بررسی دقیق سیستم تنفسی و ریه‌ها؛ عملکرد، بیماری‌ها و درمان

سیستم تنفسی انسان مجموعه‌ای از اندام‌‌‌‌ها است که وظیفه دریافت اکسیژن و دفع ‌دی‌اکسید کربن را بر عهده دارند. اندام‌‌‌‌های اصلی سیستم تنفسی، ریه‌‌‌‌ها هستند که هنگام تنفس، تبادل گاز‌‌‌ها را انجام می‌دهند.

ریه‌‌‌‌ها با سیستم گردش خون کار می‌کنند تا خون غنی از اکسیژن را به تمام سلول‌‌‌های بدن منتقل کنند. سپس خون ‌دی‌اکسید کربن و سایر مواد زائد را از سراسر بدن جمع‌آوری و به ریه‌‌‌‌ها منتقل می‌کند؛ جایی که هنگام بازدم از بدن خارج می‌شوند.

بدن انسان برای ادامه زندگی به اکسیژن نیاز دارد. طبق گفته انستیتوی ملی اختلالات مغز و اعصاب و سکته مغزی، تنها پس از حدود پنج دقیقه بدون اکسیژن، سلول‌‌‌‌های مغزی به‌تدریج می‌میرند که می‌تواند منجر به آسیب‌‌‌های جدی مغزی و در نهایت مرگ شود.

تنفس طبیعی براساس سن و سطح فعالیت هر فرد متفاوت است؛ اما شرایط مختلف از جمله بیماری‌‌‌ها و صدمات می‌تواند منجر به کاهش یا افزایش میزان تنفس خارج از محدوده طبیعی شود. در حالت طبیعی تعداد تنفس در افراد بزرگسال بین ۱۲ تا ۲۰ بار در دقیقه است و تعداد تنفس کمتر یا بیشتر از این، نشانه‌ای از مشکلاتی در سلامتی فرد به شمار می‌آید.

نرخ تنفس در نوزادان و کودکان برحسب سن آن‌‌‌ها می‌تواند متفاوت باشد که این میزان در نوزادان بین ۳۰ تا ۶۰ بار در دقیقه محاسبه شده است و با افزایش سن از نرخ تنفس طبیعی کاسته می‌شود.

سیستم تنفسی بدن انسان شبکه‌ای از اندام‌‌‌ها و بافت‌‌‌ها است که به بدن ما کمک می‌کند نفس بکشیم. این سیستم به بدن این امکان را می‌دهد که اکسیژن هوا را جذب کند تا اعضای بدن بتوانند به فعالیت ادامه دهند.

سیستم تنفسی گاز‌‌های زائد مانند ‌دی‌اکسید کربن را از خون ما پاک می‌کند و شامل راه‌‌‌های هوایی، ریه‌‌‌ها و رگ‌های خونی است. ماهیچه‌‌‌هایی که انرژی حرکتی ریه‌‌‌ها را تأمین می‌کنند نیز بخشی از سیستم تنفسی به شمار می‌آیند. تمام این قسمت‌‌‌ها با هم کار می‌کنند تا اکسیژن را به بدن منتقل و گاز‌‌های زائد مانند ‌دی‌اکسید کربن را از بدن خارج کنند.

سیستم تنفسی از بینی شروع می‌شود، در حلق و حنجره ادامه می‌یابد و سپس به نای می‌رسد که در این ناحیه منشعب می‌شود و نایژه یا برونش‌ها را ایجاد می‌کند و در آخر به نایژک یا برونشیول‌‌ها در ریه‌ها می‌رسد.

این شاخه‌های تنفسی به ساختارهای خوشه‌مانندی موسوم به کیسه‌های هوایی یا آلوئول (Alveolus) ختم می‌شوند که از یک لایه سلول‌ سنگفرشی ساخته شده‌ و توسط شبکه‌ای از مویرگ‌‌ها احاطه شده‌اند. تبادل گاز در کیسه‌های هوایی اتفاق می‌افتد. تغییر در حجم و فشار در ریه‌‌ها، نیرو‌های محرک اصلی برای تنفس هستند.

هوایی تنفسی دارای ترکیب زیر است:

• نیتروژن: ۷۸ درصد
• اکسیژن: ۲۱ درصد
• دی‌اکسید کربن:۰٫۰۳ تا ۰٫۰۴ درصد
• مقدار کمی هیدروژن و گازهای نجیب

بخش‌های اصلی سیستم تنفسی در انسان و بیشتر پستانداران به سه قسمت تقسیم ‌می‌شود. اولین بخش مجموعه‌ای از مجاری است که هوا را از بیرون به سمت ریه‌ها حمل می‌کنند. قسمت دوم شامل عضلات تنفسی مانند دیافراگم و عضلات بین دنده‌ای در قفسه سینه هستند. ریه‌ها قسمت سوم را تشکیل ‌می‌دهند.

براساس یک تقسیم‌بندی دیگر سیستم تنفسی دو بخش دارد:

• دستگاه تنفسی فوقانی که شامل بینی، دهان و ابتدای نای است (بخشی که هوا را به داخل می‌کشد و آن را خارج می‌کند).
• دستگاه تنفسی تحتانی که شامل نای، نایژه و نایژک و ریه‌ها است (عمل تنفس در این قسمت از سیستم انجام می‌شود). اندام‌های دستگاه تنفسی تحتانی در حفره قفسه سینه قرار دارند و توسط دنده، استخوان قفسه سینه (جناغ) و عضلات بین دنده‌ها و دیافراگم (که قسمت عضلانی بین قفسه سینه و حفره شکم را تشکیل ‌می‌دهد) از بخش فوقانی جدا و محافظت می‌شوند.

در این بخش به معرفی و بررسی نقش هر یک از بخش‌های سیستم تنفسی و مسیری می‌پردازیم که هوا در بدن طی می‌کند تا با تبادل گازها، تنفس صورت گیرد.

«بینی و حفره بینی» (Nose and Nasal Cavity) د‌هانه اصلی خارجی سیستم تنفسی را تشکیل می‌دهند و اولین قسمت از مجاری تنفسی بدن هستند که هوا ازطریق آن‌ها به سمت ریه حرکت می‌کند.

بینی ساختاری در صورت است که از غضروف، استخوان، عضله و پوست ساخته شده و قسمت جلوی حفره بینی را پشتیبانی و محافظت می‌کند. حفره بینی یک فضای توخالی در داخل بینی و جمجمه را شامل می‌شود که با مو و غشای مخاط پوشیده شده است.

عملکرد حفره بینی گرم کردن، مرطوب‌سازی و فیلتر ‌کردن هوای ورودی به بدن قبل از رسیدن به ریه‌‌ها است. مو‌ و مخاط پوشاننده حفره بینی کمک می‌کند گرد و غبار، ارگانیسم‌های کوچک، گرده و سایر آلاینده‌‌های محیطی قبل از اینکه به بخش‌های داخلی سیستم تنفسی برسند به دام بیفتند. هوای خروجی از بدن ازطریق بینی قبل از بازدم، رطوبت و گرما را به حفره بینی برمی‌گرداند.

د‌هان (Mouth) که در ساختار سیستم تنفسی به‌عنوان «حفره د‌هان» (Oral Cavity) شناخته می‌شود، د‌هانه خارجی ثانویه دستگاه تنفسی به شمار می‌آید. بیشتر تنفس طبیعی ازطریق حفره بینی انجام می‌شود؛ اما می‌توان از حفره د‌هان برای تکمیل یا جایگزینی عملکرد‌های حفره بینی در صورت لزوم استفاده کرد.

ازآنجاکه مسیر ورود هوا از د‌هان به بدن کوتاهتر از مسیر ورود هوا از بینی است، د‌هان برخلاف بینی هوای ورودی به ریه‌‌ها را گرم و مرطوب نمی‌کند و همچنین فاقد مو‌ و مخاط چسبنده‌ای است که هوای عبوری را فیلتر ‌کند.

یک مزیت تنفس ازطریق د‌هان این است که فاصله کمتر بین دهان تا ریه و قطر بیشتر مسیر ورودی دهان، باعث می‌شود هوای بیشتری به‌سرعت وارد بدن شود.

حلق (Pharynx) یا گلو، یک قیف عضلانی است که از انتهای خلفی حفره بینی تا انتهای فوقانی مری و حنجره گسترش می‌یابد. حلق یک مسیر مشترک برای عبور هوا و غذا به بدن است و به سه منطقه تقسیم می‌شود:

• نازوفارنکس (Nasopharynx)
• د‌هانه حلق (Oropharynx)
• حنجره (Laryngopharynx)

نازوفارنکس ناحیه فوقانی حلق است که در پشت حفره بینی قرار دارد. هوای استنشاق‌شده از حفره بینی به نازوفارنکس منتقل می‌شود و ازطریق د‌هانه حلق پایین می‌رود که در قسمت پشت حفره د‌هان واقع شده است.

هوای استنشاق‌شده ازطریق حفره د‌هان وارد حفره حلق می‌شود، سپس به حنجره فرو می‌رود و در آنجا توسط اپی گلوت به د‌هانه حنجره هدایت می‌شود. اپی‌گلوت یک فلپ از غضروف الاستیک است که به‌عنوان سوئیچ بین نای و مری عمل می‌کند.

ازآنجاکه حلق برای بلعیدن غذا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، اپی گلوت با پوشاندن د‌هانه مری موجب ورود هوا به داخل نای می‌شود. در طی فرایند بلع، اپی‌گلوت برای اطمینان از ورود غذا به مری و جلوگیری از خفگی، برای پوشاندن نای حرکت می‌کند.

آیا تا به حال فکر کرده‌اید چرا هنگام غذا خوردن و صحبت کردن هم‌زمان، سرفه می‌کنیم؟ صحبت کردن درحالی‌که می‌خوریم یا می‌بلعیم منجر به سرفه مداوم می‌شود. دلیل این واکنش وجود اپی‌گلوت است. در این حالت اپی‌گلوت مجبور می‌شود برای خروج هوا به بیرون باز شود؛ این عمل هنگام خوردن غذا موجب ورود غذا به لوله تنفس و باعث سرفه می‌شود.

چندین ساختار غضروفی حنجره را تشکیل می‌دهند. اپی‌گلوت یکی از تکه‌‌های غضروف حنجره است و هنگام بلع به‌عنوان پوشش حنجره عمل می‌کند.

غضروف تیروئید پایین‌تر از اپی گلوت است که غالباً به‌عنوان سیب آدم شناخته می‌شود؛ زیرا در مردان بالغ معمولاً بزرگ و قابل مشاهده است. تیروئید انتهای قدامی‌ حنجره را باز نگه می‌دارد و از چین‌‌های صوتی محافظت می‌کند. پایین‌تر از غضروف تیروئید، غضروف کریکوئید حلقه‌ای-شکل است که حنجره را باز نگه می‌دارد و انتهای خلفی آن را پشتیبانی می‌کند.

علاوه بر غضروف، حنجره ساختار‌های خاصی دارد که به تار‌‌های صوتی معروف است و به بدن اجازه می‌دهد صدا‌ی گفتاری و آواز تولید کند. تار‌‌های صوتی چین‌‌های غشای مخاطی هستند که برای تولید انواع صدا مرتعش می‌شوند.

در صورت تغییر کشش و سرعت لرزش تار‌‌های صوتی، صدای تولیدشده توسط حنجره تغییر می‌کند؛ کاری که در آوازخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

«نای» (Trachea) یا لوله تنفسی، لوله‌ای به طول ۱۲٫۵ سانتی‌متر است که از حلقه‌‌های غضروف هیالین C-شکل ساخته و با بافت پوششی ستونی مژه‌دار پوشانده شده است. نای حنجره را به نایژه‌‌ها متصل می‌کند و اجازه می‌دهد هوا از گلو به قفسه سینه منتقل شود.

حلقه‌‌های غضروف تشکیل‌دهنده نای، آن را همیشه برای ورود هوا باز نگه می‌دارند. وظیفه اصلی نای تهیه یک راه هوایی پاک برای ورود و خروج هوا به ریه‌‌ها است. علاوه بر این، بافت پوشاننده نای مخاطی تولید می‌کند که گردوغبار و سایر آلودگی‌‌ها را به دام می‌اندازد و از رسیدن آن‌ها به ریه‌‌ها جلوگیری می‌کند.

مژک‌های سطح سلول‌های پوششی نای این آلودگی‌ها را در غالب مخاط به طرف حلق حرکت می‌دهند؛ جایی که می‌تواند در دستگاه گوارش بلعیده و هضم شود.

در انتهای تحتانی نای، راه هوایی به شاخه‌‌های چپ و راست تقسیم می‌شود که به‌عنوان نایژه‌‌های اولیه (Bronchus) شناخته می‌شوند. نایژه‌‌های چپ و راست قبل از منشعب شدن به نایژه‌‌های ثانویه کوچک‌تر، به هر کدام از ریه‌ها وارد می‌شوند.

نایژه‌‌های ثانویه هوا را به لوب‌‌های ریه‌‌ها منتقل می‌کنند. این نایژه‌ها به نوبه خود به تعداد زیادی نایژه کوچک‌تر تقسیم می‌شوند که از آن‌ها، نایژک‌(Bronchiole) ساخته می‌شود و در سراسر ریه‌ها گسترش می‌یابد.

هر نایژه به شاخه‌‌های کوچک‌تر با قطر کمتر از یک میلی‌متر تقسیم می‌شود که به آن‌ها نایژک‌های انتهایی می‌گویند. سرانجام میلیون‌‌ها نایژک انتهایی ریز ،هوا را به کیسه‌های هوایی ریه هدایت می‌کنند. عملکرد اصلی نایژه‌‌ها و نایژک‌‌ها انتقال هوا از نای به داخل ریه‌‌ها است.

بافت عضلانی صاف در دیواره آن‌ها به تنظیم جریان هوا در ریه‌‌ها کمک می‌کند. هنگامی‌ که بدن به حجم بیشتری از هوا احتیاج دارد - مانند زمانی‌که ورزش می‌کنیم - عضله صاف شل می‌شود تا نایژه‌‌ها و نایژک‌‌ها را گشاد کند. راه هوایی متسع مقاومت کمتری دربرابر جریان هوا ایجاد می‌کند و اجازه می‌دهد هوای بیشتری به داخل ریه‌‌ها وارد و از آن خارج شود. فیبر‌های عضلانی صاف در هنگام استراحت قادر به منقبض شدن هستند تا از ورود بیش از حد هوا جلوگیری کنند.

نایژه‌‌ها و نایژک‌‌ها از مخاط و مژک‌‌های بافت پوششی خود برای به دام انداختن و انتقال گردوغبار و سایر آلودگی‌‌ها از ریه‌‌ها استفاده می‌کنند.

ریه‌‌ها یک جفت اندام بزرگ و اسفنجی هستند که در قفسه سینه نزدیک قلب و بالاتر از دیافراگم قرار دارند. هر ریه توسط غشای پلور احاطه شده است که فضای رشد و فضای فشار منفی نسبت به قسمت خارجی بدن را برای ریه‌ها فراهم می‌کند.

ریه چپ از ریه راست کمی ‌کوچک‌تر است و از ۲ لوب تشکیل شده؛ درحالی‌که ریه راست دارای ۳ لوب است. سمت داخلی ریه‌‌ها از بافت‌‌های اسفنجی تشکیل شده که حاوی بسیاری از مویرگ‌‌ها و حدود ۳۰ میلیون کیسه کوچک است که همان کیسه‌های ‌هوایی هستند.

کیسه‌های هوایی ساختار‌هایی فنجانی-شکل هستند که در انتهای نایژک‌های انتهایی یافت می‌شوند و توسط مویرگ‌‌ها احاطه شده‌اند. کیسه‌های هوایی با بافت پوششی سنگفرشی نازک ساده پوشیده شده‌اند که به هوای ورودی اجازه می‌دهند با خون موجود در مویرگ‌ها مبادله شود.

در اطراف ریه‌‌ها مجموعه‌ای از ماهیچه‌‌ها وجود دارند که ریه‌ها را در انجام عمل دم و بازدم کمک می‌کنند. عضله اصلی تنفس در بدن انسان دیافراگم است. دیافراگم یک صفحه نازک از عضله اسکلتی است که کف قفسه سینه را تشکیل می‌دهد.

هنگا‌می‌ که دیافراگم منقبض می‌شود، چند سانتی‌متر به درون حفره شکم حرکت می‌کند، فضای داخل حفره قفسه سینه را گسترش می‌دهد و هوا را به داخل ریه‌‌ها می‌کشد. انبساط دیافراگم باعث می‌شود هوا هنگام بازدم از ریه‌‌ها خارج شود.

بین دنده‌‌ها بسیاری از ماهیچه‌‌های بین دنده‌ای کوچک وجود دارند که به دیافراگم در گسترش و فشرده‌سازی ریه‌‌ها کمک می‌کنند. این عضلات به ۲ گروه تقسیم می‌شوند:

• عضلات بین دنده‌ای داخلی: عضلات بین دنده‌ای داخلی، عضلات عمیق‌تری هستند و برای فشرده‌سازی حفره قفسه سینه، دنده‌‌ها را فشرده و هوا را از ریه‌‌ها خارج می‌کنند.
• عضلات بین دنده ای خارجی: عضلات بین دنده‌‌‌ای خارجی روی سطح ماهیچه‌های بین دنده‌‌ای داخلی دیده می‌شوند و در جهت بالا بردن دنده‌‌ها، گسترش حجم حفره قفسه سینه و استنشاق هوا به داخل ریه‌‌ها عمل می‌کنند.

تنفس در بدن ما به سه بخش مختلف تقسیم می‌شود که شامل موارد زیر هستند:

تهویه ریوی فرایند انتقال هوا به داخل و خارج ریه‌‌ها برای تسهیل تبادل گاز است. دستگاه تنفس انسان هم از سیستم فشار منفی و هم از انقباض عضلات برای رسیدن به تهویه ریوی استفاده می‌کند.

فشار منفی در سیستم تنفسی شامل ایجاد یک گرادیان فشار منفی بین کیسه‌های هوایی و هوای محیط خارجی است. غشا پلور از ریه‌ها کاملاً محافظت می‌کند و فشار آن‌ها در هنگام استراحت را در فشار کم‌‌ (زیر فشار اتمسفر یا هوای بیرون) نگه می‌دارد. این امر منجر به ایجاد شیب فشار هوا و پر شدن ریه‌‌ها از هوا در حالت استراحت می‌شود.

با پر شدن ریه‌‌ها از هوا، فشار داخل ریه‌‌ها افزایش می‌یابد تا زمانی‌که با فشار اتمسفر مطابقت داشته باشد. در این مرحله، با انقباض دیافراگم و عضلات بین دنده‌ای خارجی، می‌توان هوای بیشتری راستنشاق کرد که باعث افزایش حجم قفسه سینه و کاهش فشار دوباره ریه‌‌ها تا زیر فشار اتمسفر می‌شود. به این فرایند «دم» (Inhalation) می‌گویند.

برای «بازدم» (Exhalation) هوا، دیافراگم و عضلات بین دنده‌ای خارجی منبسط می‌شوند؛ درحالی‌که عضلات بین دنده‌ای داخلی انقباض می‌یابند تا حجم قفسه سینه را کاهش و فشار داخل حفره قفسه سینه را افزایش دهند. اکنون گرادیان فشار معکوس و درنتیجه بازدم انجام می‌شود تا فشار‌های داخل ریه‌‌ها و خارج از بدن برابر شود. در این مرحله، خاصیت ارتجاعی ریه‌‌ها باعث می‌شود آن‌ها دوباره به حجم استراحت خود بازگردند و شیب فشار منفی موجود در هنگام دم را بازیابی کنند.

تنفس خارجی، تبادل گاز‌ها بین هوای پرکننده کیسه‌های هوا و خون موجود در مویرگ‌های اطراف دیواره آن‌ها است. هوای واردشده از محیط بیرون به ریه‌‌ها دارای فشار جزئی اکسیژن بالاتر و فشار جزئی دی‌اکسید کربن کمتر از خون موجود در مویرگ‌‌ها است.

اختلاف در فشار‌های جزئی باعث می‌شود گاز‌ها در امتداد شیب فشار خود از بالا به پایین، ازطریق بافت پوششی سنگفرشی ساده کیسه‌های هوایی منتقل شوند. نتیجه خالص تنفس خارجی حرکت اکسیژن از هوا به داخل خون و حرکت دی‌اکسید کربن از خون به هوا است. در این حالت خون می‌تواند اکسیژن را به بافت‌های بدن منتقل کند، از سویی دیگر در طی بازدم دی‌اکسید کربن در جو آزاد می‌شود.

تنفس داخلی تبادل گاز‌ها بین خون موجود در مویرگ‌ها و بافت‌های بدن است. خون مویرگی دارای فشار جزئی اکسیژن بیشتر و فشار جزئی دی‌اکسید کربن کمتر از بافت‌هایی است که از آن‌ها عبور می‌کند.

اختلاف در فشار‌های جزئی منجر به انتشار گاز‌ها در امتداد شیب فشار آن‌ها از فشار بالا به پایین ازطریق بافت پوششی مویرگ‌‌ها می‌شود. نتیجه خالص تنفس داخلی، انتشار اکسیژن در بافت‌‌ها و انتشار دی‌اکسید کربن در خون است.

دو گاز اصلی تنفسی، اکسیژن و دی‌اکسید کربن، ازطریق خون در سراسر بدن گردش می‌کنند. پلاسمای خون توانایی انتقال مقداری اکسیژن محلول و دی‌اکسید کربن دارد؛ اما بیشتر گاز‌های منتقل‌شده در خون برای جابه‌جایی به مولکول‌‌های انتقالی متصل می‌شوند.

هموگلوبین یک مولکول مهم حمل‌و‌نقل گازها به شمار می‌آید که در گلبول‌‌های قرمز خون یافت می‌شود و تقریباً ۹۹٪ اکسیژن موجود در خون را حمل می‌کند. هموگلوبین همچنین می‌تواند مقدار کمی دی‌اکسید کربن را از بافت‌‌ها به ریه‌‌ها منتقل کند.

اسید کربنیک سپس به یون هیدروژن و یون بی‌کربنات تفکیک می‌شود. هنگا‌می‌‌ که فشار نسبی دی‌اکسید کربن در ریه‌‌ها کم باشد، واکنش‌‌ها معکوس و دی‌اکسید کربن در ریه‌‌ها آزاد می‌شود تا ازطریق بازدم خارج شود.

ما هیچ‌گاه برای نفس کشیدن به آن فکر نمی‌کنیم؛ زیرا مکانیسم تنفس توسط سیستم عصبی خودمختار یا سیستم عصبی غیر ارادی کنترل می‌شود که شامل سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک است.

سیستم پاراسمپاتیک سرعت تنفس ما را کند می‌کند و باعث تنگ شدن نایژه‌ها و بزرگ شدن رگ‌های خونی ریوی ‌می‌شود و برخلاف آن، سیستم سمپاتیک میزان تنفس ما را افزایش ‌می‌دهد. این باعث ‌می‌شود نایژه‌ها و سایر مجاری تنفسی منبسط و رگ‌های خونی ریوی باریک شوند.

نفس کشیدن ما براساس میزان فعالیت بدن و وضعیت هوای اطراف آن تغییر ‌می‌کند. به‌عنوان مثال، هنگام انجام فعالیت بدنی، بدن به تنفس بیشتری نیاز دارد. بدن برای تشخیص نیاز خود به تنفس، حسگرهایی دارد که پیام‌هایی به مراکز تنفسی مغز ارسال ‌می‌کنند.

حسگرهای موجود در مجاری هوایی، محرک‌های ریه را تشخیص ‌می‌دهند. حسگرها ‌می‌توانند عطسه یا سرفه را تحریک کنند.

در افرادی که آسم دارند، ممکن است حسگرها باعث انقباض عضلات اطراف مجاری تنفسی ریه‌ها شوند. این امر مجاری تنفسی را کوچک‌تر ‌می‌کند. حسگرهای موجود در مغز و نزدیک رگ‌های خونی، میزان دی‌اکسید کربن و اکسیژن را در خون ما تشخیص ‌می‌دهند. حسگرها در مفاصل و عضلات حرکت دست‌ها یا پاها را شناسایی و براساس آن‌، میزان تنفس را تنظیم می‌کنند.

وقتی صحبت از سیستم تنفسی می‌شود، به‌طور کلی اکثر افراد به ریه‌‌‌ها و نفس کشیدن فکر می‌کنند؛ اما تنفس تنها یکی از فعالیت‌‌‌های دستگاه تنفسی به شمار می‌آید. سلول‌‌‌های بدن برای تأمین فرایند‌‌های متابولیکی لازم برای حفظ زندگی، به اکسیژن‌رسانی مستمر نیاز دارند.

سیستم تنفسی برای تأمین این اکسیژن و دفع مواد زائد متابولیسم با سیستم گردش خون همکاری و همچنین به تنظیم pH خون کمک می‌کند. در ادامه به بررسی انواع عملکردهای سیستم تنفسی می‌پردازیم.

عملکرد اصلی سیستم تنفسی تبادل گاز است. سلول‌‌های بدن ما از اکسیژن استفاده می‌کنند و دی‌اکسید کربن را به‌عنوان محصول جانبی تولید می‌کنند. بدن ما نه‌تنها به راهی برای ورود اکسیژن بیشتر به سلول‌‌ها، بلکه به راهی برای حذف دی‌اکسید کربن نیاز دارد؛ سیستم تنفسی این قابلیت را فراهم می‌کند.

ریه‌‌ها اکسیژن را به خون منتقل می‌کنند که این اکسیژن به بافت‌‌ها انتقال می‌یابد و بافت‌ها دی‌اکسید کربن خود وارد خون می‌کنند که توسط ریه‌ها و طی بازدم از بدن خارج می‌شود.

در انسان و سایر پستانداران، سیستم تنفسی مسئول ایجاد صدا‌‌هایی مانند صدای مورد استفاده برای گفتار است.

ساختار‌های دستگاه تنفسی فوقانی، به‌ویژه حنجره، در تولید صدا نقش دارند و می‌توانند حجم صدا، زیر و بم و وضوح آن را تعدیل کنند. ایجاد صدا را آواسازی می‌نامند.

بینی نقش مهمی ‌‌در تنفس دارد؛ اما اعصاب بویایی و ساختار‌های مرتبط با آن‌ها نیز در حس بویایی نقش دارند. حس بویایی در سایر جانداران نیز اهمیت دارد؛ به‌خصوص در فعالیت‌هایی مثل شکار طعمه، مسیریابی و جفت‌گیری.

سلول‌های دستگاه تنفسی بدن را از حمله عوامل بیماری‌زا، ازطریق مجاری بینی محافظت می‌کنند. آن‌ها نقش مهمی ‌در سیستم ایمنی بدن دارند؛ زیرا دستگاه تنفسی یکی از سیستم‌‌های بدن با تعامل فشرده و مکرر با محیط بیرون است (مانند دستگاه گوارش).

سلول‌های بافت پوششی در مجاری تنفسی می‌توانند آنتی بادی، دفنسین‌‌ها، آنزیم‌‌ها و پپتید‌های مختلف و همچنین مولکول‌‌های کوچک اکسیداتیو ترشح کنند که مانع از تکثیر عوامل بیماری‌زا می‌شوند.

سیستم تنفسی برای جلوگیری از ورود عفونت و مبارزه با عوامل بیماری‌زا به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند

برخی از این سلول‌های بافت پوششی نیز برای به دام انداختن ذرات گرد و غبار بزرگ‌تر، مخاط ترشح می‌کنند. سیستم تنفسی میزبان یک بافت لنفاوی خاص است که می‌تواند لنفوسیت‌‌ها را به‌عنوان خط دفاعی اول تولید کند.

مکانیسم‌های سرفه و عطسه جهت از بین ‌بردن مقادیر زیادی از باکتری‌‌ها یا ویروس‌‌های گرفتار در مخاط، از دیگر مکانیسم‌‌های مهم مورد استفاده برای مبارزه با عفونت‌‌ها به شمار می‌آید.

سلول‌های دستگاه تنفسی می‌توانند در از بین ‌بردن لخته‌‌های رگ‌های خونی ریوی کمک کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند برخی از هورمون‌‌ها را فعال کنند یا برخی از مواد موجود در خون را از بین ببرند و برخی مواد را به خون اضافه ‌کنند. سلول‌های دستگاه تنفسی می‌توانند هوای ورودی را گرم و مرطوب کنند تا از سلول‌های ظریف مجاری تنفسی داخلی محافظت کنند.

سلول‌های بافت پوششی ریه سورفاکتانت تولید می‌کنند که روند دم و بازدم را آسان می‌کند. در حقیقت، تولید کافی سورفاکتانت توسط سلول‌های ریه جنین یک پیش‌شرط مهم برای زنده ماندن نوزادان در زایمان‌ زودرس است.

سرعت تنفس براساس بسیاری از فاکتور‌‌های سلامتی و فعالیت‌‌‌های بدن تغییر می‌کند. سرعت تنفس طبیعی بزرگسالان و کودکان نیز متفاوت است. سرعت تنفس در دقیقه، تعداد دم و بازدمی است که هر فرد در دقیقه انجام می‌دهد و به‌ همراه فشار خون، نبض و دمای بدن، یکی از اصلی‌ترین علائم حیاتی به شمار می‌آید.

وقتی فرد نفس می‌کشد، اکسیژن وارد ریه می‌شود و به اندام‌‌‌ها می‌رود. هنگام بازدم، ‌دی‌اکسید کربن از بدن خارج می‌شود.

سرعت تنفس طبیعی می‌تواند در افراد کمی با یکدیگر متفاوت باشد. با این سرعت تنفس، ‌دی‌اکسید کربن با همان سرعتی که در سلول‌‌‌های بدن تولید می‌شود، از ریه‌ها بیرون می‌رود. سرعت تنفس زیر ۱۲ یا بالاتر از ۲۰ می‌تواند به‌ معنای اختلال در روند طبیعی تنفس باشد.

سرعت تنفس طبیعی کودکان در هر دقیقه به شرح زیر است:

• نوزاد تا ۱ سال: ۳۰ تا ۶۰ تنفس در دقیقه
• ۱ تا ۳ سال: ۲۴ تا ۴۰ تنفس در دقیقه
• ۳ تا ۶ سال: ۲۲ تا ۳۴ تنفس در دقیقه
• ۶ تا ۱۲ سال: ۱۸ تا ۳۰ تنفس در دقیقه
• ۱۲ تا ۱۸ سال: ۱۲ تا ۱۶ تنفس در دقیقه

برای تعیین طبیعی بودن سرعت تنفس در فرد، اندازه‌گیری آن باید در حالت استراحت انجام شود. باید این نکته را در نظر گرفت که ورزش یا حتی راه رفتن در اتاق می‌تواند بر سرعت تنفس فرد تأثیر بگذارد. برای اندازه‌گیری دقیق نرخ تنفس، بالا و پایین رفتن قفسه سینه فرد را مشاهده کنید.

یک نفس کامل شامل یک دم و بازدم است، هنگا‌می ‌‌که قفسه سینه بالا می‌رود و پس از آن طی یک بازدم قفسه سینه پایین می‌آید، باید به‌عنوان یک تنفس در نظر گرفته شود. برای اندازه‌گیری سرعت تنفس، تعداد نفس‌ها را برای یک دقیقه کامل یا ۳۰ ثانیه (آن عدد را در دو ضرب کنید) بشمارید.

منطقه‌ای در پایه مغز تنفس را کنترل می‌کند. مغز پیام‌هایی به عضلات تنفسی می‌فرستد. تنفس بیشتر به‌صورت خودکار اتفاق می‌افتد، این بدان معنا است که فرد مجبور نیست در مورد آن فکر کند. گاهی اوقات، بدن باید سرعت تنفس را تنظیم کند.

گیرنده‌های مغز، اکسیژن کم یا ‌دی‌اکسید کربن زیاد را تشخیص می‌دهد و براساس آن، پیام‌هایی به بدن ارسال می‌کنند که می‌تواند سرعت تنفس را تغییر دهد. تنفس غیر طبیعی می‌تواند نشان‌دهنده شرایط و بیماری‌های مختلفی در بدن باشد. در برخی موارد، تنفس زیاد به دلیل فعالیتی مانند ورزش کردن است.

عوامل مختلفی، از جمله آسیب‌‌دیدگی، ورزش، تغییر احساسات، خلق و خوی و همچنین طیف وسیعی از مشکلات پزشکی بر سرعت تنفس فرد تأثیر می‌گذارند. در بیماری همه‌گیر کرونا که امروزه جهان با آن درگیر است، افزایش تعداد تنفس یکی از نشانه‌های حاد شدن علائم بیماری به شمار می‌آید.

عواملی که باعث افزایش تعداد تنفس در دقیقه می‌شوند، عبارت‌اند از:

• اضطراب: افراد ممکن است هنگام ترس یا اضطراب سریع‌تر نفس بکشند. تنفس سریع یا تهویه ریوی بیش از حد، علامت شایع حملات پنیک یا اضطرابی است. تنفس سریع معمولاً با از بین رفتن اضطراب از بین می‌رود.
• تب: با افزایش دمای بدن یا تب، سرعت تنفس می‌تواند افزایش یابد. در این شرایط افزایش تنفس راهی است که بدن سعی در خلاص شدن از شر گرمای بیش‌ازحد دارد.
• بیماری‌های تنفسی: بیماری‌های مختلف ریوی مانند آسم، ذات الریه و بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD) تنفس را دشوار می‌کنند که می‌تواند منجر به افزایش سرعت تنفس شود.
• مشکلات قلبی: اگر قلب به‌درستی خون را در بدن پمپاژ نکند و اکسیژن را به اندام‌ها مختلف نرساند، بدن ممکن است با تنفس سریع‌تر به این مشکل واکنش نشان دهد.
• کمبود آب بدن: وقتی بدن سعی می‌کند انرژی را به سلول‌ها برساند، کمبود آب بدن می‌تواند سرعت تنفس را افزایش دهد.

از جمله عواملی که ‌می‌توانند باعث کاهش تعداد تنفس شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف بیش از حد برخی از دارو‌ها: مصرف بیش از حد برخی از داروها مانند داروهای مخدر ‌می‌تواند فشار تنفسی مغز را کاهش دهد و منجر به کاهش تعداد تنفس شود.مقاله‌ی مرتبط:آپنه خواب؛ اختلالی که افراد را از خواب آسوده بازمی‌دارد
• آپنه انسدادی خواب: آپنه خواب یا وقفه تنفسی شامل انسداد مجاری تنفسی است که اغلب به دلیل انبساط بافت‌های نرم گلو انجام ‌می‌شود. این انسداد باعث وقفه‌های کوتاه در تنفس ‌ی‌شودو ممکن است سرعت کلی تنفس را کاهش دهد.
• آسیب به سر: آسیب‌های سر ‌می‌توانند در ناحیه‌ای از مغز که در تنفس نقش دارد، تأثیر بگذارند که ممکن است باعث کاهش تعداد تنفس شود.

بیماری‌های سیستم تنفسی ممکن است در مرحله اولیه علائم حادی نداشته باشند؛ اما لازم است بدانید در صورت مشاهده چه علائمی باید به پزشک مراجعه کنید. در اینجا به برخی از علائم شایع بیماری‌های تنفسی اشاره می‌کنیم که هر یک از آن‌ها ممکن است نشانه‌ای از ابتلا به یک بیماری تنفسی باشد:

• سختی در تنفس: اگر در حین ورزش معمول دچار احساس تنگی نفس می‌شوید و به نفس‎‌نفس می‌افتید، باید برای ارزیابی عملکرد ریه خود به پزشک مراجعه کنید.
• سرفه مزمن: اگر به مدت یک ماه یا بیشتر دچار سرفه هستید، ممکن است نشانه‌ای از نوعی بیماری تنفسی باشد که باید با آزمایش‌های تخصصی مورد بررسی قرار گیرد.
• نفس کشیدن با سروصدای زیاد: اگر در هنگام تنفس، ریه‌های شما صدای غیر عادی تولید می‌کند، ممکن است در بخشی از سیستم تنفسی خود دچار انسداد باشید که این علامت مهمی برای شروع بسیاری از بیماری‌های تنفسی است.
• درد مزمن قفسه سینه: اگر در قفسه سینه خود دچار درد ناگهانی و شدید شوید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید؛ اما گاهی ممکن است این درد خفیف و طولانی باشد و بیش از یک ماه طول بکشد و در هنگام سرفه یا نفس عمیق درد آن تشدید شود. این اتفاق ممکن است یکی از علائم خطرناک برای بیماری‌های ریوی به شمار آید.
• مخاط مزمن یا وجود خلط در ریه‌ها: اگر برای طولانی‌مدت احساس وجود خلط در ریه‌ها همراه‌ با سرفه دارید، این اتفاق می‌تواند یکی از نشانه‌های عفونت دستگاه تنفسی محسوب شود و نیاز به بررسی پزشکی دارد.
• وجود خون در سرفه: اگر در هنگام سرفه خون مشاهده می‌کنید، این علامت یکی از نشانه‌های بیماری‌های خطرناک ریوی است که باید فورا به پزشک مراجعه شود.

آسیب، عفونت یا التهاب در ریه‌ها یا مجاری هوایی یا هر دو، می‌تواند منجر به بروز انواع بیماری‌های سیستم تنفسی شوند. در اینجا به معرفی و بررسی مختصری از انواع بیماری‌های ریه و سیستم تنفسی می‌پردازیم:

• آسم (Asthma): در این بیماری مجاری تنفسی باریک می‌شود و مخاط زیاد این مجاری را مسدود و ملتهب می‌کند.
• برونشیت (Bronchitis): این بیماری در اثر التهاب در نایژه‌های ریه اتفاق می‌افتد. عامل برونشیت اغلب عفونت‌های ویروسی، باکتریایی و قارچی است و در برخی موارد، استنشاق گازهای شیمیایی و دود سیگار نیز عامل این بیماری به شمار می‌آید.
• آمفیزم (Emphysema): در این شرایط بافت پارانشیم ریوی و حالت ارتجاعی کیسه‌های هوایی ریه‌ها از بین می‌رود و به‌تدریج کیسه‌های هوایی تخریب می‌شوند و فرد دچار تنگی نفس می‌شود. ادامه این بیماری در صورت عدم درمان، شرایط وخیمی برای بیمار به وجود می‌آورد.
• برونشکتازی (Bronchiectasis): در این بیماری التهاب و عفونت باعث ضخیم شدن دیواره مجاری تنفسی و تجمع ترشحات ریوی در آن‌ها می‌شود.
• بیماری انسدادی مزمن ریوی (Chronic obstructive pulmonary disease): این وضعیت نوعی بیماری ریوی است که در آن مجاری هوایی مسدود می‌شود و به کیسه‌های هوایی ریه‌ها آسیب می‌رسد. بیماران مبتلا به انسداد ریوی مزمن ممکن است دچار برونشیت و آمفیزم شوند.مقاله‌های مرتبط:بیماری آسم: علائم، علل، تشخیص و درمانسرطان: علائم، تشخیص و درمانبیماری صرع: علت‌ها، علایم و درمانآلرژی: علائم، علل و درمانذات الریه ؛ علائم، دلایل ایجاد و روش‌های درمان
• ذات الریه (Pneumonia): ذات‌الریه، پنومونی یا سینه پهلو شامل عفونت ریوی است که موجب التهاب در کیسه‌های هوایی می‌شود. عامل ایجاد این بیماری ممکن است ویروس، باکتری یا برخی از بیماری‌های خودایمنی و واکنش به برخی داروها باشد.
• سل (Tuberculosis): یک باکتری (مایکوباکتریوم توبرکلوسیس) باعث این بیماری عفونی خطرناک می‌شود. بیماری سل معمولاً ریه‌‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ اما ممکن است کلیه، ستون فقرات یا مغز را نیز درگیر کند.
• سرطان ریه: در انواع سرطان‌ها اغلب سلول‌های طبیعی بدن تغییر می‌یابند، به‌سرعت رشد می‌کنند و به تومور تبدیل می‌شوند. زمانی‌که سلول‌های ریوی و سیستم تنفسی دچار این تغییر می‌شوند، سرطان ریه ایجاد می‌شود. این اتفاق اغلب به دلیل استعمال دخانیات یا قرارگیری درمعرض سایر مواد شیمیایی جهش‌زا رخ می‌دهد.
• فیبروز سیستیک (Cystic Fibrosis): این بیماری به دلیل یک جهش در ژنی روی کروموزوم ۷ انسان ایجاد می‌شود. در این بیماری تولید مخاط بیش از حد، راه‌های تنفسی را مسدود می‌کنند و بیمار دچار مشکلات تنفسی می‌شود.
• پلورال افیوژن (Pleural effusion): در این وضعیت مایعات زیادی بین بافت‌های ریه‌‌ها و قفسه سینه بیمار جمع می‌شود. به این بیماری در اصطلاح «آب آوردن ریه» می‌گویند. در این شرایط حرکت ریه‌ها در قفسه سینه مختل و تنفس طبیعی به‌سختی انجام می‌شود.
• فیبروز ریوی (Pulmonary Fibrosis): در این شرایط بافت ریه دچار فیبروز می‌شود؛ به‌طوری‌که بافت ریه و مجاری تنفسی ضخیم، سخت و زخم و عملکرد تنفسی دچار مشکل می‌شود. این بیماری از نوع پیشرونده و مزمن و در صورت عدم درمان، با مرگ بیمار همراه است.
• فیبروز ریوی ایدیوپاتیک (Idiopathic Pulmonary Fibrosis): این بیماری از شایع‌ترین فیبروزهای ریوی است که در آن بافت ریه‌ها دچار زخم می‌شوند و نمی‌توانند به‌درستی فعالیت خود را انجام دهند.
• سندرم دیسترس تنفسی حاد (Acute Respiratory Distress Syndrome): در این وضعیت مایعات درون رگ‌های خونی وارد کیسه‌های هوایی ریه‌ها می‌شوند و به‌همین‌دلیل، تنفس به‌سختی صورت می‌گیرد و اکسیژن کمتری به بدن می‌رسد. این بیماران اغلب نیاز به دستگاه تنفس مکانیکی یا ونتیلاتور پیدا می‌کنند. مرگ و میر مبتلایان به سندرم دیسترس تنفسی حاد در حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد است.
• پنومونیت افزایش حساسیت: این نوع از بیماری‌های دستگاه تنفسی در اثر استنشاق برخی از مواد حساسیت‌زا (آلرژن‌ها) ایجاد می‌شود که بافت ریه و کیسه‌های هوایی را دچار التهاب می‌کند.
• آپنه یا وقفه تنفسی در خواب: مبتلایان به این عارضه در خواب دچار توقف تنفسی می‌شوند. در این حالت که به دلیل مسدود شدن مجاری تنفسی اتفاق می‌افتد، سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد و ریتم ضربان قلب نامنظم می‌شود.

قرار گرفتن درمعرض دود سیگار، آلاینده‌های هوا یا سایر مواد شیمیایی می‌تواند به مجاری تنفسی آسیب برساند و باعث ایجاد بیماری در مجاری هوایی شود یا بیماری‌های ریوی را تشدید کند.

پزشکان با انجام آزمایش می‌توانند نحوه عملکرد سیستم تنفسی و ریه‌ها را بررسی کنند و بیماری‌های احتمالی تنفسی را در فرد تشخیص دهند. در این بخش با انواع تست‌های ریه و دستگاه تنفسی آشنا می‌شویم:

• اسپیرومتری (Spirometry): جریان هوا در ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند و بر همین اساس اندازه ریه را تخمین می‌زند. برای انجام این آزمایش، باید به‌صورت منظم و با حداکثر توان ریوی، ازطریق لوله‌ای که به دستگاه اسپیرومتر متصل است، چندین بار نفس بکشید.
• آزمایش‌های ‌ پلتیسموگرافی یا بادی باکس: یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای اندازه گیری حجم ریه و هوای ریه‌های شما است. روش کار در پلتیسموگرافی مشابه اسپیرومتری است؛ با این تفاوت که در این آزمایش بیمار در یک اتاق کوچک با دیواره‌های شفاف قرار می‌گیرد و درون یک وسیله مخصوص دم و بازدم انجام می‌دهد. با اندازگیری تغییرات فشار هوای درون این اتاقک حجم ریه فرد تعیین می‌شود.
• ظرفیت انتشار ریه: ظرفیت انتشار ریه ارزیابی می‌کند که چگونه اکسیژن از هوایی که تنفس می‌کنید به خون وارد می‌شود. برای این آزمایش، بدون نیاز به تنفس شدید، برای چند دقیقه ازطریق یک لوله نفس می‌کشید. برای اندازه‌گیری سطح هموگلوبین خون ممکن است لازم باشد خون گرفته شود.
• پالس اکسی‌متری (Pulse Oximeter): این آزمایش حجم اکسیژن موجود در خون را تخمین می‌زند. برای این آزمایش، یک پروب روی انگشت یا سطح پوست بدن مانند گوش شما قرار می‌گیرد و سطح اکسیژن خون را نشان می‌دهد.
• آزمایش گاز خون شریانی: این آزمایش به‌طور مستقیم حجم گازها مانند اکسیژن و دی‌اکسید کربن را در خون اندازه‌گیری می‌کنند. آزمایش گاز خون شریانی معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود، اما ممکن است در مطب پزشک نیز صورت گیرد. برای این آزمایش، خون از شریان یا سرخرگی گرفته می‌شود که معمولاً در مچ دست برای اندازه‌گیری نبض مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• آزمایش نیتریک اکسید بازدم: در این آزمایش حجم اکسید نیتریک موجود در هوای بازدم اندازه‌گیری می‌شود. برای این آزمایش، فرد باید درون لوله‌ دستگاه نفس بکشد. آزمایش اکسید نیتریک التهاب در ریه‌ها را تشخیص می‌دهد.
• کشت نمونه مخاط ریه: این آزمایش برای بررسی هرگونه عفونت ویروسی یا باکتریایی در سیستم تنفسی انجام می‌شود. برای تهیه نمونه مخاط ریوی، به وسیله سوآپ از دهان یا گلوی فرد نمونه‌برداری می‌شود.
• رادیوگرافی از قفسه سینه: در این بررسی تصاویری از ریه‌ها، مجاری تنفسی، قفسه سینه و قلب و عروق این ناحیه تهیه می‌شود که توسط پزشک متخصص برای تعیین اندازه و محل قرارگیری قلب و ساختارهای ریوی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• نمونه‌برداری یا بایوپسی از ریه: در این تست با استفاده از سوزن بایوپسی یک تکه از بافت ریه برداشته می‌شود و از نظر آسیب‌شناسی بافتی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بیماری‌های سیستم تنفسی براساس عامل ایجادکننده‌ آن‌ها می‌توانند روش‌های درمانی مختلفی داشته باشند؛ بااین‌حال اساسی‌ترین مرحله در هر برنامه درمانی، ترک سیگار و عدم مصرف دخانیات است. در ادامه به بررسی برخی از روش‌های درمانی رایج در درمان بیماری‌های تنفسی می‌پردازیم:

• دارودرمانی: انواع داروها برای درمان و کنترل علائم بیماری‌های ریوی استفاده می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به داروهای گشادکننده برونش یا نایژه‌ها اشاره کرد. این گروه از داروها معمولا به‌صورت استنشاقی استفاده می‌شوند که باعث منبسط شدن عضلات اطراف مجاری تنفسی می‌شوند و به رفع تنگی نفس و سرفه کمک می‌کنند.

استروئیدهای استنشاقی و خوراکی، گروه دیگری از داروها برای درمان التهاب مجاری تنفسی هستند که در بیماری‌های عفونی ریوی مورد استفاده قرار می‌گیرند. آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد ویروس و ضد قارچ از جمله داروهایی هستند که برای درمان عفونت‌های تنفسی مانند برونشیت حاد، ذات‌الریه و آنفلوانزا به کار می‌روند.

• اکسیژن درمانی: بیمارانی که اکسیژن کافی در خون نداشته باشند با دریافت اکسیژن مورد درمان قرار می‌گیرند.
• توانبخشی ریوی: در این روش برنامه‌های آموزش و تمرینات ورزشی و مشاوره تغذیه‌ای برای بیمار ارائه می‌شود.
• سورفکتانت مصنوعی: این درمان نوعی دارودرمانی است که اغلب در درمان نوزادان نارس مبتلا به سندرم زجر تنفسی استفاده می‌شود.
• جراحی کاهش حجم ریه: در این روش درمانی، پزشک بخش‌های آسیب‌دیده از قسمت فوقانی ریه‌ها را برمی‌دارد و بدین‌ترتیب، فضای اضافه در قفسه سینه برای گسترش بافت سالم ریه ایجاد می‌شود و دیافراگم با کارایی بیشتری فعالیت می‌کند.

برخی رفتارها و عوامل هستند که می‌توانند در حفظ سلامت ریه‌ها مؤثر باشند. در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

• از قرارگیری درمعرض دود دخانیات و سیگار پرهیز کنید: سیگار کشیدن یا مصرف هرگونه دخانیات می‌تواند اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدتی بر سلامت ریه‌ها و سیستم تنفسی داشته باشد. از جمله آن‌ها می‌توان به سرفه، تنگی نفس، آسم و سرطان ریه اشاره کرد.
• وزن خود را کنترل کنید: الگوی غذایی ناسالم و نداشتن فعالیت بدنی می‌تواند منجر به اضافه وزن و چاقی شود که خود می‌تواند منجر به ایجاد عارضه آپنه خواب شود. تحقیقات نشان داده است که کاهش وزن، روند بهبود وقفه تنفسی را تسریع می‌کند.مقاله‌های مرتبط:برای جبران سبک زندگی بی‌تحرک، مقدار کمی ورزش هم کافی استآلودگی هوا: دنیاگیری خاموشی که از هر ویروسی خطرناک‌تر استهرچه سریع‌تر وزن خود را کاهش دهید!چگونه چاقی شما را درمعرض خطر کووید ۱۹ قرار می‌دهد؟
• تحرک بدنی داشته باشید: با تحرک بدنی می‌توانید به تقویت قلب و ریه‌های خود کمک کنید تا با کارایی بیشتری به فعالیت خود ادامه دهند. فعالیت بدنی ممکن است خطر آسیب ریوی یا بیماری‌های تنفسی را کاهش دهد.
• از قرارگیری درمعرض هوای آلوده پرهیز کنید: قبل خروج از منزل و انجام فعالیت‌های فیزیکی در محیط بیرون، در صورت امکان با بررسی شاخص کیفیت هوا، قرار گرفتن درمعرض آلودگی هوای را محدود کنید.
• هوای خانه خود را پاک نگهدارید: با اطمینان از تهویه و تمیز کردن منظم مکان‌ زندگی و کار در محیط‌های داخلی، آلودگی هوای داخل خانه را کاهش دهید تا از تجمع مواد حساسیت‌زا، گردوغبار و کپک جلوگیری کنید. به همین منظور استفاده از محصولات پاک‌کننده‌ای که گاز ایجاد می‌کنند محدود کنید؛ مانند محصولات تمیزکننده قوی و مواد آئروسل.
• از ماسک و تجهیزات محافظتی استفاده کنید: اگر در مکان‌هایی فعالیت می‌کنید که درمعرض گردوغبار، سیلیس، مواد آلرژی‌زا، بخارات شیمیایی یا سایر آلودگی‌های هوا قرار دارد، از تجهیزات محافظتی استفاده کنید.

تحقیقات علمی در زمینه سلامت سیستم تنفسی نشان داده است که اصلاح سبک زندگی، از جمله پیروی از یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی می‌تواند به محافظت از ریه‌ها و حتی کاهش آسیب‌های ریوی و علائم بیماری‌های آن کمک کند. علاوه بر این، مواد غذایی خاصی شناسایی شده‌اند که بر عملکرد بهتر سیستم تنفسی تأثیر مفیدی دارند. در اینجا بیست نمونه از این مواد غذایی را معرفی می‌کنیم:

• سیب
• انواع آجیل به‌ویژه گردو و فندق
• چغندر و برگ چغندر
• گوجه فرنگی
• انواع فلفل به‌خصوص فلفل قرمز
• کدو حلوایی
• زردچوبه
• چای سبز
• بروکلی
• سبزی‌های سبزبرگ
• کلم قرمز
• قهوه
• غلات کامل مانند گندم و جو و برنج سبوس‌دار
• انواع توت
• هویج
• قارچ
• شکلات به‌خصوص شکلات تلخ
• سیر
• ماهی مانند سالمون و ماهی کولی
• زیتون و روغن زیتونمقاله‌ی مرتبط:با ۱۲ رژیم غذایی پرطرفدار در جهان آشنا شوید

برای داشتن سیستم تنفسی سالم، در کنار حفظ یک رژیم غذایی مناسب، باید از مصرف زیاد برخی مواد غذایی پرهیز کنید. از جمله مواد غذایی که برای ریه‌ها مضر به شمار می‌آیند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گوشت‌های فرآوری‌شده مانند سوسیس و کالباس
• نوشیدنی‌هایی با قند بالا مانند انواع نوشابه‌
• مصرف نمک زیاد