ویروس کرونا: راز ناقلان خاموش بدون علامت

با گسترش بحران کووید ۱۹، دانشمندان شواهد بیشتری را درمورد یک ویژگی عجیب و نگران‌کننده ویروس کرونا کشف کرده‌اند. درحالی‌که بسیاری از افرادی که عفونی می‌شوند، دچار سرفه، تب و از دست‌دادن حس چشایی و بویایی می‌شوند، برخی اصلا نشانه‌ای نداشته و هرگز متوجه نمی‌شوند که حامل کووید ۱۹ هستند. پژوهشگران می‌گویند درک این موضوح حیاتی است که چه تعداد از افراد دارای این وضعیت هستند و اینکه آیا ناقلان خاموش دنیاگیری را تقویت می‌کنند.

وقتی مردم در ۱۹ ژانویه در کلیسایی در سنگاپور جمع شدند، کسی نمی‌دانست که این رویداد پیامدهای جهانی برای انتشار ویروس کرونا خواهد داشت. یکشنبه بود و طبق معمول یکی از مراسم مذهبی در ماندارین درحال انجام بود. درمیان اجتماع مردم در کلیسای زندگی و ماموریت‌ها (The Life Church and Missions) در طبقه‌ی همکف یک ساختمان اداری، زوجی حضور داشتند که هر دو ۵۶ ساله بودند و صبح آن روز از چین رسیده بودند. آن‌ها وقتی روی صندلی‌های خود نشستند، کاملا سالم به‌نظر می‌رسیدند و دلیلی برای تصور اینکه آن‌ها ممکن است حامل ویروس باشند، وجود نداشت. در آن زمان، سرفه‌ی مداوم به‌عنوان مشخص‌ترین ویژگی کووید ۱۹ و محتمل‌ترین راه انتقال ویروس درنظر گرفته می‌شد. براین‌اساس، نداشتن نشانه‌های بیماری، به‌معنای عدم احتمال انتقال آن بود.

زوج چینی به محض پایان مراسم محل را ترک کردند. اما مدت کوتاهی پس از آن اوضاع به هم ریخت. زن از ۲۲ ژانویه شروع به بیمار شدن کرد و دو روز پس از آن نیز شوهرش بیمار شد. از آن‌جا که آن‌ها به ووهان یعنی مرکز شیوع مسافرت کرده بودند، این مساله چندان تعجب‌آور نبود. اما طی هفته‌ی آینده، سه نفر از مردم محلی نیز بدون علت آشکار بیمار شدند و منجر به یکی از اولین و گیج‌کننده‌ترین موارد ویروس کرونا شدند. درک آنچه اتفاق افتاده بود، منجر به بینش جدید و نگران‌کننده‌ای درمورد اینکه ویروس چگونه با چنین موفقیتی قربانیان جدیدی پیدا می‌کند، شد.

دکتر ورنون لی، رئیس بخش بیماری‌های واگیردار در وزارت بهداشت سنگاپور می‌گوید: «ما بسیار سردرگم شدیم. افرادی که همدیگر را نمی‌شناختند، به‌طریقی همدیگر را آلوده کردند درحالی‌که هیچ علامتی از بیماری نشان نمی‌دادند.» با توجه به چیزی که دانشمندان در آن زمان درمورد کووید ۱۹ می‌دانستند، دسته‌ی جدید موارد معقول نبود. بنابراین دکتر لی و همکارانش به‌همراه ماموران پلیس و متخصصان ردیابی بیماری تفحصی را راه‌اندازی کرده و نقشه‌های دقیقی را تهیه کردند که نشان می‌داد چه کسی در چه زمانی کجا بوده است. این کار شامل بهترین نوع این فرایند معروف به «ردیابی تماس» بود که نسخه‌ای از آن اکنون در بریتانیا درحال اجرا است. این روش به‌عنوان یک سیستم حیاتی برای ردیابی همه‌ی افراد درگیر در یک شیوع و کمک به پایان بخشیدن به آن شناخته می‌شود و سنگاپور ازنظر مهارت و سرعت در زمینه‌ی انجام این کار مشهور است.

در اوایل دنیاگیری، سنگاپور به‌عنوان نمونه‌ی درخشانی از نحوه‌ی مهار ویروس درنظر گرفته می‌شد

شگفت‌آور اینکه طی چندین روز، پژوهشگران با ۱۹۱ عضو کلیسا صحبت کردند و متوجه شدند که ۱۴۲ نفر از آن‌ها در آن یکشنبه در محل حضور داشته‌اند. آن‌ها به‌سرعت دریافتند که دو نفر از سنگاپوری‌هایی که مبتلا شدند، در همان مراسمی بودند که زوج چینی نیز در آن حضور داشتند. دکتر لی می‌گوید: «ممکن بود آن‌ها در طول اعمال معمول مراسم کلیسا با هم صحبت کرده و با هم احوال‌پرسی کرده باشند.»

این شروع مفیدی بود و ازنظر تئوری توضیح می‌داد که چگونه عفونت ممکن است منتقل شده باشد اما یک موضوع مهم را مشخص نمی‌کرد و به این سوال اساسی پاسخ نمی‌داد که چگونه ویروس به‌وسیله‌ی زوج چینی منتقل شده است وقتی که در آن مرحله آن‌ها هیچ نشانه‌ای از بیماری را نشان نمی‌دادند. بالاتر از آن، یک معمای بزرگ‌تر بود. تایید شد که سومین سنگاپوری مبتلا، یک زن ۵۲ ساله، در همان مراسم مشارکت نداشته است. او در رویداد دیگری که چند ساعت بعد در همان کلیسا برگزار شده بود، شرکت کرده بود، بنابراین چگونه می‌توانسته به ویروس دچار شده باشد؟

ماموران تحقیق به دنبال یافتن سرنخ به فیلم‌های ضبط‌شده از دوربین‌های مداربسته‌ی آن روز یکشنبه در کلیسا روی آوردند. آن‌ها با مساله‌ی کاملا غیرمنتظره‌ای روبه‌رو شدند. زنی که پس از ترک زوج چینی به کلیسا آمده بود، روی صندلی‌هایی نشسته بود که آن زوج چند ساعت پیش‌تر از آن‌ها استفاده کرده بودند.

ارتباطات میان موارد ویروس کلیسا و مسافران ووهان

زن و شوهر چینی به‌طریقی، با اینکه نشانه‌ای نداشته و احساس بیماری نمی‌کردند، توانسته بودند ویروس را منتشر کنند. شاید ویروس روی دست‌های آن‌ها بوده و آن‌ها صندلی‌ها را لمس کرده بودند، شایدنفس آن‌ها حامل عفونت بوده و ویروس از این طریق روی سطح نشسته بود. این مساله مشخص نبود، اما پیامدهای عظیمی داشت. برای دکتر لی که همه‌ی موارد را کنار هم گذاشت، تنها یک توضیح احتمالی وجود داشت: اینکه ویروس به‌وسیله‌ی افرادی که بی‌آنکه بدانند حامل ویروس هستند، منتقل می‌شود. این مکاشفه‌ برای تمام جهان اهمیت داشت زیرا پیام اصلی تمام توصیه‌های بهداشتی درمورد ویروس کرونا همیشه این بوده است که باید در خود و دیگران به دنبال نشانه‌های بیماری باشید. اما اگر ویروس به‌وسیله‌ی افراد بدون نشانه و به‌طور خاموش و نامرئی پخش می‌شد، چگونه بیماری می‌توانست متوقف شود؟ دکتر لی لحظه‌ای را به یاد می‌آورد که درحالی‌که در دفترش مشغول به کار بود، به واقعیت پی برد: «هر زمان که یک کشف علمی می‌کنید، مانند یک لحظه‌ی اورکا است، وقتی می‌فهمید که این مساله‌ی مهمی است که ازطریق سخت‌کوشی افراد و گروه‌های بسیار آن را کشف کرده‌اید»

چیزی که آشکار شد، پدیده‌ی «انتقال پیش از بروز علائم» است که در آن فرد به‌علت اینکه سرفه، تب و دیگر نشانه‌های کلاسیک بیماری هنوز آغاز نشده است، از عفونی‌بودن خود خبر ندارد.

سنگاپور پس از اینکه به‌نظر می‌رسید ظاهرا ویروس را تحت‌کنترل درآورده باشد، شاهد افزایشی در موارد بود

همراه با بسیاری از مطالعات دیگر، این مطالعه بر دوره‌ی مهم ۲۴ تا ۴۸ ساعت پیش از آغاز مشهود بیماری که در آن افراد می‌توانند به‌شدت عفونی باشند، تاکید کرد. آگاهی از این مسئله قطعا ارزشمند است زیرا به‌محض اینکه متوجه شدید بیمار هستید، به هر کسی که با شما در تماس نزدیک قرار گرفته است، می‌توانید هشدار دهید تا در خانه بماند. این بدان معنا است که آن‌ها در مرحله‌ی مهمی از عفونت و پیش از اینکه نشانه‌های بیماری آغاز شود، از دیگران جدا خواهند بود. اما اینکه دقیقا بیماری چگونه می‌تواند بدون سرفه برای پرتاب قطرات حاوی ویروس به دیگران منتقل شود، موضوعی برای بحث است. یکی از احتمال‌ها این است که تنفس یا صحبت با دیگری می‌تواند این کار را انجام دهد. اگر ویروس در آن زمان در دستگاه تنفسی فوقانی درحال تکثیر باشد، ممکن است برخی ویروس‌ها با هر تنفس از بدن خارج شوند. هرکسی که به حد کافی نزدیک باشد، خصوصا در فضاهای بسته می‌تواند به‌آسانی به ویروس دچار شود. یک احتمال دیگر انتقال ازطریق لمس است. ویروس روی دست‌های فرد است و او افراد دیگر، دستگیره‌ی در یا مثل مورد سنگاپور صندلی کلیسا را لمس کرده و از این طریق ویروس به آن سطوح منتقل می‌شود. مسیر انتقال هرکدام از این موارد که باشد، ویروس به‌وضوح از این واقعیت بهره می‌برد که مردم اگر از عفونی‌بودن خود آگاه نباشند، کمتر مراقب خواهند بود.

این حتی یک سناریوی مرموزتر است و چیزی که دانشمندان به‌سادگی هیچ پاسخ قطعی برای آن ندارند. این که بدانید افراد می‌توانند قبل از بروز نشانه‌های بیماری عفونی باشند، یک مساله است و این موضوع که بدانید آن‌ها عفونی شده ولی هرگز علامتی از بیماری را نشان نمی‌دهند، مساله‌ی کاملا متفاوتی است. این همان چیزی است که به‌عنوان «بدون علامت بودن» شناخته می‌شود زیرا شما حامل بیماری بوده اما خودتان به هیچ شیوه‌ای از بیماری رنج نمی‌برید.

مشهورترین مثال در این زمینه مربوط به زنی ایرلندی به نام ماری ملون است که در آغاز قرن گذشته در نیویورک به‌عنوان آشپز مشغول به کار بود. هرجا که ماری مشغول به کار می‌شد، در خانه‌ای پس از خانه‌ی دیگر، افراد دچار حصبه می‌شدند و حداقل سه و شاید حتی تعداد بیشتری از این افراد براثر حصبه مردند اما او اصلا تحت‌تاثیر بیماری قرار نداشت. سرانجام این ارتباط مشخص و تایید شد که وی به‌طور ناخواسته عامل شیوع بیماری بوده است. گزارشگران او را «ماری حصبه» لقب دادند اما او همیشه از آن خشمگن بود. مقامات او را به‌مدت ۲۳ سال تا زمان مرگش در سال ۱۹۳۸ در قرنطینه قرار دادند.

آملیا پاول پرستار وقتی متوجه شد که او یک فرد بدون علامت است، شوکه شد. او در ماه آوریل در بخش بیمارستان در بیمارستان آدنبروک در کمبریج مشغول به کار بود که متوجه شد نتیجه‌ی آزمایش او برای ویروس کرونا مثبت بوده است. او پشت تجهیزات محافظ شخصی خود که هنگام مراقبت از بیماران کووید ۱۹ باید می‌پوشید، احساس امنیت می‌کرد. اما به ناگاه تمام آن فرضیات نابود شد زیرا در کمال وحشت‌زدگی، متوجه شد نتیجه‌ی آزمایشش مثبت شده است. آملیای ۲۳ ساله می‌گوید: «این قدری مانند شنیدن خبر درگذشت یکی از اعضای خانواده بود. این پندارگونه بود. من فکر کردم، این نمی‌تواند درست باشد، من کاملا خوبم.» او مجبور شد فورا پست خود را ترک کند و در خانه قرنطینه شود. «من نگران بودم زیرا سمت دیگر ماجرا را دیده بودم. بیماران مبتلایی که سریعا وضعیتشان وخیم می‌شد، بنابراین برای من سوال بود که آیا این وضعیت برای من هم رخ خواهد داد.» اما در کمال تعجب، او در هیچ لحظه‌ای احساس ناخوشی نکرد: «من واقعا هیچ نشانه‌ای نداشتم، من در خانه ورزش می‌کردم و به‌طور عادی غذا می‌خوردم و می‌خوابیدم.»

در این لحظه، غیرممکن است که بدانیم چه تعداد مورد عفونت وجود دارد که ازنظر پنهان مانده است. عفونت آملیا تنها به این دلیل کشف شد که او بخشی از مطالعه‌ای بود که در آن تمام کارکنان بیمارستان شرکت داشتند. مطالعه‌ی مذکور این نتیجه‌ی شگفت‌آور را حاصل کرد که تا ۳ درصد از بیش از هزار فرد مورد مطالعه، درحالی‌که هیچ نشانه‌ای در زمان آزمایش نداشتند، برای آزمایش مثبت بودند.

بخش حتی بیشتری از موارد بدون علامت روی کشتی تفریحی دایموند پرینسس مشاهده شد که در اوایل سال جاری در سواحل ژاپن در گردش بود. این کشتی که بعدا به «پتری دیشی برای عفونت» معروف شد، تقریبا ۷۰۰ مورد عفونت داشت. پژوهشگران دریافتند که سه‌چهارم از افرادی که نتیجه‌ی آزمایش آن‌ها مثبت بود، هیچ نشانه‌ای نداشتند. در خانه‌ی سالمندانی در ایالت واشینگتن نیز نتیجه آزمایش بیش از نیمی از ساکنان مثبت بود اما هیچ علامتی از بیماری نداشتند.

بزرگ‌ترین نگرانی آملیا، پرستاری که قبلا درموردش صحبت شد، این بود که او ممکن است به‌طور ناخواسته ویروس را به همکاران یا بیمارانی که با او در تماس قرار گرفته بودند، منتقل کرده باشد. او می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم آن را به دیگران منتقل کرده باشم زیرا تمام همکارانی که من با آن‌ها کار می‌کردم، منفی بودند اما فکر کردن در این مورد که من برای چه مدتی برای آن مثبت بوده‌ام، نگران‌کننده بود. ما هنوز نمی‌دانیم که آیا افرادی که بدون علامت هستند، بیماری را به دیگران منتقل می‌کنند یا نه، این خیلی عجیب است و اطلاعات مربوط به آن در‌حال‌حاضر اندک است.»

مطالعه‌ای در چین که نشان می‌داد «تعداد موارد بدون علامت درحقیقت بیشتر از تعداد افراد دارای علائم است»، هشداری برای مقامات به همراه داشت. دانشمندان نوشتند: «ناقلان خاموش یعنی حاملان بدون علامت باید به‌عنوان بخشی از روند پیشگیری و کنترل بیماری مورد توجه قرار گیرند.»

تیمی که کشتی دایموند پرینسس را مورد مطالعه قرار داد، چنین فرض کردند که موارد بدون نشانه احتمالا نسبت‌به افراد دارای علامت کمتر عفونی بوده اما با‌این‌حال تخمین شده می‌شد که آن‌ها عامل تعداد قابل‌توجهی از موارد بوده باشند.

در مسیر تلاش برای دستیابی به پاسخ، دانشمندان در نوریچ در تلاش هستند تا کل جمعیت شهر مورد آزمایش قرار گیرد. به‌گفته‌ی پروفسور نیل هال رئیس موسسه‌ی ایرلهام، یک مرکز تحقیقات علوم زیستی: «موارد بدون علامت ممکن است ماده‌ی تاریک دنیاگیری باشد.» ماده‌ی تاریک، ماده‌ای نامرئی است که تصور می‌شود بخش اعظم ماده‌ی موجود در جهان را تشکیل داده ولی هنوز کشف نشده است. پروفسور هال از این موضوع نگران است که موارد بدون علامت ممکن است درواقع در حال پیش‌راندن دنیاگیری باشند و علی‌رغم اقدامات بهداشت عمومی، همچنان این روند را ادامه دهند. او می‌گوید:

اگر افرادی را دارید که درحالی‌که نمی‌دانند بیمار هستند، از حمل‌و‌نقل عمومی و مراکز مراقبت‌های بهداشتی استفاده می‌کنند، قطعا آن‌ها انتقال بیماری را افزایش می‌دهند. هرگونه مداخله‌ای که تنها مبتنی‌بر افرادی باشد که وقتی نشانه‌های بیماری در آن‌ها بروز می‌کند، برای دریافت مراقبت‌های اولیه مراجعه می‌کنند، تنها به نیمی از مشکل می‌پردازد.

تیمی از دانشمندان در کالیفرنیا معتقدند که عدم آگاهی از اینکه چه کسی بدون بروز نشانه ویروس را حمل می‌کند، نقطه ضعف مبارزه دربرابر دنیاگیری است.

چین برنامه‌ی آزمایش گسترده‌ای را در ووهان راه‌اندازی کرد

از دیدگاه پژوهشگران، تنها راه برای توقف شیوع بیماری یافتن تمام افراد عفونی است، قطع‌نظر از اینکه آن‌ها احساس بیماری می‌کنند یا اینکه فکر می‌کنند بیمار نیستند. این مساله همچنین توصیه‌ی نمایندگان مجلس در کمیته‌ی علوم و فناوری عوام در نامه‌ای به بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا بود: «خطر انتقال بدون‌علامت پیامد شدیدی برای مدیریت دنیاگیری دارد و هرکسی که از افراد آسیب‌پذیر مراقبت می‌کند، باید به‌طور منظم مورد آزمایش قرار گیرد.»

رویکردی مشابه در مقیاس بسیار بزرگ‌تر در شهر ووهان چین جایی که تصور می‌شود دنیاگیری از آن‌جا شروع شده باشد، درحال اجرا است. ۶/۵ میلیون نفر طی فقط ۹ روز در یک برنامه‌ی غربالگری گسترده که با هدف شناسایی مبتلایان ازجمله کسانی که نشانه‌ای ندارند، مورد آزمایش قرار گرفتند.

با کم شدن محدویت‌ها و استفاده‌ی افراد بیشتری از حمل‌و‌نقل عمومی، بازگشت مردم به محل کار یا رفتن برای خرید، پرداختن به مساله‌ی خطر نامرئی بیش‌از همیشه اهمیت پیدا می‌کند. در‌حال‌حاضر، هیچ راهی وجود ندارد که بتوان گفت چه کسی در میان جمعیت انبوه مردم ممکن است بدون اینکه بداند، حامل ویروس باشد. به‌همین دلیل است که دولت‌های سرتاسر جهان می‌گویند ضروری است که همه درزمینه‌ی ردیابی تماس‌های افراد آلوده و جداسازی خود همکاری کنند. آن‌ها همچنین توصیه می‌کنند که بهترین دفاع فاصله‌گیری اجتماعی است. هرجا که می‌توانید از دیگران فاصله بگیرید اما در مواردی که امکان‌پذیر نیست، توصیه این است که حتی با ماسک‌های خانگی هم که شده، صورت خود را بپوشانید.

هنگامی که دولت آمریکا این سیاست را اعلام کرد، به کشفیات انجام‌شده در کلیسای سنگاپور در ژانویه تاکید کرد. منطق این کار، محافظت از خودتان نیست، بلکه محافظت از دیگران دربرابر شما درموردی است که عفونی هستید اما از آن خبر ندارید. بسیاری از متخصصان بهداشت نگران این موضوع هستند که ماسک‌ها ممکن است موجب شود حواس مردم از شستن دست یا رعایت فاصله‌گیری اجتماعی پرت شود یا اگر درست از آن‌ها استفاده نشود، خطر آلودگی را افزایش دهد. اما دولت‌های زیادی و اخیرا بریتانیا، درمورد مزایای آن متقاعد شده‌اند. نه اینکه پوشش صورت دنیاگیری را به‌خودی‌خود متوقف کند اما از آن‌جا که هنوز چیز زیادی درمورد انتقال بدون علامت نمی‌دانیم، تقریبا هر چیزی ارزش امتحان کردن را دارد.

وقتی با پزشکان مراقبت‌های ویژه در سرتاسر بریتانیا صحبت می‌کنید، خسته از هفته‌ها سروکار داشتن با هجوم کووید ۱۹، یک عبارت بارها تکرار می‌شود: «ما هرگز پیش از این چنین چیزی ندیده‌ایم.» آن‌ها می‌دانستند که بیماری جدیدی درحال آمدن است و انتظار داشتند که منابع به‌وسیله‌ی یک عفونت ناشناخته‌ی تنفسی که اولین‌بار در اواخر سال گذشته در چین ظاهر شد، تحت‌فشار قرار گیرد. باربارا مایلز، مدیر بالینی بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان آموزشی GRI در گلاسکو می‌گوید: «در وضعیتی که طی فقط سه هفته آماده می‌شدیم و دانش چندانی درمورد آنچه با آن پیش‌رو هستیم، نداشتیم، از بعضی جهات احساس می‌کردیم که در تلاش برای آماده‌شدن برای فرودهای روز دی هستیم.»