اختلال اضطراب پس از حادثه (PTSD)؛‌ از علائم تا روش‌های درمانی

همه‌ی ما در زندگی خود بارها و بارها وقایع ناراحت‌کننده و ترسناک را تجربه کرده‌ و تا مدت‌ها با یادآوری آن صحنه‌ها دچار اندوه و ترس شده‌ایم؛ اما گاهی اوقات مشکلاتی که پس از حوادث سخت تجربه می‌کنیم به‌قدری شدید و آزاردهنده هستند که زندگی عادی ما را دچار اختلال جدی می‌کنند. این شرایط دقیقا همان‌ چیزی هستند که تحت‌عنوان اختلال اضطراب پس از حادثه از آن یاد می‌شود و در این مقاله قرار است به بررسی آن بپردازیم؛ با ما همراه باشید.

اختلال اضطراب پس از حادثه (Post-traumatic stress disorder) که به اختصار PTSD نامیده می‌شود، نوعی اختلال روانی است که افراد پس از تجربه‌ یا مشاهده‌ی رویدادی وحشتناک به آن مبتلا می‌شوند. درحالی‌که احساساتی مانند غم، ترس و اضطراب پس از تجارب آسیب‌زا کاملا طبیعی هستند، درصورتی که این مشکلات ادامه‌دار باشند و زندگی عادی فرد را دچار مشکل کنند، به‌عنوان اختلال اضطراب پس از حادثه درنظر گرفته می‌شوند.

بیشتر مردم PTSD را با وقایع مربوط به تجاوز جنسی یا جنگ‌های نظامی مرتبط می‌دانند؛ اما واقعیت این است که هر رویدادی (به‌خصوص رویدادهای پیش‌بینی‌ناپذیر و خارج از کنترل) که شما را در حس ناامیدی و درماندگی غرق و ازنظر روانی متلاشی کنند، می‌توانند باعث بروز اختلال اضطراب پس از حادثه شوند.

اختلال اضطراب پس از سانحه، علاوه‌بر درگیرکردن افرادی که ‌به‌طور مستقیم سوانح را تجربه کرده‌اند، می‌تواند شاهدان عینی و حتی افرادی مانند ماموران اورژانس و آتش‌نشانی را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد؛ حتی در برخی از مواقع دیده شده که دوستان یا نزدیکان افرادی که دچار حادثه شده‌اند هم از علائم این اختلال رنج ببرند.

علت ابتلا به اختلال اضطراب پس از سانحه هرچه که باشد، با یادگیری بیشتر درباره‌ی آن و راه‌های مدیریت علائمش می‌توانید زندگی را برای خود و اطرافیان‌تان راحت‌تر کنید. برخی از اتفاقاتی که ممکن است تجربه‌‌‌کردن آن‌ها به PTSD منجر شود، عبارت‌اند از:

• جنگ
• بلایای طبیعی
• تصادف با ماشین
• سقوط هواپیما
• حملات تروریستی
• مرگ ناگهانی یکی از عزیزان
• تجاوز
• آدم‌ربایی
• آزار جسمی یا جنسی

هنگام تجربه‌ی یک رویداد استرس‌زا، سیستم عصبی به شکل جنگ یا گریز به این رویداد پاسخ می‌دهد. درچنین موقعیتی علاوه‌بر سریع‌ترشدن ضربان قلب و افزایش فشارخون، ماهیچه‌ها نیز سفت می‌شوند و قدرت و سرعت شما افزایش پیدا می‌کند. پس‌ از برطرف‌‌شدن خطر، سیستم عصبی بدن شما آرام می‌گیرد، ضربان قلب و فشارخون را کاهش می‌دهد و به حالت عادی برمی‌گردید.

کاملا طبیعی است که پس از اتفاق تلخ و وحشتناکی مانند تصادف، حمله‌ی تروریستی یا بلایای طبیعی، از حالت طبیعی خارج شوید و برخی از علائم اختلال اضطراب پس از حادثه را تجربه کنید. این علائم ممکن است تا روزها یا حتی هفته‌ها پس از سانحه با شما همراه باشند؛ اما نکته ایجاست که با گذشت زمان احساس بهتری خواهید داشت و علائم شما کاهش پیدا خواهند کرد.

تفاوت PTSD و ترس یا ناراحتی طبیعی این است در اختلال اضطراب پس از سانحه علائم جسمی و روحی شما نه‌تنها با گذشت زمان بهتر نمی‌شوند، بلکه حتی ممکن است هر روز نسبت به روز قبل علائم بدتر و احساسات منفی‌تری را تجربه کنید. این موضوع باعث می‌شود تا در نهایت به فکر کمک گرفتن از متخصص باشید و تلاش کنید تا به زندگی عادی خود بازگردید.

PTSD از فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ چراکه سیستم عصبی افراد با یکدیگر تفاوت دارد و واکنش‌های متفاوتی به رویدادها نشان می‌دهند. علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب پس از سانحه در برخی از افراد در روزها و ساعت‌های پس از واقعه ظاهر می‌شوند؛ درحالی که شروع علائم در عده‌ای دیگر ممکن است روزها یا حتی هفته‌ها بعد اتفاق بیفتد. گاهی اوقات علائم بدون هیچ دلیل خاصی بروز می‌کند و برخی مواقع نیز تحریک خارجی مانند شنیدن صدایی خاص یا دیدن تصویری مرتبط باعث بروز آن‌ها می‌شود. در حالت کلی شایع‌ترین علائم و نشانه‌های PTSD به شرح زیر هستند:

• به‌یادآوردن خاطرات مزاحم و ناراحت‌کننده از رویداد
• کابوس‌های آزاردهنده
• احساس پریشانی شدید هنگام به‌یادآوردن واقعه
• واکنش‌های فیزیکی شدید هنگام یادآوری خاطرات حادثه مانند تپش قلب و تعریق
• ناتوانی در به‌خاطرسپردن جنبه‌های مهم اتفاق
• اجتناب از حضور در جمع‌ها یا مکان‌هایی که یادآور حادثه هستند
• ازدست‌دادن علاقه به زندگی
• احساس جدایی از دیگران و بی‌حسی عاطفی
• احساس داشتن آینده‌ی محدود و کوتاه
• اختلال خواب
• تحریک‌پذیری و ناتوانی در کنترل خشم
• مشکل در تمرکز
• هوشیاری بیش‌ازحد
• خودتخریبی
• احساس تنهایی
• افسردگی و ناامیدی
• احساس بی‌اعتمادی
• احساس گناه و سرزنش‌کردن خود
• دردهای جسمی
• افکار خودکشی

علائم اختلال استرس پس از حادثه در کودکان و نوجوانان ممکن است تفاوت‌هایی با افراد بزرگسال داشته باشد. برخی از شایع‌ترین علائم در این گروه سنتی عبارت‌اند از:

• ترس از جداشدن از والدین
• ازدست‌دادن مهارت‌ها (مانند دستشویی‌رفتن)
• مشکلات خواب و کابوس
• فوبیاها و اضطراب‌های جدید
• نمایش واقعه درحین بازی
• دردهای جسمی بدون علت ظاهری
• تحریک‌پذیری و پرخاشگری

بهبود PTSD به‌معنای کمک به سیستم عصبی برای بازگشت به حالت تعادل پیش از حادثه است. این‌کار با کمک روان‌درمانگر یا پزشک بسیار راحت‌تر انجام می‌شود؛ اما شما می‌توانید درکنار کمک از افراد متخصص، با چند راهکار ساده نیز به خودتان کمک کنید تا سریع‌تر به وضعیت عادی برگردید؛ البته فراموش نکنید که بهبود علائم اضطراب پس از حادثه یک کار تدریجی است و نباید انتظار داشته باشید که یک‌شبه بهبود پیدا کنید. در ادامه با این راهکارها آشنا می‌شوید:

ورزش‌کردن پس از یک حادثه‌ی تلخ که به یک تروما و PTSD تبدیل شده است، چیزی بیشتر از تحرک بدنی است. شما با این‌کار به سیستم عصبی خود کمک خواهید کرد تا سریع‌تر به حالت عادی‌اش بازگردد. پیاده‌روی، دویدن، شناکردن و حتی رقصیدن فعالیت‌های بسیار مفیدی هستند که کمک موثری به بهبود علائم شما خواهند کرد. هنگام انجام این فعالیت‌ها به‌جای افکار، روی حرکات بدن خود تمرکز کنید.

درکنار ورزش‌های مختلف، وقت‌گذراندن در طبیعت هم به شما کمک خواهد کرد تا آرامش بیشتر و احساس بهتری داشته باشید. به‌خاطر داشته باشید که حضور در طبیعت و تمرکز روی فعالیت‌های بدنی، احساس درماندگی شما را به چالش می‌کشد و کمک می‌کند تا سیستم عصبی به فعالیت عادی خود بازگردد.

PTSD ممکن است باعث شود که شما احساس جدایی از دیگران را داشته باشید و ارتباط خود را با اطرافیان‌تان قطع کنید. برای غلبه بر این شرایط، ارتباط خود را با دوستان و اطرافیان حفظ کنید. تعامل اجتماعی با افرادی که به شما اهمیت می‌دهند موثرترین راه برای آرام‌کردن سیستم عصبی است؛ بنابراین تسلیم احساسات خود نشوید و ارتباط خود را با دوستان و آشنایان قطع نکنید.

علائم اختلال اضطراب پس از سانحه بدن شما را تحت‌فشار قرار می‌دهند؛ بنابراین باید به داشتن سبک زندگی سالم اهمیت بدهید. اختصاص‌دادن زمانی برای آرامش و مدیتیشن، ماساژ و یوگا ازجمله کارهایی هستند که به آرامش هرچه‌بیشتر شما کمک خواهند کرد. درکنار این موارد حتما از غذاهای سالم استفاده کنید و به داشتن خواب کافی درطول شب نیز اهمیت دهید.

توجه داشته باشید که بسیاری از افرادی که به اختلال اضطراب پس از حادثه دچار می‌شوند نیازی به درمان‌های تخصصی ندارند و به‌مرور زمان و استفاده از راه‌کارهای گفته‌شده می‌توانند به زندگی عادی خود برگردند؛ اما در برخی از موارد بیماران نیاز به درمان حرفه‌ای دارند و بدون کمک‌گرفتن از متخصص نمی‌توانند علائم خود را مدیریت کنند. درمان‌های تخصصی برای این گروه از افراد شامل موارد زیر می‌شوند:

یکی از درمان‌های حرفه‌ای و البته موثری که برای درمان PTSD وجود دارد، مراجعه به روان‌شناس است. روان‌شناس به شما کمک می‌کند تا پس از به‌خاطرآوردن مجدد احساساتی که درحین حادثه آن‌ها را تجربه کرده‌اید، این احساسات را پردازش کنید. درنتیجه‌ی انجام این‌کار تاثیر قدرتمند حافظه بر زندگی شما به میزان قابل‌توجهی کاهش پیدا خواهد کرد. شما درطول جلسات تراپی، احساسات و عواطف خود را درمورد تروما کشف خواهید کرد و یاد خواهید گرفت که چطور افکار و احساسات مزاحم را از ذهن خود دور کنید.

گاهی اوقات برای کنترل علائم و موثرترشدن روند تراپی، استفاده از دارودرمانی نیز لازم است. پزشک معالج در چنین شرایطی با تجویز داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب به شما کمک خواهد کرد تا حال بهتری را تجربه کنید و با آرامش و اشتیاق بیشتری در جلسات روان‌درمانی حاضر شوید. داروهای مهارکننده‌ی انتخابی سروتونین ازجمله داروهایی هستند که ممکن است ازسوی پزشک به شما توصیه شوند.

اختلال اضطراب پس از حادثه، نوعی اختلال روانی است که پس از تجربه‌ی یک سانحه‌ی تروماتیک برای خود افراد یا حتی شاهدان حادثه اتفاق می‌افتد. در بیشتر موارد علائم این اختلال به‌مرور زمان ازبین می‌روند؛ اما در برخی از موارد بدون دخالت پزشک و کمک حرفه‌ای افراد قادر به مدیریت علائم و بازگشت به زندگی عادی خود نیستند. به‌خاطر داشته باشید که درصورت تجربه‌ی این اختلال، حتما به توصیه‌های پزشک خود عمل و روند درمان خود را کامل کنید.