واکسن‌های معدودی از عفونت پیشگیری می‌کنند، چرا این مساله مشکلی محسوب نمی‌شود؟
واکسن‌ها معجزه‌ی علم پزشکی هستند. مداخلات اندکی می‌توانند ادعا کنند که تا این حد جان انسان‌ها را نجات داده‌اند. اما ممکن است موجب تعجب شما شود که بدانید همه‌ی واکسن‌ها از سطح محافظت برابری برخوردار نیستند.
برخی واکسن‌ها مانع از ابتلای شما به بیماری دارای علامت می‌شوند اما برخی دیگر مانع از عفونی شدن نیز می‌شوند. مورد دوم با عنوان ایمنی خنثی‌کننده شناخته می‌شود. اگر ایمنی خنثی‌کننده وجود داشته باشد، ویروس حتی نمی‌تواند فرصت وارد شدن به بدن را پیدا کند، زیرا سیستم ایمنی مانع از ورود ویروس به سلول و تکثیر آن می‌شود.
براساس مطلبی که سارا ال کدی، پژوهشگر ایمنی‌شناسی دانشگاه کمبریج در وب‌سایت The Conversation منتشر کرده است، تفاوت ظریف و درعین‌حال مهمی میان پیشگیری از بیماری و پیشگیری از عفونت وجود دارد. واکسنی که فقط از بیماری پیشگیری می‌کند، ممکن است مانع از این نشود که بیماری را به دیگران منتقل کنید، حتی اگر احساس سالم بودن کنید. اما واکسنی که ایمنی خنثی‌کننده فراهم می‌کند، راه ویروس را سد می‌کند.
در جهان ایده‌آل، تمام واکسن‌ها باعث ایمنی خنثی‌کننده می‌شوند. اما در واقعیت، تولید واکسن‌هایی که از عفونت ویروس کاملا پیشگیری کنند، بسیار دشوار است. اکثر واکسن‌هایی که امروزه به‌طور معمول استفاده می‌شوند، به این هدف دست پیدا نمی‌کنند. برای مثال، واکسن‌هایی که روتاویروس را مورد هدف قرار می‌دهند که از علل معمول اسهال در نوزادان است، فقط از بیماری شدید ممانعت می‌کنند. اما هنوز هم این واکسن در کنترل ویروس بسیار ارزشمند است. در آمریکا، از زمان عرضه‌ی واکسن در سال ۲۰۰۶، میزان مراجعه به بیمارستان به خاطر موارد مرتبط با روتاویروس تقریبا ۹۰ درصد کاهش یافته است. وضعیت مشابهی درمورد واکسن‌های فعلی فلج اطفال نیز وجود دارد اما بااین‌حال امید است که ویروس از جهان ریشه‌کن شود.
نشان داده شده است که اولین واکسن‌های تأییدشده SARS-CoV-2 در کاهش بیماری بسیار مؤثر هستند. بااین‌حال، هنوز نمی‌دانیم که آیا این واکسن‌ها می‌توانند ایمنی خنثی‌کننده ایجاد کنند. انتظار می‌رود داده‌هایی که به این پرسش پاسخ می‌دهند، به‌زودی از کارآزمایی‌های بالینی درحال انجام دردسترس قرار گیرد. اگرچه حتی اگر در ابتدا ایمنی خنثی‌کننده ایجاد شود، این وضعیت ممکن است با کاهش پاسخ‌های ایمنی و تکامل ویروس به مرور زمان تغییر کند.
ایمنی در افراد
پیامد فقدان ایمنی خنثی‌کننده درمورد افرادی که با واکسن‌های جدید کووید واکسینه می‌شوند، چیست؟ به شکل ساده، این بدان معنا است که اگر پس از دریافت واکسن با ویروس مواجه شوید، ممکن است عفونی شوید، اما علائم بیماری را نشان ندهید. علت آن است که پاسخ ایمنی ناشی از واکسن نمی‌تواند مانع از تکثیر تمام ذرات ویروسی شود.
نوع خاصی از آنتی‌بادی که آنتی‌بادی خنثی‌کننده نامیده می‌شود، برای دستیابی به ایمنی خنثی‌کننده نیاز است. این آنتی‌بادی‌ها مانع از ورود ویروس به سلول‌ها می‌شوند و از تکثیر آن‌ها کاملا پیشگیری می‌کنند. اگرچه، به منظور ایجاد آنتی‌بادی کامل ممکن است لازم باشد که ویروس آلوده‌کننده مشابه ویروس واکسن باشد.
خوشبختانه پاسخ‌های ایمنی ما به واکسن شامل سلول‌ها و اجزای مختلفی از سیستم ایمنی می‌شود. حتی اگر پاسخ آنتی‌بادی بهینه نباشد، با حمله‌ی ویروس، ابعاد دیگر حافظه‌ی ایمنی می‌توانند دست به کار شوند. این موارد شامل سلول‌های T کشنده و آنتی‌بادی‌های غیرخنثی‌کننده هستند. تکثیر ویروس کند خواهد شد و درنتیجه، بیماری کاهش پیدا می‌کند.
ما این دانش را از سال‌ها مطالعه‌ی واکسن‌های آنفلوانزا به دست آورده‌ایم. این واکسن‌ها معمولا موجب محافظت دربرابر بیماری می‌شوند اما لزوما دربرابر عفونت محافظت نمی‌کنند. این امر تا حدود زیادی ناشی از وجود سویه‌های مختلف آنفلوانزا است که در جامعه در گردش هستند. وضعیت شرح داده شده ممکن است درمورد SARS-CoV-2 نیز رخ دهد. البته، واکسن‌های آنفلوانزا با اینکه نمی‌توانند موجب القای ایمنی خنثی‌کننده شوند، در کنترل ویروس بسیار ارزشمند هستند.
رابطه‌ی معکوس میان شدت عفونت ویروس کرونا و ایمنی محافظ
ایمنی در جمعیت
در نبود ایمنی خنثی‌کننده، واکسن‌های SARS-CoV-2 ممکن است چه تأثیری بر شیوع ویروس در کل جمعیت داشته باشند؟
اگر امکان ابتلا به عفونت‌های بدون علامت پس از واکسیناسیون وجود داشته باشد، بنابراین این نگرانی وجود دارد که SARS-CoV-2 بتواند مانند قبل به آلوده کردن افراد زیادی ادامه دهد. آیا چنین چیزی ممکن است؟
معمولا افرادی که دچار عفونت بدون علامت می‌شوند، سطوح کمتری از ویروس تولید می‌کنند. گرچه رابطه‌ی کاملی وجود ندارد، معمولا ویروس بیشتر به معنای بیماری بیشتر است. بنابراین، احتمال اینکه افراد واکسینه‌شده به اندازه‌ی کافی ویروس منتقل کنند تا موجب بیماری شدید شود، کمتر است. این امر به نوبه‌ی خود به این معنا است که افرادی که در این شرایط آلوده می‌شوند، ویروس کمتری را به فرد مستعد بعدی منتقل می‌کنند.
این امر به‌صورت تجربی با استفاده از واکسنی که ویروس متفاوتی را در جوجه‌ها مورد هدف قرار می‌دهد، نشان داده شده است. وقتی فقط بخشی از گله واکسن را دریافت کردند، پرندگان واکسینه‌نشده بیماری خفیف‌تری را نشان دادند و ویروس کمتری تولید کردند.
بنابراین، درحالی‌که ایمنی خنثی‌کننده اغلب هدف نهایی طراحی یک واکسن است، به‌ندرت محقق می‌شود. خوشبختانه این مسئله مانع از آن نشده است که بسیاری از واکسن‌ها تعداد عفونت‌های ویروسی را در گذشته به‌طور قابل‌توجهی کاهش ندهند. با کاهش سطح بیماری در افراد، شیوع ویروس در کل جمعیت نیز کم می‌شود و امیدواریم موجب مهار دنیاگیری فعلی شود.