واکسن‌ کووید ۱۹ نمی‌تواند DNA شما را تغییر بدهد

درحالی‌که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان در حال دریافت واکسن‌ کووید ۱۹ هستند، برخی افراد هنوز تمایلی برای دریافت آن ندارند. دلایل مختلفی در این زمینه وجود دارد که برخی منطقی‌تر و برخی کاملا نامربوط هستند.

یکی از رایج‌ترین اشتباهات حال حاضر در میان مردم، این است که واکسن‌های mRNA موجب تغییر DNA می‌شوند. خبر خوب این است که آن‌ها به‌سادگی نمی‌‌توانند این کار را انجام دهد؛ اما باور این موضوع که واکسن‌ها موجب تغییر DNA می‌شوند، از کجا آمده است؟ سارا ریوردن، رئیس انجمن ملی مشاوران ژنتیک آمریکا, می‌گوید: «فکر می‌کنم مردم نگرانند زیرا این ماده‌ی ژنتیکی است که به بدن تزریق می‌شود؛ آیا ممکن است به‌نوعی با ماده‌ی ژنتیکی شما ترکیب شود و آن را تغییر بدهد.»

اما بین DNA که حاوی تمام اطلاعاتی است که از والدین به ارث برده‌ایم و mRNA که واکسن‌های مدرنا و فایزر از آن ساخته شده‌اند، تفاوت‌های اساسی وجود دارد که فوربز به آن‌ها پرداخته است.

DNA دورشته‌ای و بسیار بسیار طولانی است و داخل بخشی از سلول که هسته نامیده می‌شود، محکم به هم تابیده شده است. اما mRNA نسخه‌ای تک‌رشته‌ای چ بخش کوچکی از DNA است که به‌طور معمول در هسته ساخته می‌شود اما بعد به سیتوپلاسم می‌رود تا دستورالعمل‌هایی که حاوی آن است، خوانده و براساس آن‌ پروتئین‌های مورد نیاز سلول ساخته شود. ریوردن می‌گوید:

mRNA به‌طور طبیعی به وسیله‌ی بدن ساخته می‌شود و حاوی دستورالعمل‌های ساخت پروتئین برای سلول‌های بدن است. واکسن mRNA همان هدف را دارد؛ یعنی آموزش بدن در جهت ایجاد پاسخ ایمنی در برابر پاتوژنی خاص، به‌طوری که اگر پاتوژن وارد بدن شود، سیستم ایمنی بتواند به آن حمله کند.

در  واکسن‌های mRNA که علیه کووید ۱۹ ساخته شده است، این مولکول‌ها در هسته ساخته نمی‌شوند، بلکه به بازو تزریق می‌شوند تا به سلول‌های عضله بگویند که چگونه بخشی از پروتئین اسپایک را بسازد که بخش کوچکی از ویروس کورونای SARS-CoV2 است و به‌خودی‌خود دارای هیچ‌یک از اثرات منفی ویروس نیست. ریوردن می‌افزاید: «بخش اطمینان‌بخش در مورد این واکسن‌های mRNA این است که mRNA هرگز وارد هسته نمی‌شود. هسته بخشی از سلول و حاوی کل DNA و دستورالعمل‌های شما است.»

واکسن‌ مبتنی ‌بر mRNA کمی شبیه ایستادن در آشپزخانه و فکر کردن به این موضوع است که برای شام چه غذایی بپزید. می‌دانید که همه‌ی مواد لازم برای تهیه یک وعده‌ی غذایی را دارید اما نحوه‌ی تهیه‌ی آن را دقیقا نمی‌دانید. بنابراین، دستور پخت را از اینترنت می‌گیرید و با استفاده از مواد و تجهیزاتی که در آشپزخانه دارید، غذا را آماده می‌کنید.

اما به‌طور معمول در سلول‌های mRNA کدکننده‌ی پروتئین اسپایک را نداریم، بنابراین پس از اینکه به بدن تزریق می‌شود و سلول‌ها قطعه‌ای از پروتئین اسپایک را می‌سازند که به سیستم ایمنی هشدار می‌دهد، برای خود mRNA چه اتفاقی می‌افتد؟ ریوردن می‌گوید: «mRNA موجود در واکسن پس از خوانده شدن دستورالعمل‌ها، به‌وسیله‌ی سلول تخریب می‌شود.»

بنابراین، این باور که واکسن می‌تواند DNA شما را تغییر دهد، از کجا سرچشمه می‌گیرد؟

علاوه بر تصورات اشتباه در مورد تفاوت mRNA و DNA، موجودیت‌های بیولوژیکی وجود دارد که DNA را تغییر می‌دهند؛ از جمله درمان برخی از بیماری‌های ژنتیکی و حتی برخی از ویروس‌ها که می‌توانند اثرات ویرانگری بر DNA ما داشته باشند.

برخی ویروس‌ها موجب تغییر DNA می‌شوند و این امر می‌تواند پیامدهای منفی شدیدی داشته باشد. البته ویروس‌های تغییردهنده‌ی DNA شامل ویروس‌های کورونا نمی‌شوند؛ اما ویروس‌هایی مانند HIV و HPV در این دسته قرار می‌گیرند. نحوه‌ی عمل این ویروس‌ها چنین است که خود را به‌طور تصادفی به DNA سلول می‌چسبانند و ماشین‌آلات تکثیر سلول را برای ساخت نسخه‌‌های بیشتری از خود، می‌ربایند.

ازآن‌جایی که اغلب برای این ویروس‌ها فرقی ندارد در کدام منطقه از ژنوم قرار گیرند، اگر در میان قطعه‌ای کد ژنتیکی قرار گیرند که برای سلول حیاتی است، می‌توانند موجب سرطانی شدن سلول شوند. ویروس HPV می‌تواند موجب انواع مختلفی از سرطان شود که به همین دلیل است که اکنون مردم در برابر این ویروس واکسینه می‌شوند. مثال دیگر HIV است که ژنوم خود را وارد ژنوم سلول‌های سفید خون انسان می‌کند و سلول را مجبور می‌کند تا نسخه‌های زیادی از ویروس بسازد که درنهایت سلول متلاشی می‌شود و سلول‌های دیگر  آلوده می‌شوند.

دانشمندان در حال تلاش برای مقابله با بیماری‌های ژنتیکی با استفاده از ژن‌درمانی برای تصحیح نقایص DNA هستند. درمان‌هایی برای وضعیت‌های ناتوان‌کننده یا تهدیدکننده زندگی با سرعت قابل توجهی درحال تأیید شدن است. در سال ۲۰۱۷، سازمان غذا و داروی آمریکا نوعی داروی مبتنی بر ویروس را برای تصحیح نقص ژنتیکی که موجب نابینایی می‌شود، تأیید کرد و چنین درمان‌هایی برای ناشنوایی و چند نوع بیماری ژنتیکی دیگر درحال ساخت است.

اما از نظر تاریخی، ژن‌درمانی با استفاده از ویروس‌ها مشکلاتی دارد. اگر درمان مبتنی بر ویروس وارد قطعه‌ای از DNA شود که برای عملکرد آن سلول اهمیت ویژه‌ای دارد، می‌تواند موجب سرطان شود.

در دهه‌ی ۱۹۹۰، از ژن‌درمانی ویروسی برای درمان کودکان مبتلا به نقص مختلط و شدید سیستم ایمنی (SCID) استفاده ‌شد که بیماری ویرانگری است که بر اثر آن کودکان اساسا هیچ پاسخ ایمنی عملکردی ندارند و حتی عفونت‌های خفیف می‌تواند برای آن‌ها مرگبار باشد.

دانشمندان سلول‌های خون این کودکان را گرفتند و با استفاده از ویروس‌ها DNA آن‌ها را اصلاح کردند تا ژن معیوب را اصلاح کنند و سپس دوباره آن‌ها را به کودکان برگرداندند. این رویکرد برای درمان SCID موفق بود. اما ۵ نفر از ۲۰ بیمار دچار لوسمی شدند که احتمالا به این دلیل بود که ویروس خود را مستقیما در میان قطعه‌ای از DNA که برای کنترل رشد سلول و مرگ اهمیت دارد، جا داد و موجب اختلال در عملکرد طبیعی سلول شد.

ژن‌درمانی در سال‌های اخیر به علت پیشرفت در فناوری‌هایی مانند کریسپر به موفقیت بیشتری دست پیدا کرده است. کریسپر به ویروس‌ها اجازه می‌دهد با دقت بیشتری در قطعه‌هایی از DNA که بی‌ضرر تلقی می‌شوند و بعید است که در خطر سرطان نقش داشته باشند، قرار گیرند؛ اما چنین تکنیکی برای ساخت واکسن‌های ویروس کرونا در نظر گرفته نشد، زیرا گرچه از نظر فنی امکان‌پذیر است، روش‌های بسیار بهتر و ایمن‌تر و سریع‌تری برای انجام این کار وجود دارد.

دانشمندان سال‌ها در مورد واکسن‌های mRNA هیجان‌زده بوده‌اند که یکی از مزایای اصلی آن‌ها این است که می‌توانند به‌راحتی دستورالعمل‌های موجود در آن‌ها را برای درنظرگرفتن اهداف جدید تغییر بدهند. مدرنا اخیرا اعلام کرده است که در این زمینه قصد دارد روی آنفلوانزای فصلی و HIV کار کند. پژوهشگران اطمینان دارند که اگر نسخه‌های مقاوم در برابر واکسن SARS-CoV2 ظاهر شوند، آن‌ها می‌توانند سریعا دستورالعمل‌های موجود در واکسن را برای مطابقت با نسخه‌های جدید تغییر دهند.

اما در حال‌ حاضر، واکسن‌های کووید مبتنی‌ بر mRNA نه ویروس هستند و نه ژن‌درمانی و نمی‌توانند موجب تغییر DNA شما شوند.