اختلال وسواس فکری عملی (OCD)؛ علائم، علل و درمان

اختلال وسواس فکری عملی (OCD) نوعی بیماری روانی است که طی آن فرد، ناخواسته افکار یا احساساتی را تجربه می‌کند. OCD در حقیقت یک اختلال اضطراب مزمن است که برای فرد افکار وسواسی و رفتارهای اجباری به‌همراه دارد. به‌طور میانگین ۲ درصد از افراد جامعه به این بیماری مبتلا هستند و علائم آن معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود و به‌ندرت پس از ۴۰ سالگی رخ می‌دهد. اختلال وسواس فکری عملی می‌تواند به‌طور قابل توجهی زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله شما را با علائم، علل، تشخیص و روش‌های درمان اختلال وسواس فکری آشنا خواهیم کرد. با ما در زومیت همراه باشید.

OCD یک اختلال روانی است که که شرایطی همانند وسواس، افکار تکراری یا اعمال پریشان‌کننده برای شخص به‌همراه دارد. در حقیقت انجام کارهای معمول برای فرد مبتلا به OCD چالش‌برانگیز است. فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی به‌طور معمول شرایط زیر را تجربه خواهد کرد:

• افکار یا اعمالی که احساس می‌کند قادر به کنترل آن‌ها نیست
• شکایت از بروز افکار و وسواس‌های ناگهانی
• ترس، شک یا اعتقاد به اینکه کارها باید به روش خاصی انجام شود
• ناراحتی و پریشانی
• وقت زیادی صرف تمرکز بر وسواس‌های فکری خود می‌کند که این امر موجب اختلال در فعالیت‌های شخصی، اجتماعی و شغلی او می‌شود

OCD می‌تواند از طرق گوناگون بر افراد تأثیر بگذارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

فرد مبتلا به OCD ممکن است نیاز به بررسی مکرر مشکلات را احساس کند که این وضعیت ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بررسی شیرهای آب، دزدگیرها، قفل در‌ها، چراغ‌های خانه و لوازم خانگی برای جلوگیری از نشت، آسیب یا آتش سوزی
• بررسی بدن برای مشاهده علائم بیماری
• تأیید صحت خاطرات
• از ترس اینکه مرتکب اشتباهی نشده باشد، به‌طور مداوم شرایط و کارهای خود را بررسی می‌کند.

برخی از افراد مبتلا به OCD ترس از آلودگی و کثیفی دارند و به‌طور مداوم در حال شست‌وشو هستند. آن‌ها ممکن است از آلوده شدن اشیائی که لمس می‌کنند هم ترس داشته باشند. این نوع از اختلال وسواس فکری می‌تواند منجر به بروز شرایط زیر شود:

• مسواک زدن بیش از حد یا شستن مرتب دست
• شستشو و تمیز کردن مداوم دستشویی، آشپزخانه و سایر اتاق‌ها
• دوری از شلوغی و ازدحام جمعیت به دلیل ترس از ابتلا به میکروب

برخی از افراد مبتلا به این اختلال احساس می‌کنند که شخصی به خاطر کثیفی یا آلودگی با آن‌ها بدرفتاری کرده یا آن‌ها را مورد انتقاد قرار داده است، به همین خاطر آن‌ها ممکن است سعی کنند با شست‌وشو این احساس را از بین ببرند.

این وضعیت شامل افرادی می‌شود که قادر به دور انداختن اموال استفاده‌شده یا بی‌فایده خود نیستند.

این نوع OCD موجب می‌شود که فرد در برابر تکرار افکار ناخواسته، احساس ناتوانی کند. این وضعیت ممکن است شامل بروز رفتارهایی همانند خشونت، خودکشی یا آسیب رساندن به دیگران باشد. در نظر داشته باشید که این افکار ممکن است باعث پریشانی شدید در فرد شود.

فرد مبتلا به این نوع اختلال وسواس فکری ممکن است احساس کند که برای جلوگیری از صدمه به اشیا، آن‌ها باید با نظم و ترتیب خاصی کنار هم چیده شوند. به‌طور مثال ممکن است مرتبا کتاب‌ها را در یک قفسه مرتب کنند.

OCD شامل وسواس، اجبار یا تلفیق آن‌ها با هم می‌شود که این شرایط می‌تواند باعث پریشانی و اختلال در توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های معمول او شود.

افراد مبتلا به این اختلال تقریبا همیشه نگران هستند؛ تا حدی که این نگرانی و اضطراب تمام وجود آن‌ها را فرا گرفته و انجام کارهای روزمره را برای آن‌ها دشوار می‌سازد. موضوعات رایج این اضطراب شامل موارد زیر می‌شود:

• آلودگی توسط میکروب‌ها، خاک و سایر مواد
• از دست دادن کنترل همانند ترس از اقدام برای اصرار به خودآزاری یا صدمه زدن به دیگران
• کمال‌گرایی که ممکن است شامل ترس از دست دادن چیزها یا افراد مهم زندگی‌شان و همچنین تمرکز شدید بر دقت یا یادآوری کارها باشد
• آسیب از جمله ترس از مسئولیت یک واقعه فاجعه‌بار
• افکار جنسی ناخواسته از جمله افکار مربوط به فعالیت‌های نامناسب
• اعتقادات مذهبی یا خرافی همانند نگرانی در مورد توهین به مقدسات یا قدم گذاشتن روی شکاف‌های پیاده‌رو

هر رفتار تکراری اجباری نیست؛ به‌طور مثال بیشتر افراد برای کمک به مدیریت زندگی روزمره خود از رفتارهای تکراری همانند روال قبل از خواب (مسواک زدن، رفتن به سرویس بهداشتی و سایر موارد) استفاده می‌کنند. بااین‌حال، برای یک فرد مبتلا به OCD نیاز به انجام رفتارهای تکراری شدید است، به‌طور مکرر اتفاق می‌افتد و وقت‌گیر است. در ادامه به برخی از نمونه‌های این وضعیت اشاره خواهیم کرد:

• شستشو و تمیز کردن از جمله شستن دست
• بررسی بدن برای وجود هرگونه علائم
• تکرار فعالیت‌های معمول همانند بلند شدن از روی صندلی
• اجبارهای ذهنی همانند مرور مکرر یک واقعه

اولین علائم OCD اغلب در سنین بلوغ ظاهر می‌شود؛ اما گاهی اوقات در کودکی هم بروز می‌کند. عوارض در جوانان و کودکان مبتلا به این اختلال به شرح ذیل است:

• اعتماد به نفس پایین
• اخلال در انجام کارهای روزمره
• مشکل در تکمیل کارهای مدرسه
• ابتلا به بیماری‌های جسمی ناشی از استرس
• وجود مشکل در شکل‌گیری یا حفظ دوستی

هنگامی که OCD از کودکی شروع می‌شود، ممکن است مردان را بیشتر از زنان درگیر کند. بااین‌حال، این اختلال در بزرگسالی بر مردان و زنان به یک میزان تأثیر می‌گذارد.

پژوهشگران هنوز به‌طور دقیق نمی‌دانند کچه عواملی باعث بروز اختلال وسواس فکری عملی در افراد می‌شود؛ اما نظریه‌های مختلفی در مورد این شرایط وجود دارد، به‌طور مثال، عوامل ژنتیکی، عصبی، رفتاری، شناختی و محیطی ممکن است در پیدایش این بیماری دخیل باشند.

به‌نظر می‌رسد OCD در خانواده‌ها وجود دارد که این نشان‌دهنده وجود پیوند ژنتیکی احتمالی است؛ البته کارشناسان در حال بررسی دقیق این موضوع هستند. مطالعات تصویربرداری نشان داده است که مغز افراد مبتلا به OCD تفاوت‌های مشخصی در عملکرد دارد. به‌عنوان مثال ژن‌هایی که بر نحوه پاسخ مغز به انتقال‌دهنده‌های عصبی دوپامین و سروتونین تأثیر می‌گذارند، ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند.

گاهی علائم OCD در کودکان پس از عفونت ظاهر می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

• عفونت‌های استرپتوکوکی گروه A از جمله استرپتوکوک گلو
• بیماری لایم
• ویروس آنفلوانزای H1N1

گاهی پزشکان وقوع این علائم OCD را سندرم عصبی روانی حاد کودکان (PANS) می‌نامند. در کودک مبتلا به PANS، علائم به‌طور ناگهانی شروع می‌شود و در عرض ۲۴ الی ۷۲ ساعت به‌شدت کامل می‌رسد؛ سپس ممکن است ناپدید شود اما دوباره قابل بازگشت است.

یک مطالعه نشان می‌دهد که فرد مبتلا به OCD یاد می‌گیرد که با انجام برخی کارها از ترس مرتبط با موقعیت‌های خاص یا اشیا جلوگیری کند تا خطر را کاهش دهد. ترس اولیه ممکن است در حدود یک دوره استرس شدید همانند یک واقعه آسیب‌زا آغاز شود. در حقیقت هنگامی که فرد شی یا شرایطی را با احساس ترس مرتبط می‌کند، از آن شی یا موقعیت دوری خواهد کرد. این شرایط ممکن است بیشتر در بین افراد دارای استعداد ژنتیکی این اختلال دیده شود.

نظریه دیگر این است که OCD زمانی شروع می‌شود که افراد تفکرات خود را بد تعبیر کنند. برخی افراد در بعضی مواقع افکار ناخواسته یا ناگهانی دارند؛ اما برای افراد مبتلا به OCD، اهمیت این افکار شدیدتر و جدی‌تر است. به‌عنوان مثال شخص ممکن است تحت فشار شدید فکری آسیب رساندن به یک نوزاد باشد. او ممکن است این افکار را نادیده بگیرد؛ اما اگر افکار ادامه پیدا کنند، ممکن است مفهوم غیرقابل توجیهی به خود بگیرند. یک فرد مبتلا به OCD ممکن است متقاعد شود عملی که در فکر انجام می‌شود احتمالا وجود دارد. به همین خاطر آن‌ها در پاسخ، اقدامات مستمر و مفرط انجام می‌دهند تا از تهدید یا خطر جلوگیری کنند.

وقایع استرس‌زای زندگی ممکن است باعث ابتلا به اختلال وسواس فکری در افراد مستعد این بیماری شود. بسیاری از افراد گزارش داده‌اند که علائم ممکن است در طی ۶ ماه پس از حوادث مختلف از جمله موارد زیر رخ دهد:

• زایمان
• عوارض دوران بارداری
• درگیری یا مشکل شدید
• بیماری جدی
• آسیب مغزی

همچنین، OCD ممکن است درکنار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) رخ دهد.

پزشکان هنگام تشخیص OCD به‌دنبال معیارهای خاصی هستند، از جمله:

• وجود وسواس، اجبار یا هر دو
• وسواس و اجبارهایی که وقت‌گیر هستند یا باعث پریشانی و اختلال قابل‌توجه در زمینه‌های اجتماعی، شغلی یا سایر موارد مهم می‌شوند
• علائم OCD که درنتیجه استفاده از یک ماده یا دارو ایجاد نمی‌شود

بسیاری از اختلالات دیگر همانند افسردگی و اضطراب دارای ویژگی‌های مشابه با OCD هستند و می‌توانند درکنار این بیماری بروز کنند.

درمان‌های مؤثری برای این بیماری وجود دارد که بهترین نوع آن باتوجه‌به علائم و میزان تأثیر آن بر زندگی و رفاه فرد متفاوت است. برخی از روش‌های درمانی مؤثر برای این اختلال در زیر آورده شده است که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت:

این نوع روان درمانی که گاهی CBT نامیده می‌شود، می‌تواند به فرد کمک کند تا طرز تفکر، احساس و رفتار خود را تغییر دهد. توجه داشته باشید که این روش ممکن است شامل دو روش درمانی مختلف به‌نام‌های قرار گرفتن در معرض و پیشگیری از پاسخ (ERP) و شناخت درمانی باشد. ERP شامل موارد زیر است:

قرار گرفتن در معرض: این روش فرد را در معرض موقعیت‌ها و اشیائی قرار می‌دهد که باعث ترس و اضطراب او می‌شوند. به‌کارگیری این روش با گذشت زمان، ازطریق فرایندی به‌نام عادت، منجر به کاهش یا از بین رفتن اضطراب خواهد شد.

پاسخ: این روش به فرد می‌آموزد که در برابر انجام رفتارهای اجباری مقاومت کند.

رفتار درمانی شناختی با تشویق فرد برای شناسایی و ارزیابی مجدد باورهای خود در مورد پیامدهای درگیر شدن یا خودداری از انجام رفتار اجباری آغاز می‌شود.

در مرحله بعد، درمانگر شخص را به انجام امور زیر تشویق می‌کند:

• شواهدی که از وسواس پشتیبانی می‌کند یا پشتیبانی نمی‌کند بررسی کند
• تحریف‌های شناختی مربوط به وسواس را شناسایی کند
• یک پاسخ جایگزین بهتر و کم‌خطرتر نسبت به فکر، تصویر یا ایده ناگهانی ایجاد کند

تعدادی از داروها از جمله مهارکننده‌های انتخابی جذب مجدد سروتونین (SSRI) که نوعی داروی ضد افسردگی محسوب می‌شوند، می‌توانند به درمان اختلال وسواس فکری کمک کنند. برخی از نمونه‌های این داروها عبارت‌اند از:

• اس سیتالوپرام (لکساپرو)
• فلووکسامین (Luvox)
• پاروکستین (Paxil)
• فلوکستین (Prozac)
• سرترالین (زولوفت)

پزشک ممکن است در مقایسه با افسردگی، دوز بالاتری از این داروها را برای درمان OCD تجویز کند. در نظر داشته باشید که فرد ممکن است پس از گذشت ۳ ماه هم متوجه نتیجه مصرف این دارو‌ها نشود. بهتر است بدانید که تقریبا نیمی از افراد مبتلا به OCD به درمان SSRI پاسخ نمی‌دهند و ممکن است پزشکان داروهای ضد روان‌پریشی هم تجویز کنند. در سال ۲۰۱۰، برخی از محققان متذکر شدند که داروی سل D-cycloserine درکنار CBT ممکن است به درمان OCD کمک کند و ممکن است مصرف آن در افراد دارای اضطراب اجتماعی هم مؤثر باشد.

افراد مبتلا به وسواس فکری، افکار مداوم یا تکرار شونده‌ای تجربه می‌کنند که آزاردهنده است و باعث اضطراب می‌شود. از این رو، برخی از جنبه‌های بیماری همه‌گیر COVID-19 همانند شستن مکرر دست‌ها و بررسی مکرر اخبار هم ممکن است باعث اضطراب و رفتارهای تکراری در افراد مبتلا به OCD شود. اختلال وسواس فکری عملی می‌تواند به طرق مختلفی ظاهر شود؛ اما در طی بیماری همه‌گیر COVID-19، ممکن است فرد متوجه شود که برخی وسواس‌هایش بیشتر از دیگران است.

آلودگی یکی از ترس‌های رایج در بین افراد مبتلا به OCD است. کنار آمدن با این شرایط در شرایط عادی ممکن است دشوار باشد؛ اما در طی بیماری همه‌گیر COVID-19، ممکن است حتی چالش‌برانگیزتر شود. در حقیقت ویروس کرونا ممکن است باعث شود افراد مبتلا به OCD اقدامات فوق‌العاده‌ای برای ایمن نگه داشتن خود و خانواده‌شان انجام دهند که این اقدامات می‌تواند شامل شستشوی مکرر دست، تمیز کردن یا ترس از ترک خانه باشد.

نگرانی در مورد آسیب رساندن به دیگران به‌طور تصادفی یا عمدی، یکی دیگر از ویژگی‌های مشترک OCD است که در شرایط کرونا افراد مبتلا به این اختلال ممکن است نگران انتقال بیماری به شخص دیگر باشند یا ممکن است برای جلوگیری از انجام این کار افراط کنند.

بیماری COVID-19 ممکن است ترس و رفتارهای مرتبط با اختلال وسواس فکری را تحریک کند. این عوامل محرک عبارت‌اند از:

• توصیه برای شستن دست‌ها در بیشتر مواقع
• تأکید بر روش‌های مناسب شستن دست
• نیاز به تمیز کردن دست‌ها در زمان بازگشت فرد به خانه
• ترک خانه فقط برای غذا و سایر نیازهای زندگی

البته، این عوامل محرک ممکن است به رفتارهای زیر کمک کند:

• افراط در خرید‌ که می‌تواند احتکار ایجاد کند
• اغلب به اعضای خانواده یادآوری می‌کنند که باید دست خود را بشویند
• جست‌وجو برای اطلاع داشتن در مورد مدت زمان فعال ماندن ویروس در برخی از سطوح خاص
• استحمام مکرر

اختلال وسواس فکری عملی یا OCD یک بیماری روانی است که فرد طی آن افکار یا احساساتی را به‌صورت ناخواسته تجربه می‌کند. اگر فرد مبتلا به OCD خفیف تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است علائم بهبود پیدا کنند؛ اما علائم OCD متوسط ​​یا شدید بدون درمان بهبود نمی‌یابند و ممکن است بدتر شوند. انجام روش‌های درمانی برای OCD می‌تواند مؤثر باشد، اما باید به‌طور مداوم انجام شود. در بعضی از افراد، علائم این اختلال در اواخر زندگی دوباره ظاهر می‌شوند. هر کسی که ممکن است دچار OCD شود یا به وجود آن مشکوک است، باید تحت مراقبت و راهنمایی‌های حرفه‌ای و کارآمد قرار بگیرد.