چه کسانی باید واکسن کرونا را زودتر از بقیه دریافت کنند؟

۱۹ متخصص سلامت جهانی از سراسر دنیا به‌تازگی برنامه‌ی جدیدی برای توزیع واکسن کرونا پیشنهاد کرده‌اند. طرح پیشنهادی آن‌ها «مدل اولویت‌بندی منصفانه» نام دارد و اعلام می‌کند که بهتر است واکسن ویروس کرونا در سه مرحله به دست افراد برسد تا بدین‌طریق، از مرگ‌های زودرس بیشتر و دیگر عواقب جبران‌ناپذیر کووید ۱۹ روی سلامت انسان‌ها جلوگیری شود.

هنگامی‌که واکسن مؤثر کووید ۱۹ از راه برسد، قطعا تمامی افراد در سراسر کره‌ی زمین امکان دسترسی به آن را نخواهند داشت و واکسن در تعداد محدود تولید خواهد شد. سازمان جهانی بهداشت، موسوم ‌به WHO و رهبران جهانی و تولیدکنندگان واکسن از همین حالا با این سؤال مواجه شده‌اند که چگونه می‌توان واکسن‌ مؤثر کووید ۱۹ را به‌طور مناسب در بین کشورهای مختلف توزیع کرد.

نه‌تنها سازمان جهانی بهداشت، بلکه رهبران جهانی و مدیران شرکت‌های تولیدکننده‌ی واکسن گفته‌اند که واکسن مؤثر باید به شیوه‌ای منصفانه و برابر توزیع شود؛ اما واقعا منظور آن‌ها از توزیع «منصفانه و برابر» واکسن کرونا چیست؟ هنوز کسی دقیقا نمی‌داند؛ زیرا فعلا طرح‌هایی به‌صورت اولیه ارائه شده‌اند و جزئیات برنامه‌ی نهایی توزیع واکسن رسما اعلام نشده است.

در همین زمینه، گروهی متشکل ‌از ۱۹ متخصص حوزه‌ی سلامت از سراسر دنیا برنامه‌ی سه مرحله‌ای جدیدی تدوین کرده‌اند که می‌تواند تا حد زیادی توزیع منصفانه‌ی واکسن کووید ۱۹ را برای جلوگیری از صدمات بیشتر این بیماری برای انسان‌ها تضمین کند. جزئیات برنامه‌ی سه مرحله‌ای «مدل اولویت‌بندی منصفانه» که هفته‌ی گذشته در رسانه‌ی معتبر ساینس (Science) منتشر شد، مباحث بسیار جالبی دربر دارد. نویسنده‌ی ارشد این مقاله دکتر ازیکیل جی. امانوئل نام دارد که نایب‌رئیس مؤسسه‌ی Global Initiatives و رئیس هیئت‌مدیره‌ی گروه اخلاق پزشکی و سیاست‌های بهداشتی در دانشکده‌ی پزشکی پرلمن در دانشگاه بزرگ پنسیلوانیا است.

شماری از متخصصان گفته‌اند کادر درمان و افرادی که بیشتر از بقیه در خطر ابتلا به ویروس کرونا هستند (نظیر افراد مسن‌تر از ۶۵ سال) باید پیش از سایر افراد واکسن را دریافت کنند تا بدنشان دربرابر بیماری مقاوم شود. درمقابل، خود سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد کرده است که کشورهای مختلف دُز خاصی از واکسن را بسته ‌به تعداد جمعیتشان دریافت کنند. دکتر ازیکیل جی. امانوئل و همکارانش در مقاله‌ی جدید خود اعلام می‌کنند که اگر از زاویه‌ی اخلاقی به ماجرا بنگریم، هر دو طرح یادشده نقص‌هایی جدی دارند. 

ازیکیل جی. امانوئل می‌گوید:

ایده‌ی توزیع واکسن براساس تعداد جمعیت در نگاه اول همچون استراتژی عادلانه‌ای به‌نظر می‌رسد؛ اما حقیقت این است که معمولا چیزهای مختلف را براساس میزان سختی‌ها و مشکلات موجود در هر منطقه توزیع می‌کنیم؛ بدین‌صورت که در هر منطقه سختی بیشتری وجود داشته، واکسن در ابتدا به آنجا می‌رسد. در زمینه‌ی کرونا، استدلال می‌کنیم که معیار اصلی مشخص‌سازی میزان سختی باید شمار مرگ‌های زودرس باشد؛ مرگ‌های زودرسی که واکسن می‌تواند از وقوع آن‌ها جلوگیری کند.

نویسندگان مقاله‌ی جدید در طرح پیشنهادی خود به سه معیار اصلی اشاره می‌کنند که باید هنگام توزیع واکسن کووید ۱۹ در بین کشورهای مختلف در نظر گرفته شوند:‌ ۱. فایده رساندن به مردم و محدودسازی میزان آسیب‌ها؛ ۲. اولویت ‌قراردادن محرومان؛ ۳. نگاه برابر به تمامی افراد ساکن در منطقه.

«مدل اولویت‌بندی منصفانه» با تمرکز بر کاهش سه نوع آسیب جدی که ویروس کرونا ایجاد می‌کند، هر سه معیار یادشده را پوشش می‌دهد. طبق گفته‌ی ازیکیل جی. امانوئل، سه آسیب جدی که کرونا به‌بار می‌آورد، عبارت‌اند از: ۱. مرگ و آسیب دائمی به اندام‌های بدن؛ ۲. عواقب بهداشتی‌محور غیرمستقیم نظیر واردشدن فشار و استرش شدید به سیستم مراقبت‌های بهداشتی و کادر درمان؛ ۳. مشکلات اقتصادی.

نویسندگان مقاله‌ی مذکور می‌گویند از بین سه مشکل یادشده، جلوگیری از مرگ افراد، به‌خصوص مرگ‌های زودرس، باید اولویت اصلی باشد و بیشترین توجهات را به‌خود جلب کند. همان‌طورکه اشاره کردیم، طرح آن‌ها شامل سه بخش است که بخش اول «مدل اولویت‌بندی منصفانه» دقیقا روی همین موضوع تمرکز می‌کند. مرگ‌های زودرس ناشی از کووید ۱۹ در هر کشور ازطریق محاسبه‌ی معیاری با نام SEYLL تشخیص داده می‌شوند که معیاری معمول در محاسبات بهداشتی جهانی است. SEYLL مجموعه‌ی عمرهای ازدست‌رفته در هر جامعه را اعلام می‌کند.

نویسندگان مقاله در بخش دوم طرح دو معیار را مطرح می‌کنند که می‌تواند میزان بهبود کلی اقتصاد را اندازه بگیرد. این دو معیار مشخص می‌کنند که کدام گروه از افراد جامعه دربرابر فقر در امان می‌مانند. در بخش سوم طرح، کشورهایی که نرخ واگیری بیشتری از بقیه دارند، به‌صورت اولیه اولویت‌بندی می‌شوند. بااین‌حال، تمامی کشورها درنهایت باید واکسن کافی به‌منظور جلوگیری از پخش بیشتر ویروس دریافت کنند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که برای دستیابی به این هدف باید ۶۰ تا ۷۰ درصد از افراد جامعه دربرابر کرونا ایمن باشند. 

 ازیکیل جی. امانوئل و همکارانش می‌گویند طراحی سازمان جهانی بهداشت ممکن است از نگاه سیاسی طرحی پذیرفتنی باشد؛ اما به‌اشتباه فرض می‌کند که برابری یعنی رفتار مشابه با کشورهایی که شرایطشان متفاوت است؛ درحالی‌که برابری نیازمند این است که عادلانه به نیازهای متفاوت کشورها پاسخ داد. در واقعیت، کشورهایی که جمعیت برابر دارند، شرایطشان به‌طور محسوس متفاوت است و میزان مرگ‌و‌میر در هریک از این کشورها با کشور دیگر فرق دارد. همچنین، این کشورهای دارای جمعیت یکسان در سطح متفاوتی با مشکلات اقتصادی مواجه شده‌اند.

نویسندگان مقاله‌ی جدید از طرح دیگری انتقاد کردند که کشورها را براساس تعداد کارکنان بهداشتی آن‌ها اولویت قرار می‌دهد. آن‌ها گفتند این طرح دقت لازم را ندارد. ازیکیل جی. امانوئل و همکارانش طرح‌های دیگر را نیز نقد کردند و گفتند طرح‌هایی مثل ارائه‌ی زودهنگام واکسن به افراد مسن‌تر از ۶۵ سال و ارائه‌ی واکسن به کشورهایی که در آن‌ها بیماران کرونایی مبتلا به بیماری‌های دیگر بیشتر است، طرح‌های مناسبی نیستند.

این متخصصان می‌گویند اولویت ‌قرار‌دادن کادر درمان برای دریافت واکسن کووید ۱۹ احتمالا نخواهد توانست میزان آسیب‌های ناشی از کرونا را در کشورهای پردرآمد آن‌طور که باید و شاید کاهش دهد؛ زیرا خود این کارکنان بهداشتی به تجهیزات حفاظت شخصی و دیگر روش‌های پیشرفته‌ی پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی دسترسی دارند. به‌طور مشابه، تمرکز روی واکسینه‌کردن کشورهای دارای جمعیت مسن بیشتر نمی‌تواند الزاما جلو شیوع ویروس یا به‌حداقل‌رساندن مرگ‌ها را بگیرد. به‌علاوه طبق گفته‌ی متخصصان، بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورهایی با درآمد کم یا متوسط دارند سرانه‌ی افراد مسن و کارکنان بهداشتی کمتری درمقایسه‌با کشورهای پردرآمد دارند.

با در پیش گرفتن این روش‌ها، کاری که درنهایت انجام می‌دهید، دادن تعداد بسیار زیادی واکسن به کشورهای ثروتمند است که توزیعی عادلانه و منصفانه در سطح جهان به‌نظر نمی‌رسد.

نویسندگان مقاله‌ی جدید می‌گویند «طرح اولویت منصفانه» بهترین طرح ممکن با درنظرگرفتن ارزش‌های اخلاقی برای کاهش میزان آسیب‌های ناشی از ویروس کرونا است که می‌تواند به افراد محروم کمک کند و به‌طور برابر همه‌ی مردم را شامل می‌شود.

امانوئل می‌نویسد:

اجرای این طرح به رهبران سیاسی و سازمان جهانی بهداشت و تولیدکنندگان واکسن وابسته است. نهادهای تصمیم‌گیرنده به‌دنبال چهارچوب مشخصی برای توزیع واکسن هستند تا ازطریق آن مطمئن شوند که همه‌ی افراد در سراسر دنیا واکسینه می‌شوند تا بتوانیم جلو شیوع ویروس کرونا را بگیریم. 

امانوئل در بخش انتهایی مقاله می‌نویسد او و اعضای تیمش برای پی‌ریزی طرح جدیدشان با دانشگاه‌ها و نهادهای مختلفی نظیر دانشگاه دنوِر، دانشگاه پرینستون، دانشگاه آریزونا، دانشگاه آکسفورد، دانشگاه ملبورن، دانشگاه تورنتو، هیئت ایجاد شغل در اتیوپی، نهاد FLACSO در آرژانتین، انستیتوی بهداشت عمومی نروژ، دانشگاه ملی سنگاپور و... همکاری کرده‌اند.