازه داد چنین چیزهای ساده‌ای در برنامه‌ی توزیع واکسن اختلال ایجاد کنند.»

واکسن کرونا هنوز تولید نشده اما پرسش‌هایی را به وجود آورده است. در نشست انجمن جهانی بهداشت در هفته‌ای که گذشت، اتحادیه‌ی اروپا طرحی مبنی بر توصیه‌ی توافق داوطلبانه را توسعه داد که طبق آن، شرکت‌ها ملزم به تسلیم حق انحصاری خود برای تولید واکسن خواهند بود.

آکسفام، خیریه‌ای بین‌المللی است که نامه‌ای سرگشاده از ۱۴۰ رهبر و کارشناس جهان برای فراخوان واکسنی عمومی را منتشر کرده است که به‌صورت رایگان دردسترس تمام مردم و کشورها قرار گیرد. هلن کلارک، نخست‌وزیر سابق نیوزلند و یکی از امضا‌کنندگان این نامه می‌گوید: «این واکسن‌ها باید به کالایی عمومی تبدیل شوند. تا وقتی همه ایمن نشوند ما نیز در امان نخواهیم بود.»