کشف ویروس‌های خویشاوند ویروس کرونای عامل دنیاگیری کووید در ژاپن و کامبوج

از دو فریزر آزمایشگاهی در آسیا کشف‌های شگفت‌انگیزی حاصل شده است. پژوهشگران در خفاش‌های نعل اسبی که در فریزری در کامبوج نگه‌داری می‌شدند، ویروس کرونایی پیدا کرده‌اند که با ویروس عامل دنیاگیری کووید ۱۹ یعنی SARS-CoV-2 ارتباط نزدیکی دارد. در همین حین، گروهی در ژاپن کشف ویروس کرونای نزدیک دیگری را گزارش کردند که در فضولات منجمد خفاش پیدا شد. این ویروس‌ها اولین خویشاوندان شناخته‌شده SARS-CoV-2 هستند که در خارج از چین یافت می‌شوند و از جستجوی سازمان جهانی بهداشت در سراسر آسیا برای یافتن منشأ حیوانی دنیاگیری حمایت می‌کنند.

شواهد محکمی وجود دارد که نشان می‌دهد SARS-CoV-2 از خفاش‌های نعل اسبی سرچشمه گرفته است؛ اما اینکه آیا مستقیما از خفاش‌ به انسان‌ منتقل شده یا اینکه میزبان واسطی وجود دارد، هنوز مشخص نیست.

ویروس کرونای جدید در کامبوج در دو خفاش نعل اسبی شمل (Rhinolophus shameli) کشف شد که در سال ۲۰۱۰ در شمال این کشور پیدا شده بودند. ژنوم ویروس مذکور هنوز کاملا توالی‌یابی نشده است؛ به همین دلیل تعیین میزان اهمیت آن از نظر دنیاگیری دشوار است. ویسنا دونگ، ویروس‌شناس مؤسسه پاستور کامبوج که جستجوی نمونه‌های قدیمی در کامبوج را هدایت کرده است، می‌گوید اگر ویروس رابطه‌ی بسیار نزدیکی با ویروس عامل دنیاگیری داشته باشد، می‌تواند اطلاعات مهمی در مورد نحوه‌ی انتقال SARS-CoV-2 از خفاش‌ به انسان فراهم کند و به یافتن منشأ دنیاگیری کمک ‌کند.

به ‌گفته‌ی پژوهشگران، برای فراهم کردن چنین بینشی، ویروس باید بیش از ۹۷ درصد تشابه ژنتیکی با ویروس SARS-CoV-2 داشته باشد که بیش از تشابه با ویروس‌های نزدیک شناخته‌شده‌ی دیگر است. اتین سیمون لوریر، ویروس‌شناس مؤسسه پاستور در پاریس که قصد دارد توالی ژنوم ویروس را مشخص کند، می‌گوید ویروس جدید ممکن است ارتباط دورتری داشته باشد، که در آن مورد، مطالعه‌ی آن به دانشمندان کمک می‌کند تا درباره‌ی تنوع این خانواده‌ی ویروس دانش بیشتری کسب کنند. این وضعیت در مورد ویروس دیگری وجود دارد که Rc-o319 نامیده می‌شود و در خفاش ‌نعل اسبی ژاپنی کوچکی (Rhinolophus cornutus) که در سال ۲۰۱۳ گرفته شد، شناسایی شده است. ادوارد هولمز، ویروس‌شناس دانشگاه سیدنی در استرالیا، می‌گوید بر اساس مقاله‌ای که در ۲ نوامبر منتشر شد، این ویروس دارای ۸۱ درصد اشتراک ژنومی با ویروس SARS-CoV-2 است که به‌علت فاصله‌ی زیادی که با هم دارند، بر اساس آن نمی‌توان در مورد منشأ ویروس عامل دنیاگیری نتیجه‌گیری کرد.

آلیس لاتین، متخصص زیست‌شناسی تکاملی در انجمن حفاظت از حیات وحش ویتنام که برخی از تجزیه‌و‌تحلیل‌های گروه کامبوجی را دیده اما در این پژوهش مشارکتی نداشته است، می‌گوید هر دوی این کشفیات هیجان‌انگیز هستند؛ زیرا تأیید می‌کنند که ویروس‌های خویشاوند SARS-CoV-2 در خفاش‌های نعل اسبی و حتی در خفاش‌های خارج از چین نسبتا رایج هستند. دونگ می‌گوید: «این همان چیزی است که به ‌دنبال آن بودیم و آن را پیدا کردیم و کشفی هیجان‌انگیز و شگفت‌آور بود.»

آرون ایروینگ، پژوهشگر بیماری‌های عفونی در دانشگاه ججیانگ چین که او نیز قصد دارد نمونه‌های ذخیره‌شده خفاش‌ها و دیگر پستانداران را برای یافتن آنتی‌بادی‌های ضد SARS-CoV-2 آزمایش کند، می‌گوید این یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند که ممکن است خویشاوندان شناسایی‌نشده‌ای از SARS-CoV-2 در فریزرهای آزمایشگاهی وجود داشته باشد. شین موراکامی، ویروس‌شناس دانشگاه توکیو که عضوی از گروهی بوده است که در پی دنیاگیری تصمیم داشت نمونه‌های حیوانی منجمد را در جستجوی ویروس‌ها مجددا آزمایش کند، می‌گوید: «انتظار نداشتم ویروس‌ خویشاوند SARS-CoV-2 را پیدا کنیم.»

تنها تعداد معدودی ویروس‌های کرونا شناسایی‌شده ارتباط نزدیکی با SARS-CoV-2 دارند؛ از جمله نزدیک‌ترین خویشاوند شناخته‌شده‌ی آن که RaTG13 نام دارد. این ویروس در خفاش‌های نعل اسبی متوسط (Rhinolophus affinis) در سال ۲۰۱۳ در استان یون‌نان چین کشف و مقاله‌ی مرتبط با آن در اوایل سال جاری منتشر شد. چندین ویروس کرونای دیگر نیز وجود دارند که در خفاش‌های جنس Rhinolophus و پانگولین‌هایی که در فاصله‌ی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ گرفته شده بودند، پیدا شدند که دانشمندان اکنون می‌دانند با SARS-CoV-2 ارتباط نزدیکی دارند. تریسی گلدشتاین، از دانشگاه کالیفرنیا که در پژوهش گروه کامبوجی مشارکت داشته است، می‌گوید: «ویروس SARS-CoV-2 احتمالا ویروس جدیدی نبوده است که به‌طور ناگهانی ظاهر شود. قبل از اینکه در سال ۲۰۱۹ از وجود آن‌ها مطلع شویم، ویروس‌هایی در این گروه وجود داشته است.» لاتین می‌گوید این کشفیات تأیید می‌کند خفاش‌های Rhinolophus مخزن این نوع ویروس‌ها هستند.

تیم دونگ خفاش‌های نعل اسبی شمل را در کامبوج به‌عنوان بخشی از پروژه‌ی PREDICT شناسایی کرد که برای چندین دهه با حمایت مالی دولت آمریکا، حیات وحش سراسر جهان را به ‌دنبال ویروس‌های دارای پتانسیل وقوع دنیاگیری مورد بررسی قرار می‌داد و اوایل سال جاری پایان یافت. در ماه آوریل، آژانس توسعه‌ی بین‌المللی آمریکا به این برنامه ۳ میلیون دلار دیگر داد و آن را به‌ مدت ۶ ماه تمدید کرد تا به ‌دنبال شواهدی از SARS- CoV-2 در نمونه‌های جانوری و عمدتا خفاش‌ها و پانگولین‌ها بگردد که در فریزرهای آزمایشگاهی در لائوس، مالزی، نپال، تایلند، ویتنام و کامبوج نگه‌داری می‌شدند. انتظار می‌رود گزارش کاملی از این بررسی‌ها طی هفته‌های آینده منتشر شود.

ویبول هول ویروس‌شناس دیگری از مؤسسه پاستور کامبوج که در سال ۲۰۱۰ خفاش‌های نعل اسبی شمل را در ورودی غاری به دام انداخته است، می‌گوید با چنین قطعه‌ی کوچکی سخت است نتیجه‌گیری کنیم. ژنوم شناخته‌ترین ویروس کرونا دارای حدود ۳۰ هزار جفت باز است. اریک کارلسون ویروس‌شناس مؤسسه پاستور کامبوج که به تجزیه‌و‌تحلیل خفاش‌ها کمک کرده است، می‌گوید تیم کامبوجی حدود ۷۰ درصد از ژنوم ویروس جدید را با استفاده از فناوری موجود توالی‌یابی کردند. دستوالعمل‌های مربوط به قسمت‌های مهمی از ویروس مانند ژن‌هایی که رمزکننده‌ی پروتئین اسپایک هستند که ویروس‌های کرونا به‌طور معمول از آن برای ورود به سلول‌ها استفاده می‌کنند، در این توالی وجود نداشت. دونگ می‌گوید توالی‌یابی آن بخش نشان خواهد داد که آیا این ویروس می‌تواند سلول‌های انسانی را عفونی کند.

ایروینگ می‌گوید ویروس جدید باید حداقل تا ۹۹ درصد شبیه SARS-CoV-2 باشد تا جد مستقیم آن به حساب آید. ژنوم‌های RaTG13 و SARS-CoV-2 تنها ۴ درصد با هم فرق دارد؛ اما این واگرایی نشان‌دهنده‌ی ۴۰ تا ۷۰ سال تکامل است؛ از زمانی‌که آن‌ها جد مشترکی داشتند. گرچه چندین دهه است این ویروس‌ها از هم جدا شده‌اند، هنوز به اندازه‌ی کافی شبیه هم هستند که برای ورود به سلول‌ها از گیرنده‌ی یکسانی استفاده کنند. مطالعات سلولی نشان می‌دهد RaTG13 نیز می‌تواند انسان‌ها را عفونی کند.

دونگ می‌گوید از میان ویروس‌های کرونا شناخته‌شده‌ی خویشاوند SARS-CoV-2، به ‌نظر می‌رسد ویروس تازه کشف‌شده‌ی Rc-o319 فاصله‌ی بیشتری با ویروس عامل دنیاگیری داشته باشد. تیم ژاپنی در مطالعات سلولی دریافت که این ویروس نمی‌تواند به گیرنده‌ای که SARS-CoV-2 از آن برای ورود به سلول‌های انسانی استفاده می‌کند، متصل شود و بنابراین، نمی‌تواند به آسانی انسان را آلوده کند. شین می‌گوید همکارانش اوایل سال جاری خفاش‌های بیشتریدر ژاپن گرفتند و قصد دارند آن‌ها را از نظر ویروس‌های کرونا آزمایش کنند. در ماه اکتبر هول به غار شمال کامبوج برگشت تا خفاش‌های بیشتری بگیرد. هولمز می‌گوید بیشتر ویروس‌های کرونای مرتبط با SARS-CoV-2 احتمالا در جوامع خفاش‌های Rhinolophus قرار دارند که در سراسر منطقه زندگی می‌کنند. او می‌گوید: «امیدوارم یک یا چند مورد از این‌ها آنقدر به SARS-CoV-2 نزدیک باشد که بتوانیم آن را به‌عنوان جد واقعی در نظر بگیریم.»