سرطان روده بزرگ؛ علائم، دلایل، تشخیص، جلوگیری و روش‌های درمان
سرطان روده‌ی بزرگ زمانی بروز می‌کند که درون روده‌ی بزرگ تومور رشد کند. آب موجود در غذاها و بخشی از آب آشامیدنی‌مان در روده‌ی بزرگ بازجذب و موجب می‌شود که مدفوع از مایع به جامد تغییر حالت دهد. این بیماری سومین علت مرگ ناشی از سرطان در ایالات متحده‌ی آمریکا است؛ به‌همین‌دلیل، متخصصان توصیه می‌کنند که افراد مسن‌تر از پنجاه سال از‌نظر ابتلا به این نوع سرطان باید به‌طور منظم بررسی شوند. در این مقاله، به علائم، دلایل ایجاد، تشخیص، روش‌های درمان و جلوگیری از سرطان روده‌ی بزرگ اشاره خواهیم کرد.
علائم سرطان روده‌ی بزرگ
این بیماری معمولا در مراحل اولیه علائمی ایجاد نمی‌کند؛ اما با پیشرفت بیماری، علائم بیشتر ظاهر می‌شوند. سرطان روده‌ی بزرگ ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم یا غیرسرطانی باشد. سرطان بدخیم می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابد و به آن‌ها آسیب بزند. به‌طور کلی، علائم و نشانه‌های سرطان روده‌ی بزرگ عبارت‌اند از:
- اسهال یا یبوست
- تغییر در عادات روده
- تغییر در غلظت مدفوع
- رقیق‌بودن مدفوع
- وجود خون در مدفوع که گاهی ممکن است مشاهده نشود
- درد در ناحیه‌ی شکم
- گرفتگی شکم و نفخ
- احساس نیاز مکرر به دفع مدفوع
- ضعف و خستگی
- کاهش وزن بدون دلیل
- سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر
- وجود توده در شکم به تشخیص پزشک
- کم‌خونی ناشی از کمبود آهن
اگر سرطان به قسمت دیگری از بدن همانند کبد گسترش پیدا کند، ممکن است علائم بیشتری به‌وجود آورد. اگر علائم بیشتر از یک ماه از بین نرفتند، باید به پزشک مراجعه کرد.
درجه‌بندی سرطان روده‌ی بزرگ
روش‌های مختلفی برای تعیین درجه یا مرحله‌ی این سرطان وجود دارد که نشان‌دهنده‌ی گسترش و اندازه‌ی تومورها است. به‌طور کلی، در سرطان روده‌ی بزرگ مراحل به‌شرح زیر پیشرفت می‌کنند:
مرحله‌ی صفر: در این مرحله، بیماری به‌عنوان کارسینوم درجا شناخته شده است و در مراحل اولیه قرار دارد. رشد سلول‌های سرطانی در این مرحله، فراتر از اندازه‌ی لایه‌ی داخلی روده‌ی بزرگ نمی‌رود و معمولا درمان آن آسان است.
مرحله‌ی اول: سرطان به لایه‌ی بعدی بافت رسیده است؛ اما به غدد لنفاوی یا اندام‌های دیگر گسترش نیافته است.
مرحله‌ی دوم: سرطان به لایه‌های خارجی روده‌ی بزرگ رسیده؛ اما فراتر از روده‌ی بزرگ نرفته است.
مرحله‌ی سوم: سرطان به لایه‌های بیرونی روده‌ی بزرگ گسترش پیدا کرده و به یک تا سه غدد لنفاوی رسیده است. با‌این‌حال، به قسمت‌های دیگر بدن سرایت نکرده است.
مرحله‌ی چهارم: سرطان به بافت‌های دیگر در آن طرف دیواره روده‌ی بزرگ رسیده است. با پیشرفت مرحله‌ی چهارم، سرطان به سایر قسمت‌های بدن می‌رسد.
دلایل ایجاد سرطان روده‌ی بزرگ
در حالت کلی، سرطان روده‌ی بزرگ زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های سالم روده دچار تغییر DNA می‌شوند. سلول‌های سالم به‌صورتی رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند که بدن عملکرد طبیعی خود را ادامه دهد؛ اما زمانی‌که DNA سلول‌ها صدمه می‌بینند و سرطانی می‌شوند، سلول به‌طور مداوم تکثیر و تجمع سلول‌های غیرطبیعی به تومور منجر خواهد شد.
بد نیست بدانید که در بیشتر مواقع، سرطان روده‌ی بزرگ از تومورهای غیرسرطانی به‌نام پولیپ آدنوماتوز نشئت می‌گیرد که در دیواره‌های داخلی روده‌ی بزرگ ایجاد می‌شوند. سلول‌های سرطانی ناشی از تومورهای بدخیم ممکن است ازطریق خون و سیستم لنفاوی به سایر قسمت‌های بدن گسترش پیدا کنند. سلول‌های سرطانی می‌توانند در فرایندی به‌نام متاستاز رشد و به بافت‌های سالم اطراف و سراسر بدن حمله کنند. نتیجه‌ی این فرایند وضعیتی جدی و خطرناک است که به‌ندرت می‌توان درمان کرد. توجه کنید که علت دقیق سرطان روده‌ی بزرگ ناشناخته است؛ اما به‌طور کلی چندین عامل می‌توانند موجب بروز این بیماری شوند که درادامه، آن‌هرا را معرفی خواهیم کرد.
پولیپ
سرطان روده‌ی بزرگ معمولا از پولیپ‌های پیش‌سرطانی ایجاد می‌شود که در روده‌ی بزرگ رشد می‌کنند. انواع متداول پولیپ‌ها عبارت‌اند از:
آدنوما: این نوع از پولیپ به سه گروه لوله‌ای و پرزی و لوله‌ای‌پرزی تقسیم می‌شود که می‌توانند سرطانی شوند.
هایپرپلازی: سرطان روده‌ی بزرگ به‌ندرت از پولیپ‌های هایپرپلازی ایجاد می‌شود؛ زیرا معمولا خوش‌خیم هستند.
توجه کنید در‌صورتی‌که جراح در مراحل اولیه‌ی درمان پولیپ‌ها را از بین نبرد، ممکن است برخی از آن‌ها به سرطان بدخیم روده‌ی بزرگ تبدیل شوند.
ژن‌ها
رشد سلولی کنترل‌نشده می‌تواند به‌دنبال آسیب ژنتیکی یا تغییر DNA رخ دهد. فرد ممکن است استعداد ژنتیکی ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را از بستگان نزدیک خود به‌ارث ببرد؛ به‌ویژه اگر یکی از اعضای خانواده او قبل از شصت‌سالگی به این بیماری دچار شده باشند. این خطر زمانی بیشتر می‌شود که بیش از یک نفر از بستگان به سرطان روده‌ی بزرگ مبتلا شده باشند؛ البته چندین بیماری ارثی هم خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند که درادامه، به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی خفیف
- پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP)
- سندرم گاردنر (نوع دیگری از FAP)
- سندرم لینچ یا سرطان روده‌ی بزرگ غیرپولیپوز ارثی
- سندرم پولیپوزیس نوجوانان
- سندرم Muir-Torre (یکی از انواع سندرم لینچ)
- پولیپوز مرتبط با MYH
- سندرم پوتزجگرز
- سندرم تورکوت (نوع دیگری از FAP)
وجود این ویژگی ژنتیکی بدون ایجاد سرطان امکان‌پذیر است؛ زیرا سرطان رشد نخواهد کرد؛ مگر اینکه عاملی محیطی آن را تحریک کند.
روش‌های تشخیص بیماری سرطان روده‌ی بزرگ
پزشک در ابتدا بدن فرد را کاملا معاینه می‌کند و از فرد درباره‌ی تاریخچه‌ی پزشکی و خانوادگی‌اش سؤال می‌کند. سپس از شیوه‌هایی تشخیصی برای شناسایی و درجه‌بندی سرطان استفاده می‌کند. برخی از این شیوه‌ها عبارت‌اند از:
کولونوسکوپی
در این روش، پزشک لوله‌ی انعطاف‌پذیر بلند و مجهز به دوربین را وارد سمت راست روده می‌کند تا داخل روده‌ی بزرگ را بررسی کند. توجه کنید که فرد ممکن است مجبور باشد ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از انجام این روش، رژیم غذایی خاصی را دنبال کند. همچنین، روده‌ی بزرگ برای آمادگی به پاک‌سازی با ملین‌های قوی نیاز دارد. در‌صورتی‌که پزشک پولیپ را در روده‌ی بزرگ پیدا کند، جراح پولیپ‌ها را برمی‌دارد و فرد را برای انجام بیوپسی به آزمایشگاه ارجاع می‌دهد. در نمونه‌برداری، پزشک پولیپ‌ها را زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند تا سلول‌های سرطانی یا پیش سرطانی را جست‌وجو کند.
روش مشابهی به‌نام سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر هم وجود دارد که به پزشک اجازه می‌دهد قسمت کوچک‌تری از ناحیه‌ی روده‌ی بزرگ را بررسی کند. این روش به آمادگی کمتری نیاز دارد. همچنین، اگر سیگموئیدوسکوپی پولیپ را نشان ندهد یا اگر در ناحیه‌ای کوچک قرار گرفته باشد، ممکن است کولونوسکوپی کامل لازم نباشد.
باریم انما با کنتراست مضاعف
باریم انما نوعی تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس است که می‌تواند تغییرها یا ناهنجاری‌ها را در روده‌ی بزرگ تشخیص دهد. توجه کنید چندین ساعت قبل از انجام عکس‌برداری با باریم، فرد نباید چیزی بخورد. در این روش، پزشک محلول مایع حاوی عنصر باریم را ازطریق رکتوم به روده‌ی بزرگ تزریق می‌کند. وی برای دستیابی به دقیق‌ترین نتیجه، این کار را با پمپاژ هوا انجام می‌دهد تا روی لایه‌ی باریم صاف شود. سپس، رادیولوژیست اشعه‌ی ایکس روده‌ی بزرگ را انجام می‌دهد. باریم در اشعه‌ی ایکس سفید به‌نظر می‌رسد و هرگونه تومور و پولیپ با رنگ تیره نمایش داده می‌شوند.
اگر نمونه‌برداری وجود سرطان روده‌ی بزرگ را تأیید کند، پزشک ممکن است برای ارزیابی شیوع سرطان، رادیوگرافی قفسه‌ی سینه یا سونوگرافی یا سی‌تی اسکن از ریه‌ها و کبد و شکم را تجویز کند. پس از تشخیص، پزشک مرحله‌ی سرطان را براساس اندازه و وسعت و گسترش تومور به غدد لنفاوی اطراف و اندام‌های دیگر تعیین می‌کند. در‌حقیقت، مرحله‌ی سرطان گزینه‌های درمان را مشخص خواهد کرد.
روش‌های درمان سرطان روده‌ی بزرگ
درمان این بیماری به نوع و مرحله سرطان بستگی دارد. پزشک هنگام تصمیم‌گیری درباره‌ی بهترین گزینه‌ی درمانی، سن و وضعیت کلی سلامت و دیگر ویژگی‌های فرد را در نظر می‌گیرد. روش‌های رایج برای درمان سرطان روده‌ی بزرگ عبارت‌اند از: جراحی و شیمی‌درمانی و پرتودرمانی. بهتر است بدانید هدف از درمان این بیماری نابودی سرطان و جلوگیری از شیوع و کاهش علائم آن است.
عمل جراحی
جراحی به‌منظور برداشتن قسمتی یا تمام روده‌ی بزرگ انجام و به آن کولکتومی گفته می‌شود. در این روش، جراح بخشی از روده‌ی بزرگِ دچار سرطان و بعضی از قسمت‌های اطراف آن را برمی‌دارد. به‌عنوان مثال، جراح معمولا غدد لنفاوی اطراف ناحیه‌ی سرطانی را برمی‌دارد تا از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. سپس بسته به میزان کولکتومی، قسمت سالم روده‌ی بزرگ را دوباره به‌هم متصل یا استوما ایجاد می‌کند. استوما دهانه‌ای در دیواره‌ی شکم است که ازطریق آن، ضایعات به داخل کیسه منتقل می‌شوند. به این نوع جراحی، کولوستومی گفته می‌شود. انواع دیگر جراحی سرطان روده‌ی بزرگ از این قرارند:
آندوسکوپی: جراح با استفاده از این روش ممکن است برخی از سرطان‌های کوچک و موضعی را از بین ببرد. آن‌ها لوله‌ای نازک و انعطاف‌پذیر را به نور و دوربین متصل می‌کنند تا بافت سرطانی را از بین ببرند.
جراحی لاپاراسکوپی: جراح چندین برش کوچک در شکم ایجاد می‌کند. این روش ممکن است گزینه‌ای برای از‌بین‌بردن پولیپ‌های بزرگ‌تر باشد.
جراحی تسکینی: هدف از این نوع جراحی تسکین علائم در موارد سرطان‌های درمان‌نشدنی یا پیشرفته است. جراح تلاش می‌کند انسداد روده‌ی بزرگ را برطرف و درد و خون‌ریزی و دیگر علائم را مدیریت کند.
شیمی‌درمانی
در شیمی‌درمانی، پزشک داروهایی برای فرد تجویز می‌کند که در روند تقسیم سلولی تداخل دارند. آن‌ها با ایجاد اختلال در پروتئین یا DNA به سلول‌های سرطانی آسیب می‌زنند و آن‌ها را از بین می‌برند. متخصص سرطان (آنکولوژیست) شیمی‌درمانی را برای مواقعی توصیه می‌کند که سرطان پیشرفت کرده است. داروهایی که ممکن است برای سرطان روده‌ی بزرگ استفاده شوند، بواسیزوماب (اَوستین) و راموسیروماب (سیرامزا) را شامل می‌شوند. نتیجه‌ی یکی از مطالعه‌ها نشان داده است که بیماران مبتلا به سرطان روده‌ی بزرگ پیشرفته که شیمی‌درمانی می‌کنند و سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ ندارند، احتمال پیشرفت سرطان و مرگ به‌طور چشمگیری در آن‌ها کمتر است. توجه کنید که داروها از کل بدن عبور می‌کند و در‌حقیقت، درمان به‌صورت چرخه‌ای انجام می‌شود. عوارض جانبی شایع شیمی‌درمانی عبارت‌اند از:
- ریزش مو
- حالت تهوع
- خستگی
- استفراغ
در نظر داشته باشید که معمولا در درمان‌های ترکیبی از چندین نوع شیمی‌درمانی استفاده می‌شود یا شیمی‌درمانی را با سایر روش‌های درمانی ترکیب می‌کنند.
پرتودرمانی
پرتودرمانی با تمرکز پرتوهای گاما با انرژی فراوان روی سلول‌های سرطانی آن‌ها را از بین می‌برد. پزشکان ممکن است از پرتودرمانی خارجی برای از‌بین‌بردن اشعه‌ها از بدن استفاده کنند. توجه کنید که بعضی از فلزات همانند رادیوم پرتوهای گاما منتشر می‌کنند؛ البته تابش ممکن است از اشعه X با انرژی زیاد هم حاصل شود. پزشک ممکن است پرتودرمانی را به‌عنوان درمانی مستقل برای کوچک‌کردن تومور یا تخریب سلول‌های سرطانی در نظر بگیرد یا می‌تواند این کار را در‌کنار سایر درمان‌های سرطان انجام دهد. بهتر است بدانید پرتودرمانی اولویت پزشک برای درمان سرطان روده‌ی بزرگ نیست؛ از‌این‌رو، اگر بیماری در مراحل اولیه به دیواره‌ی رکتوم نفوذ کرده یا به غدد لنفاوی مجاور رسیده باشد، پزشک از آن استفاده می‌کند. برخی از عوارض جانبی پرتودرمانی از این قرارند:
- تغییرات خفیف پوستی (شبیه به آفتاب‌سوختگی یا برنزه‌شدن)
- حالت تهوع
- استفراغ
- اسهال
- خستگی
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
بیشتر عوارض جانبی چند هفته پس از اتمام درمان برطرف می‌شود یا کاهش می‌یابد.
عوامل خطرساز سرطان روده‌ی بزرگ
عوامل خطرساز ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ عبارت‌اند از:
- کهولت سن
- رژیم غذایی سرشار از پروتئین حیوانی و چربی‌های اشباع و سرشار از کالری
- رژیم غذایی کم‌فیبر
- مصرف الکل
- داشتن سرطان سینه یا تخمدان یا رحم
- سابقه‌ی خانوادگی سرطان روده‌ی بزرگ
- داشتن کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون یا بیماری روده‌ی تحریک‌پذیر (IBD)
- اضافه‌وزن و چاقی
- سیگارکشیدن
- نداشتن فعالیت بدنی
- خوردن گوشت قرمز یا فراوری‌شده
- وجود پولیپ در روده‌ی بزرگ یا روده‌ی راست
بیشتر سرطان‌های روده‌ی بزرگ در درون پولیپ ها (آدنوم) ایجاد می‌شوند. افرادی که ژن مهارکننده‌ی تومور معروف به Sprouty2 دارند، درمقایسه‌با دیگران ممکن است درمعرض خطر بیشتری باشند. توجه کنید بهبودی بیمار به عوامل زیر بستگی دارد:
- مرحله‌ی تشخیص بیماری
- وجود سوراخ یا انسداد بهعلت سرطان در روده‌ی بزرگ
- سلامت عمومی بیمار
بد نیست بدانید با همه‌ی این عوامل، در برخی موارد سرطان ممکن است برگردد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر موارد، علائم گوارشی نشان‌دهنده‌ی سرطان نیست. با‌این‌حال، اگر علائم غیرطبیعی باشد یا به‌طور منظم تکرار و با گذشت زمان بدتر شود، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. حتی اگر علت اصلی این علائم سرطان روده‌ی بزرگ نباشد، پزشک ممکن است متوجه اختلال دیگر شود و درمان مناسب را برای آن در نظر بگیرد.
بسیاری از افراد مبتلا به سرطان روده‌ی بزرگ علائم اولیه ندارند؛ بنابراین، بروز علائم می‌تواند نشانه‌ی رشد یا گسترش سرطان باشد. انجمن سرطان ایالات متحده‌ی آمریکا توصیه می‌کند مردان و زنانی که به‌طور متوسط خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را دارند، در ۴۵ سالگی غربالگری انجام دهند. در‌صورتی‌که فرد به‌طور مرتب غربالگری کند، در مراحل اولیه، پزشکان می‌توانند سرطان روده‌ی بزرگ را تشخیص دهند و درمان کنند.
جلوگیری از سرطان روده‌ی بزرگ
هیچ راهی به‌طور قطعی برای جلوگیری از سرطان روده‌ی بزرگ وجود ندارد؛ با‌این‌حال، برخی از اقدامات پیشگیرانه عبارت‌اند از:
- حفظ وزن سالم
- ورزش منظم
- مصرف میوه و سبزیجات و غلات کامل فراوان
- محدودکردن مصرف چربی‌های اشباع‌شده و گوشت قرمز و جایگزین‌کردن چربی‌های مرغوب همانند آووکادو، روغن زیتون، روغن ماهی و مغزها
- ترک سیگار
نتایج مطالعات منتشر‌شده نشان داده‌اند که ویتامین C می‌تواند سلول‌های سرطانی را مختل کند. همچنین، محققان دریافته‌اند که نوشیدن روزانه‌ی قهوه، حتی قهوه‌ی بدون کافئین، ممکن است خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را کاهش دهد.
انجام غربالگری
علائم ممکن است تا زمان پیشرفت سرطان ظاهر نشوند؛ به‌همین‌دلیل، کالج پزشکان آمریکایی انجام یکی از غربالگری‌های زیر را برای افراد ۵۰ تا ۷۵ ساله توصیه می‌کنند:
- آزمایش مدفوع هر دو سال یک‌بار
- کولونوسکوپی هر دَه سال یک‌بار
- سیگموئیدوسکوپی هر دَه سال یک‌بار
ویژگی‌ها و عادت‌ها و رژیم غذایی
سن عامل خطرناک مهمی برای سرطان روده‌ی بزرگ محسوب می‌شود. حدود ۹۱ درصد افراد مبتلا به سرطان روده‌ی بزرگ مسن‌تر از پنجاه سال هستند؛ با‌این‌حال، افراد جوان‌تر از پنجاه سال هم ممکن است دچار این بیماری شوند. سرطان روده‌ی بزرگ بیشتر افراد کم‌تحرک و چاق و مصرف‌کنندگان دخانیات را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. از‌آنجا‌که روده‌ی بزرگ بخشی از دستگاه گوارش است، رژیم غذایی و تغذیه در ایجاد آن نقش اصلی ایفا می‌کند. به‌عنوان مثال، پیروی از رژیم غذایی کم‌فیبر می‌تواند در پیدایش این بیماری مؤثر باشد. همچنین براساس بررسی‌های انجام‌شده در سال ۲۰۱۹، افرادی که مقادیر زیادی از مواد‌غذایی زیر را مصرف می‌کنند، درمقایسه‌با سایر افراد درمعرض خطر بیشتری قرار می‌گیرند:
- چربی‌های اشباع شده
- گوشت قرمز
- الکل
- گوشت فراوری‌شده
شرایط زمینه‌ای
برخی از شرایط و درمان‌ها با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ ارتباط دارند که درادامه، به آن‌ها معرفی می‌کنیم:
- دیابت
- پرتودرمانی بهعلت ابتلا به سایر سرطان‌ها
- بیماری‌های التهابی روده همانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون
- آکرومگالی (اختلال در هورمون رشد)
جمع‌بندی
هر فردی که متوجه علائم گوارشی جدید و توضیح‌ناپذیر شود یا درباره‌ی علائم خود تردید داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند. غربالگری و تشخیص زودهنگام در افراد مبتلا به سرطان روده‌ی بزرگ بسیار مهم است. توجه کنید اگر سرطان به خارج از روده‌ی بزرگ یا روده‌ی راست گسترش پیدا نکرده باشد، زنده‌ماندن فرد حداقل تا پنج سال ۹۰ درصد افزایش خواهد یافت. این در حالی است که اگر سرطان به بافت‌های مجاور و غدد لنفاوی رسیده باشد، احتمال زنده‌ماندن فرد به ۷۱ درصد کاهش می‌یابد و اگر به سایر اندام‌های بدن سرایت کند، این احتمال به ۱۴ درصد تقلیل پیدا خواهد کرد. تشخیص و درمان به‌موقع مؤثرترین راهکار برای بهبود فرد مبتلا به سرطان روده‌ی بزرگ است.
نظرات