۲۰ مورد از بزرگترین همه گیری‌های تاریخ بشریت

جنگ انسان با بیماری‌ها قدمتی به طول تاریخ بشر دارد؛ از دیرباز اپیدمی‌ها و طاعون باعث ویرانی شده و گاه تا نابودی کامل تمدن پیش رفته است، تا امروز که کرونا روند زندگی ما را تغییر داده است. اما این جنگ همیشگی از کی شروع شده و تا کجا ادامه خواهد یافت؛ در ادامه ۲۰ مورد از بدترین اپیدمی‌ها به ترتیب از ماقبل تاریخ تا روزگار مدرن معرفی خواهد شد.

کشف خانه‌ی ۵۰۰۰ ساله مملو از اسکلت در چین گواهی بر این اپیدمی است

در حدود ۵,۰۰۰ سال پیش یک بیماری همه‌گیر، روستایی را در چین به کام مرگ می‌کشاند. جنازه‌ها به خانه‌ای منتقل شده و سوزانده شده است. در باقی‌مانده‌ی اجساد، وجود تمام گروه‌های سنی مشهود است؛ زن و مرد، پیر و جوان همه با عجله، روی هم انباشته و به آتش کشیده شده‌اند. این مکان باستانی امروزه Hamin Mangha نامیده می‌شود که یکی از بهترین اسناد باستان‌شناسی در بخش شمال شرقی چین به شمار می‌آید. پیش از کشف هامین مانگا، گور دسته‌جمعی ماقبل تاریخ دیگری مربوط به همان دوره در آن نزدیکی و در منطقه‌ی میژاگو کشف شد. این حقیقت که وسعت مرگ‌ومیر چنان بوده که زمانی برای خاک‌سپاری وجود نداشته، نشان از همه‌گیری ویران‌کننده در آن زمان دارد.

بقایای پارتنون یکی از سازه‌های عظیم در آکروپلیس آتن، شهری که ۵ سال درگیر طاعون بوده است

در حدود ۴۳۰ سال پیش از میلاد مسیح و مدتی پس از جنگ میان آتن و اسپارتان‌ها، طاعون در طول ۵ سال آتن را ویران می‌کند. این همه‌گیری مشهور که در فیلم‌ها و حتی بازی‌های ویدئویی بارها به نمایش درآمده، جان بالغ بر صدهزار نفر را گرفته است. توسایدیدس (۴۰۰ تا ۴۶۰ سال پیش از میلاد مسیح)، مورخ بزرگ یونانی می‌نویسد: «افراد با سلامت کامل، ناگهان دچار حمله می‌شوند؛ تب شدید، التهاب و قرمزی چشم‌ها؛ اندام‌های درونی مانند گلو و زبان خونریزی کرده و متورم می‌شوند تا مانع تنفس شده و فرد خفه می‌شود.» اینکه این بیماری چه بوده است و چقدر طول کشیده هنوز به درستی مشخص نیست؛ گروهی از محققان عقیده دارند طاعون آتن نوعی از تب حصبه یا ابولا بوده که ازدحام جمعیت ناشی از جنگ آن را تشدید کرده‌است. ارتش اسپارتان‌ها قوی‌تر بوده و آتنی‌ها مجبور شدند در پشت دیوارهای بلند شهر پناه بگیرند. با وجود این همه‌گیری جنگ ادامه پیدا می‌کند تا اسپارتان‌ها پیروز شده و آتن را پایتخت خود می‌کنند.

سربازان رومی به خانه باز می‌گردند؛ اما چیزی بیشتر از غنائم جنگی به‌همراه دارند

مورخان بر این باورند که در زمان اوج قدرت امپراتوری رم، برای اولین‌بار این بیماری توسط سربازانی که از جنگ با پارت‌ها به خانه باز می‌گشتند، شیوع پیدا کرده‌است. این اپیدمی که احتمالاً آبله بوده باعث ضعف ارتش و رشد بیثباتی در سراسر امپراتوری می‌شود، جنگ‌های داخلی به مرگ بیش از پنج میلیون نفر منجر می‌شود، مسیحیت نیز در این زمان به‌طور فزاینده‌ای رشد پیدا می‌کند.

بقایای یافتشده از استخوان‌های سوخته‌ی قربانیان اپیدمی باستانی شهر تبس مصر

نام این همه‌‌گیری از تاسیوس سیلیسیوس، اسقفی از کارتاژ (شهری در تونس) برگرفته شده که این همه‌گیری را نشانه‌ای از انتهای دنیا اعلام کرد. تخمین زده می‌شود روزانه پنج هزار نفر در این همه‌گیری در رم کشته شده‌اند. در سال ۲۰۱۴ در لوکزور گور دسته‌جمعی بزرگی که با لایه‌ی ضخیمی از آهک پوشیده شده کشف شد؛ باستان شناسان، سه نوع کوره برای ساختن آهک و سوزاندن بقایای قربانیان کشف کرده‌اند. آن‌ها در مورد نوع این بیماری مطمئن نیستند؛ اسهال، تحلیل قدرت جسمانی و تب که به زخم در سقف دهن منتهی می‌شود، از علائم آن همه‌گیری بوده است.

موزائیکی از امپراتور ژوستینین و پیروانش

آغاز ویرانی امپراتوری بیزانس با طاعون خیارکی شروع شد، این اپیدمی بارها تکرار شده و برخی تخمین‌ها حاکی از آن است که تا ده درصد از جمعیت جهان را به کام مرگ کشانده است. این اپیدمی به‌نام امپراتور بیزانس، ژوستینین اول نام‌گذاری شد؛ در زمان سلطنت وی بیزانس در اوج قدرت قرار داشت و قلمرو او از خاورمیانه تا اروپای غربی ادامه داشت. ژوستینین سازه‌های بسیاری بنا کرد، ازجمله کلیسای ایاصوفیه که تا سده‌ها مرکز کلیسای ارتدکس خاوری بود؛ همچنین قسطنطنیه (استانبول امروزی) را به‌عنوان پایتخت امپراتوری برگزید. ژوستینین نیز به طاعون دچار شد اما توانست جان سالم به در ببرد اما قدرت و قلمرو امپراتوری به‌طور گسترده‌ای پس از همه‌گیری کاهش پیدا کرد.

نقاشی از لیبر کروناریوم، اسکلت‌ها برای رقص مرگ برمی‌خیزند

مرگ سیاه از آسیا تا اروپا گسترش پیدا کرده و ویرانی بر جای گذاشت. برخی از تخمین‌ها می‌گویند بیش از نیمی از جمعیت اروپا در این اپیدمی از بین رفته است. این بیماری توسط باکتریی باستانی به‌نام یرسینیا پستیس به وجود آمده که احتمالاً امروز منقرض شده باشد. مرگ سیاه ازطریق کک‌ها که از جوندگان نشات می‌گرفتند، شیوع پیدا کرده و تاریخ اروپا را تغییر می‌دهد؛ مرگ‌ومیر، نیروی کار را کاهش داده و به طبع آن دستمزد کارگران افزایش می‌یابد که درنتیجه به دسترسی بهتر کارگران به گوشت و نان منتهی می‌شود. همچنین احتمالاً فقدان نیروی کار ارزان به رشد فناوری کمک کرده است.

قربانی بومی

عفونت ناشی از اپیدمی cocoliztli نوعی تب ویروسی همراه‌با خونریزی است که به مرگ ۱۵ میلیون نفر از جمعیت مکزیک و آمریکای مرکزی منجر شد. این اپیدمی در میان جمعیتی که از خشکسالی گسترده ضعیف و خسته بودند شیوع پیدا کرد؛ کلمه‌ی کوکولیزتلی، کلمه‌ای آزتک به‌معنای آفت است. مطالعات جدید روی DNA بقایای قربانیان این فاجعه ابتلای آنان به گونه‌ای از سالمونلا معروف به S. paratyphi C را نشان می‌دهد. این باکتری درکنار حصبه باعث ایجاد تب روده می‌شود. تب روده در نهایت به تب بالا، کمبود آب و مشکلات دستگاه گوارشی منجر شده که هنوز هم یک تهدید عمده برای سلامت انسان محسوب می‌شود.

هرنان کورتز فاتح اسپانیایی و نیروهایش شهرهای آزتک که به وسیله‌ی آبله ویران شده‌اند را به تصرف خود در می‌آورد

طاعون آمریکایی به دسته‌ای از بیماری‌ها که توسط کاشفان از اروپا به آمریکا انتقال داده شده گفته می‌شود. این بیماری‌ها از جمله آبله به فروپاشی تمدن اینکا و آزتک منجر شده است؛ برخی تخمین‌ها از مرگ ۹۰ درصد از بومیان آمریکایی در این همه‌گیری حکایت دارند. همچنین این همه‌گیری به نیروهای اسپانیایی در شکست بومیان آمریکایی کمک شایانی می‌کند؛ در سال ۱۵۱۹ هرنان کورتس تنوچتیتلان پایتخت آزتک را به‌راحتی فتح کرده و در سال ۱۵۳۲ فرانسیسکوپیزارو اینکاها را شکست می‌دهد. در هر دو مورد ارتش‌های آزتک و اینکا به دلیل شیوع همه‌گیری ویران شده بودند و اسپانیایی‌ها سرزمین‌های هر دو امپراتوری را در دست می‌گیرند. درواقع هنگامی که شهروندان انگلیس، فرانسه، پرتغال و هلند شروع به کاوش در نیمکره‌ی غربی می‌کنند باعث شیوع بیماری‌های غیر بومی در بومیان مخالف حضور آن‌ها می‌شوند.

تصویری از آتش سوزی بزرگ لندن که پس از شیوع طاعون در این شهر رخ داد

آخرین شیوع مرگ سیاه تا به امروز در لندن رخ داده و باعث مهاجرت بزرگ مردم از این شهر به رهبری چارلز دوم شده است. طاعون در آوریل ۱۶۶۵ آغاز و در طی ماه‌های گرم تابستان به سرعت گسترش پیدا می‌کند. وجود جوندگان در مناطق آلوده و انتقال بیماری به دیگر مناطق به وسیله‌ی آن‌ها عامل اصلی شیوع این بیماری است. طاعون در حدود صدهزار نفر از جمله پانزده درصد جمعیت لندن را به کام مرگ می‌کشاند؛ اما این پایان رنج این شهر نبود؛ در دوم سپتامبر ۱۶۶۶ آتش‌سوزی بزرگ لندن اتفاق می‌افتد و طی چهار روز بخش بزرگی از این شهر را به خاکستر تبدیل می‌کند.

مارسی در اوج مرگ‌ومیر

بر طبق سوابق تاریخی، طاعون بزرگ مارسی زمانی شیوع پیدا می‌کند که کشتی گرند سن آنتوان با محموله‌ای از شرق مدیترانه در این بندر لنگر می‌اندازد. اگرچه کشتی قرنطینه شده بود؛ اما احتمالاً بیماری ازطریق کک‌ها و جوندگان آلوده به شهر راه پیدا کرده است. طاعون به سرعت گسترش یافته و طی سه سال جان صد هزار نفر را می‌گیرد، تخمین زده می‌شود حدود سی‌درصد از جمعیت مارسی بر اثر این شیوع از بین رفته باشند.

کشته شدن اسقف اعظم به دست مردم خشمگین

در مسکوی نابسامان از طاعون، وحشت شهروندان از قرنطینه به خشونت می‌انجامد؛ شورش‌ها در سطح شهر گسترش می‌یابد تا جایی که به قتل اسقف اعظم امبروسیوس که مردم را از جمع‌شدن برای دعا برحذر می‌داشت، منتهی می‌شود. ملکه‌ی روسیه، کاترین دوم (ملقب به کاترین کبیر) چنان از برقراری نظم و مهار طاعون ناامید شده که در دستوری عجولانه کارخانه‌ها را به خارج از مسکو منتقل می‌کند. احتمالاً صدهزار نفر تا پایان طاعون جان خود را از دست داده‌اند؛ پس از طاعون، کاترین برای بازگرداندن نظم تلاش می‌کند اما شورشی که یوملیان پوگاچف، مردی که مدعی بود شوهر کاترین است، به راه انداخت به کشته‌شدن هزاران تن دیگر می‌انجامد.

دومین تحلیف جرج واشنگتن در سالن کنگره‌ی فیلادلفیا

هنگامی که تب زرد، فیلادلفیا، پایتخت آن هنگام ایالات متحده‌ را در می‌نوردد، مقامات به اشتباه می‌گفتند که بردگان رنگین پوست از این بیماری در امان هستند، بنابراین به‌صورت گسترده دست به جذب آفریقایی‌تباران برای پرستاری از بیماران می‌زنند. این بیماری توسط پشه‌ها شیوع پیدا می‌کند؛ در آن سال آب‌و‌هوای تابستان گرم و مرطوب فیلادلفیا به افزایش پشه‌ها و گسترش بیماری منجر شده تا در زمستان با از بین رفتن پشه‌ها این شیوع با بیش از پنج هزار کشته به پایان می‌رسد.

حکاکی روی چوب از پرستاران در پاریس در طول اپیدمی آنفولانزا

با شروع عصر مدرن و صنعتی‌شدن زندگی انسان، روش‌های نوین حمل‌و‌نقل، راه را برای شیوع و ویرانی بیشتر آنفولانزا هموار می‌کند. تنها در طول چند ماه ویروس در سراسر جهان گسترش می‌یابد و یک میلیون نفر را به کام مرگ می‌فرستد؛ فقط در طول پنج هفته، اپیدمی به پیک بالای مرگ‌ومیر می‌رسد. اولین موارد این بیماری از روسیه گزارش شده و قبل از اینکه به‌سرعت در اروپا و باقی نقاط جهان گسترش یابد سن‌پترزبورگ را نابود می‌کند، اگرچه در آن زمان هنوز سفر هوایی وجود نداشت.

بنای یادبود فرانکلین روزولت در واشنگتن، در سال ۱۹۲۱ و در سن ۳۹ سالگی ابتلا به فلج اطفال در او تشخیص داده شد

همه‌گیری فلج اطفال از نیویورک آغاز شده و به ۲۷ هزار بیمار و ۶ هزار کشته منتهی می‌شود. این بیماری عموماً کودکان را درگیر می‌کند و درصورت زنده‌ماندن آسیب‌های همیشگی در بدن قربانیان به‌جای می‌گذارد. فلج اطفال به شکل پراکنده در سراسر ایالات متحده وجود دارد تا در سال ۱۹۵۴ که واکسن سالک تولید می‌شود. با واکسیناسیون گسترده، این بیماری مهار می‌شود تا سال ۱۹۷۹ که آخرین مورد ابتلا به این بیماری در ایالات متحده مشاهده شده است. تلاش‌های گسترده‌ای برای ریشه‌کنی این بیماری در سطح جهان صورت گرفته؛ اما هنوز فلج اطفال ریشه‌کن نشده است.

بیمارستان اورژانس در زمان آنفولانزا

حدود پانصد میلیون نفر از جنوبی‌ترین نقاط کره‌ی زمین تا قطب شمال به آنفولانزای اسپانیایی مبتلا و یک‌پنجم از این افراد می‌میرند. بعضی از جوامع بومی تا آستانه‌ی انقراض پیش می‌روند؛ شیوع مرگ‌ومیر ناشی از آنفولانزا با شرایط سخت سربازان و تغذیه‌ی ضعیف مردم در طول جنگ جهانی اول افزایش یافته است. با آنکه این همه‌گیری، آنفولانزای اسپانیایی نامیده می‌شود؛ اما احتمالاً‌ منشا آن اسپانیا نیست؛ اسپانیا در طول جنگ بی‌طرف مانده و سانسور شدید مطبوعات در این کشور اعمال نشد، بنابراین گزارش‌های اولیه‌ی بیماری از این کشور منتشر می‌شود. برخی به اشتباه منشا این همه‌گیری را اسپانیا می‌دانند.

شیوع آنفولانرای پرندگان در اواخر دهه ۵۰ یک میلیون نفر را به کام مرگ کشاند

همه‌گیری آنفولانزا در آسیا پرده‌ای دیگر از قدرت‌نمایی این دشمن دیرینه‌ی انسان است؛ این اپیدمی با ریشه چینی، ترکیبی از چندین ویروس آنفولانزای پرندگان با قدرت شیوع بسیار بالا است. همه‌گیری سریعاً منتشر و در فوریه‌ی ۱۹۵۷ در سنگاپور، آوریل ۱۹۵۷ در هنگ‌کنگ و سپس در تابستان همان سال در شهرهای ساحلی ایالات متحده مشاهده می‌شود. این اپیدمی ۱۱۶ هزار نفر در ایالات متحده و ۱.۱ میلیون نفر را در سراسر کره‌ی زمین به کام مرگ کشاند.

معترضان به عملکرد در برابر ایدز در دهه ۸۰ میلادی

از شناسایی اولین مورد ابتلا به ایدز تاکنون این بیماری به‌طور مستقیم جان ۳۵ میلیون نفر را گرفته است. ویروس HIV، مسبب این بیماری احتمالاً تکامل‌یافته‌ی نوعی ویروس در شامپانزه است که در دهه ۱۹۲۰ در نفاط غربی آفریقا به انسان سرایت کرده است. امروزه حدود ۶۴ درصد از چهل میلیون مبتلای احتمالی بیماری نقص سیستم ایمنی بدن (HIV) در کشورهای جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کنند. برای ده‌ها سال، درمان شناخته شده‌ای برای این بیماری وجود نداشت، اما داروهایی که در دهه ۹۰ میلادی توسعه یافت به بیماران اجازه می‌دهند با یک درمان منظم و همیشگی طول عمر عادی داشته باشند. بهبود دو بیمار مبتلا به این بیماری در سال ۲۰۲۰ خبری دلگرم‌کننده در مورد این بیماری است.

نوع جدید ویروس H1N1 از مکزیک منشا گرفته و به سرعت در سراسر جهان گسترش می‌یابد

در سال ۲۰۰۹ موج جدیدی از همه‌گیری ناشی از ویروس H1N1 که از مکزیک منشا گرفته بود، در سراسر دنیا پخش می‌شود. در طول یک سال ۱.۴ میلیارد نفر در سراسر جهان به این ویروس آلوده می‌شوند که طبق گزارش مرکز جهانی کنترل بیماری‌ها بین ۱۵۱٫۷۰۰ تا ۵۷۵٫۴۰۰ نفر از آن‌ها از بین رفته‌اند. آنفولانزای خوکی در درجه‌ی اول کودکان و جوانان را هدف قرار می‌دهد؛ برخلاف دیگر انواع آنفولانزا که قربانیان بیشتری از سنین بالاتر دارند در آنفولانزای خوکی بیش از ۸۰ درصد مرگ‌ومیر در سنین زیر ۶۵ سال رخ می‌دهد. احتمالاً افراد مسن‌تر با ابتلا به انواع دیگری از ویروس H1N1 به نوعی نسبت به آن ایمنی پیدا کرده باشند؛ امروزه این ویروس در واکسن‌های سالیانه‌ی آنفولانزا گنجانده شده است.

مراقبت‌های بهداشتی کادر درمان قبل از ورود به یک واحد درمانی در لیبریا

در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ ابولا آفریقای غربی را ویران می‌کند؛ ۲۸٫۶۰۰ مورد ابتلا و ۱۱٫۳۲۵ مرگ نتیجه‌ی این همه‌گیری است. اولین مورد ابتلا در دسامبر ۲۰۱۳ در گینه اتفاق افتاده و به سرعت در لیبریا و سیرالئون گسترش می‌یابد. بیشترین میزان مرگ‌ومیر در این ۳ کشور رخ می‌دهد و درکنار آن مواردی از تلفات در نیجریه، مالی، سنگال و ایالات متحده و اروپا مشاهده می‌شود. هیچ درمانی برای ابولا وجود ندارد؛ اولین مورد شناخته‌شده از این بیماری در سال ۱۹۷۶ در سودان و جمهوری دمکراتیک کنگو مشاهده شده است؛ احتمالاً این ویروس نیز ازطریق خفاش به انسان سرایت کرده است.

سمپاشی با سموم دفع آفات برای مقابله با پشه‌های حامل ویروس زیکا

عمق فاجعه ناشی از همه‌گیری اخیر ویروس زیکا در آمریکای مرکزی و جنوبی هنوز مشخص نشده است و تلاش برای کنترل این ویروس ادامه دارد. ویروس زیکا معمولاً ازطریق پشه‌های Aedes منتقل می‌شود اگرچه انتقال ازطریق جنسی راه دیگر شیوع این بیماری در انسان است.

و اما آخرین اپیدمی که بشر درحال‌حاضر با آن رو‌به‌رو است، کرونا نام دارد که ناشی از شیوع ویروس موسوم به کووید-۱۹ است. باید دید که چه سرنوشتی در انتظار بشر است و آیا این همه‌گیری با دستیابی به واکسن از بین خواهد رفت یا همچنان باید با تغییر شرایط زندگی به‌منظور پیشگیری بیشتر به زندگی ادامه داد. در صورتی که تمایل دارید با جزئیات بیشتر در خصوص مرگ‌بارترین همه‌گیری‌های تاریخ بشر بدانید، می‌توانید به مجموعه‌ی دو اپیزودی پادکست زومیت درباره‌ی این موضوع گوش فرادهید. 

قسمت اول:

قسمت دوم:

پادکست زومیت را از پلتفرم‌های مختلف بشنوید.

نوارگوگل پادکستاپل پادکستکست‌باکس

همچنین، می‌توانید برای گوش‌دادن به سایر قسمت‌های پادکست زومیت، به کانال زومیت در نوار مراجعه کنید. دیدگاه شما درباره‌ی این موضوع چیست؟