اگر تولید واکسن کرونا موفقیت ‌آمیز نباشد چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

تا امروز بیش از ۱۷۵ واکسن کووید ۱۹ در دست توسعه هستند. تقریبا تمام راهکارهای دولتی متمرکز بر مقابله با دنیاگیری کرونا براساس تولید انبوه واکسن‌های منتخب و فراهم کردن ایمنی گسترده در برابر ویروس و بازگشت به زندگی عادی هستند.

اما هیچ تضمینی برای تولید انبوه و موفق واکسن کووید ۱۹ وجود ندارد. تقریبا در اغلب واکسن‌های منتخب، هنوز نمی‌توان از ایمنی دائمی در برابر کووید ۱۹ و ریشه‌کن شدن بیماری یا حداقل شیوع محدود آن اطمینان پیدا کرد. واکسن‌ها شاید صرفا بتوانند از شدت علائم بکاهند یا ایمنی موقتی را فراهم کنند؛ بنابراین در چنین شرایطی چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

برخی مردم معتقدند وقتی جمعیت زیادی به کووید ۱۹ مبتلا شوند و نسبت به آن واکنش ایمنی نشان دهند، ایمنی جمعی حاصل می‌شود و ویروس دیگر قادر به شیوع نخواهد بود؛ اما این ذهنیت صرفا برداشت اشتباهی از مفهوم ایمنی جمعی و چگونگی شیوع ویروس است و درنتیجه هدفی واقع‌گرا برای کنترل کووید ۱۹ نیست.

ایمنی جمعی می‌تواند ازطریق واکسن حاصل شود. حداقل جمعیتی که برای رسیدن به ایمنی جمعی به واکسیناسیون نیاز دارند با استفاده از معیاری به‌نام نرخ تولیدمثل اولیه (R0) محاسبه می‌شود. این مقدار برابر با میانگین تعداد افرادی است که هر فرد مبتلا به ویروس می‌تواند آلوده کند. از این معیار برای سنجش میزان مسری بودن بیماری استفاده می‌شود.

هرچقدر عدد R0 بالاتر باشد، افراد بیشتری نیاز به ایمنی جمعی ازطریق واکسیناسیون دارند. همچنین ممکن است برخی افراد به دلایل پزشکی نتوانند واکسن را دریافت کنند یا از واکسیناسیون سر باز بزنند. به لطف ایمنی جمعی برنامه‌های واکسیناسیون، بیماری‌های زیادی در کشورهای مختلف ریشه‌کن شده‌اند؛ اما ایمنی جمعی ازطریق ابتلای طبیعی به بیماری حاصل نمی‌شود.

برای مثال بیماری سرخک را در نظر بگیرید که سال‌ها است ویروس آن در میان انسان‌ها زندگی می‌کند. این بیماری با R0 برابر با ۱۵ به‌شدت مسری است؛ یعنی هر کودک مبتلا به سرخک به‌طور میانگین می‌تواند ۱۵ کودک دیگر را هم مبتلا کند. درنتیجه، تقریبا ۹۵ درصد افراد باید در برابر بیماری ایمن شوند تا ایمنی جمعی حاصل شود. اغلب افرادی که از سرخک جان سالم به در می‌برند، به واکنش ایمنی خوبی برای باقی عمر خود می‌رسند. بااین‌حال هنوز هم سرخک یکی از بیماری‌های متداول دوران کودکی است و نیاز به واکسیناسیون دارد. نسل جدید کودکان هم در معرض خطر این بیماری قرار دارند و هنوز ایمنی جمعی حاصل نشده است.

در دهه‌ی ۱۹۳۰، در یکی از مناطق ایالات متحده ایمنی جمعی موقتی به دست آمد؛ اما این صرفا یک استثنا بود و اغلب کشورها برنامه‌های واکسیناسیون سرخک را شروع کردند تا بلاخره توانستند این بیماری را ریشه‌کن کنند. به اعتقاد دانشمندان مقدار R0 برای بیماری کووید ۱۹ بین ۴ و ۶ است. از این نظر کووید ۱۹ مشابه ویروس سرخچه است. سطح واکسیناسیون مورد نیاز برای رسیدن به ایمنی جمعی و ریشه‌کن شدن سرخچه، ۸۵ درصد است.

 دیگر انواع ویروس کرونا از جمله سارس، مرس و برخی ویروس‌های سرماخوردگی، مانند سرخچه واکنش ایمنی پایداری را تولید نمی‌کنند. طبق پژوهش‌های کووید ۱۹، حتی در نقاط با آمار بالای ابتلا و مرگ و میر در چند ماه گذشته، تنها در ۱۰ درصد از جمعیت نشانه‌هایی از واکنش ایمنی پس از ابتلا دیده شده است.

درنتیجه، ایمنی طبیعی ویروس کرونا فاصله‌ی زیادی با آمار ۸۵ درصدی مورد نیاز برای ایمنی جمعی دارد؛ بنابراین بدون واکسن، ویروس می‌تواند به همه‌گیری پایداری مثل کرونا ویروس‌های عامل سرماخوردگی تبدیل شود. طبق پژوهش‌ها برخی افراد بیش از یک بار در سال به نوع یکسانی از کرونا ویروس سرماخوردگی مبتلا می‌شوند؛ و اغلب کشورها در شرایطی که تصور می‌کردند همه چیز را تحت کنترل دارند، شاهد شیوع گسترده‌ی کووید ۱۹ بودند.

به دلایل یادشده، ادامه‌ی رعایت معیارهای بهداشتی مثل فاصله‌گذاری اجتماعی، پوشیدن ماسک و شستشوی دست‌ها برای کاهش شیوع ویروس الزامی است. به‌طور ایدئال در صورت موفقیت‌آمیز بودن پروتکل‌های بهداشتی، ویروس در نهایت مثل ویروس سارس ناپدید خواهد شد. ویروس سارس بین‌ سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ شیوع داشت؛ اما کووید ‍۱۹ مسری‌تر است و البته احتمال مرگ و میر آن پایین‌تر است؛ اما کنترل آن از سارس دشوارتر است و ممکن است هرگز نتوان آن را ریشه‌کن کرد.

باتوجه‌به اینکه حداقل ۷۰۰ هزار نفر بر اثر کووید ۱۹ در سراسر جهان جان خود را از دست داده‌اند و بسیاری از افراد در بازه‌های طولانی‌مدتی با این بیماری دست‌وپنجه نرم می‌‌کنند، در صورتی که ویروس کرونای جدید به همه گیری تبدیل شود باز هم می‌توان آن را تحت کنترل درآورد. واکسن می‌تواند راه حلی برای پایان دادن به دنیاگیری باشد اما هیچ چشم‌اندازی از ایمنی جمعی طولانی‌مدت را در برابر کووید ۱۹ نمی‌دهد.