تیم سازمان جهانی بهداشت منشأ آزمایشگاهی ویروس کرونا را رد می‌کند

گروهی بین‌المللی از دانشمندان که به‌وسیله‌ی سازمان جهانی بهداشت (WHO) گردهم آمده بودند، پس از ۱۲ روز کار میدانی در ووهان چین، بررسی‌های خود را درباره‌ی منشأ ویروس SARS-CoV-2 تکمیل کردند که دسامبر ۲۰۱۹ در این شهر ظاهر شده بود.

یافته‌های گروه دانشمندان WHO از فرضیه‌ی اصلی پژوهشگران درمورد چگونگی آغاز دنیاگیری کووید ۱۹ حمایت می‌کند: اینکه ویروس از میزبان حدواسطی که هنوز شناسایی نشده، به‌عنوان پلی برای آلوده کردن انسان‌ها از میزبان مخزن دوری مانند خفاش‌های نعل اسبی استفاده کرده است. پژوهشگران جزئیات جدیدی را از اولین ماه دنیاگیری ارائه دادند و تئوری‌ آغاز دنیاگیری براثر حادثه‌ی آزمایشگاهی را رد کردند.

به گزارش وب‌سایت ArsTechnica، پیتر بن امبارک، سرپرست تیم بین‌المللی سازمان جهانی بهداشت در کنفرانس مطبوعاتی ۹ فوریه گفت: «یافته‌های اولیه‌ی ما نشان می‌دهد که محتمل‌ترین راه، وارد شدن به جمیعت انسانی ازطریق گونه‌ی حدواسط است». پژوهشگران در چین ۱۱ هزار حیوان را در سراسر کشور در جستجوی میزبان مذکور مورد بررسی قرار داده‌اند، ولی تاکنون نتیجه‌ی آزمایش همه‌ی آن‌ها برای SARS-CoV-2 منفی بوده است. امبارک افزود: «شناسایی میزبان حدواسط به مطالعات بیشتر و پژوهش‌های هدفمندتر نیاز دارد».

به‌گفته‌ی امبارک، این احتمال که SARS-CoV-2 از آزمایشگاه (یا به‌عنوان ویروسی که به‌طور هدفمند مهندسی شده یا ویروس طبیعی که پژوهشگران درحال مطالعه‌ی آن بوده‌اند) آزاد شده باشد، بسیار بعید است.

پژوهشگران پس از انجام ارزیابی عینی و استانداردی که متکی‌بر مقالات علمی، مصاحبه با پژوهشگران محلی و بازدید از آزمایشگاه‌های محلی ازجمله آزمایشگاه ویروس کرونا در مؤسسه ویروس‌شناسی ووهان بود، به این نتیجه رسیدند. امبارک خاطرنشان کرد:

بله، حوادث آزمایشگاهی اتفاق می‌افتد و البته که غیرممکن نیست. اما این حوادث نادر هستند و هنوز شواهدی وجود ندارد که نشان دهد SARS-CoV-2 قبل از آغاز دنیاگیری در هر آزمایشگاهی وجود داشته است.

گمانه‌زنی‌هایی درمورد شباهت‌های نوعی ویروس کرونای خفاش موجود در آزمایشگاه مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان به نام RaTG13 (یکی از خویشاوندان دور SARS-CoV-2) وجود داشت. شی ژنگلی، پژوهشگر ارشد ویروس‌های کرونا در این مؤسسه، اظهار داشت که ویروس مذکور ۲۰ تا ۷۰ سال پیش از یکی از اجداد SARS-CoV-2 جدا شده است.

پژوهشگران مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان هرگز ویروس RaTG13 را در آزمایشگاه پرورش ندادند، بنابراین نشت تصادفی بسیار بعید است. در همین حین، ژنتیکدانان بین‌المللی نیز خاطرنشان کرده‌اند که هیچ نشانه‌ای از دستکاری‌های انسانی در ژنوم SARS-CoV-2 وجود ندارد و این امر فرضیه‌های منشأ آزمایشگاهی را که شامل ویروس مهندسی‌شده می‌شود، تضعیف می‌کند.

درنهایت، تیم سازمان جهانی بهداشت به محض بازدید از مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان و مشاهده‌ی نحوه‌ی انجام پژوهش‌ها در آزمایشگاه دارای امنیت عالی آن به این باور رسید که بسیار بعید است که چیزی بتواند از چنین مکانی به فضای بیرون نشت کند.

پژوهشگران گفتند به‌جای نشت از آزمایشگاه، شاهد نمونه‌ی آشکاری از آغاز بیماری جدیدی هستند. امبارک گفت: «تصویری که می‌بینیم تصویر کاملا کلاسیکی از آغاز یک شیوع نوظهور است. با چند مورد پراکنده در اوایل ماه دسامبر شروع کردیم و سپس شاهد شیوع‌های کوچکی بودیم که در آن بیماری به شکل خوشه‌هایی شروع به انتشار کرد».

اگرچه تصویر کلی تفاوت چندانی با فرضیه‌ی قبلی دانشمندان نداشت، بررسی جدید جزئیات تازه‌ای را درمورد آنچه در دسامبر ۲۰۱۹ اتفاق افتاده بود، فراهم کرد.

تیم سازمان جهانی بهداشت (متشکل از ۱۰ دانشمند بین‌المللی و پنج کارشناس سازمان جهانی بهداشت ازجمله امبارک)، سفرهایی اطراف شهر انجام دادند. تیم علاوه‌بر بازدید از مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان از بیمارستانی بازدید که اولین بیماران کووید ۱۹ در آن درمان شدند، با پزشکان و بیماران مصاحبه کرد و به بازار غذاهای دریایی هوانان رفت که بسیاری از موارد اولیه با آن در ارتباط بودند.

پژوهشگران داده‌های اپیدمیولوژیکی و نیز یافته‌های ژنتیکی و مولکولی و داده‌های مربوط به نمونه‌گیری از حیوانات و محیط را جمع‌آوری کردند. آن‌ها با دقت زمان‌بندی‌ها و محل اولین موارد کووید ۱۹ شناسایی‌شده در سطح شهر و حتی داخل بازار را مشخص کردند. درمجموع، چهار فرضیه‌ی اصلی مطرح شد:

۱. فرضیه میزبان حدواسط که احتمال آن را زیاد درنظر گرفته شد۲. فرضیه‌ی منشأ آزمایشگاهی که رد شد۳. فرضیه سرریز مستقیم از حیوان به انسان که به نظر پژوهشگران بعید بود۴. انتقال غیرمستقیم از غذاهای منجمد یا ازطریق زنجیره تأمین سرد که احتمالی برای آن تعیین نشد

فرضیه‌ی سوم، به انتقال مستقیم به انسان ازطریق یک حیوان مخزن آلوده مانند خفاش‌های نعل اسبی یا شاید پانگولین نیاز دارد. هر دو حیوان حامل ویروس‌هایی هستند که ازنظر ژنتیکی با ویروس SARS-CoV-2 ارتباط دارند و خفاش‌های نعل اسبی حامل جمعیت‌های متنوعی از ویروس‌های کرونا هستند. اما با توجه به اینکه ووهان فاقد جمعیت خفاش است، پژوهشگران بعید دانستند که انتقال مستقیم از حیوانی مانند خفاش جرقه‌ی آغازگر دنیاگیری بوده باشد.

پژوهشگران فکر می‌کنند که احتمال اینکه ویروس به گونه‌ی جانوری حدواسطی پرش کرده باشد که بیشتر با انسان‌ها در تماس بوده و به ویروس فرصت‌ زیادی برای تکامل و کسب توانایی عفونی کردن انسان‌ها و سپس انتشار در بین آن‌ها داده باشد، بیشتر است؛ همان روشی که طی آن ویروس‌های کرونای دیگر ازجمله ویروس کرونای عامل سارس یعنی SARS-CoV، به انسان‌ها منتقل شدند. از زمان پیدایش SARS-CoV-2، مشخص شد که چندین گونه‌ی جانوری ازجمله مینک‌ها و گربه‌ها نسبت‌به این ویروس بسیار حساس هستند. دکتر لیانگ وانیان، سرپرست تیم چینی در کنفرانس مطبوعاتی گفت:

به‌طورکلی، ویروسی که موجب دنیاگیری می‌شود، باید به‌شدت با محیط‌های انسانی سازگار شده باشد. چنین سازگاری‌هایی ممکن است به‌طور ناگهانی ظاهر شود یا اینکه طی چندین مرحله و تحت‌تأثیر انتخاب طبیعی تکامل پیدا کند.

تیم سازمان جهانی بهداشت به مطالعه‌ی بیشتر درمورد حیوانات و محصولات حیوانی که معمولا به ووهان وارد شده و از آن خارج می‌شود، ازجمله محصولات منجمد علاقمند است.

وقتی دنیاگیری درنیمه‌ی دوم دسامبر آشکار شد، مقامات ووهان در ابتدا شیوع را به بازار غذاهای دریایی هوانان ارتباط دادند. در این بازار، عمدتا غذاهای منجمد که بیشتر شامل غذاهای دریایی منجمد بود، فروخته می‌شد؛ اما علاوه‌بر‌این، حیوانات وحشی و محصولات آن‌ها نیز در بازار مذکور پرورش داده می‌شد. بسیاری از افرادی که بیمار شدند، کارگران یا بازدیدکنندگان بازار بودند. برخی از آن‌ها نیز با بازارهای مشابه دیگری در شهر مرتبط بودند.

داده‌های چینی منظورشده در بررسی‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌داد درست همان زمانی‌که بازار غذاهای دریایی هوانان در اواخر دسامبر تعطیل شد، سطوح موجود در بازار به‌شدت به SARS-CoV-2 آلوده شده بود. پژوهشگران می‌گویند با چنین آلودگی گسترده‌ای، احتمالات زیادی درمورد چگونگی آمدن ویروس کرونا مطرح می‌شود. این ویروس می‌توانسته ازطریق فرد (یا افراد) آلوده، از حیوانات زنده آلوده یا ازطریق محصولات منجمد آلوده یا بسته‌بندی‌های آلوده وارد بازار شده باشد.

با وجود عدم اطلاع از منبع، پژوهشگران توانستند تمام موارد اولیه را در طول ماه دسامبر مکان‌یابی کنند و اطلاعات مورد-موقعیت در برخی از بازارها (وحتی بخش‌های مختلف بازار) را با توالی‌های ژنتیکی ویروس ترکیب کنند. درحالی‌که برخی از توالی‌های ژنتیکی مرتبط با بازار یکسان بودند (که نشان‌دهنده‌ی خوشه‌های عفونت است)، تعدادی از توالی‌ها در شهر تغییراتی داشتند که نشان می‌دهد ویروس در آن اطراف درحال گردش بوده است.

تاکنون، نتیجه‌ی آزمایش نمونه‌های محصولات حیوانی که از بازار جمع‌آوری شده، منفی بوده، اما مقامات چینی روی این فرضیه تمرکز کرده‌اند که ویروس ازطریق غذاهای منجمد وارد شده است.

براساس پژوهش‌های مختلف در چین، SARS-CoV-2 روی واردات منجمد دیده شده و داده‌ها حاکی از آن است که ویروس به‌راحتی می‌تواند دماهای سرد را تحمل کند. کارشناسان هنوز در‌این‌باره شک دارند که بسته‌بندی‌ها و غذاهای منجمد دارای خطر انتقال قابل‌توجهی باشند. اگرچه گزارش‌های چین کافی بود تا دولت نیوزیلند در ماه آگوست به‌دنبال شیوع ناشناخته‌ای در اوکلند بارهای منجمد را مورد بررسی قرار دهد.

در همین حین، مقامات چینی همچنان بر خطر احتمالی ناشی از بارهای منجمد تأکید می‌کنند. این احتمال که ویروس از طرف فراورده‌های منجمد به ووهان رسیده، به این معنا است که ویروس از چین منشا نگرفته و از کشور دیگری به ووهان منتقل شده است.

گرچه امبارک اذعان کرد که بازار غذاهای دریایی هوانان محصولات وارداتی دارد، به‌نظر می‌رسید که وی بیشتر روی هدایت مطالعات آینده به حیوانات اهلی و محصولاتی تمرکز دارد که در این بازار و مناطق دیگر ووهان قاچاق می‌شدند. به‌گفته‌ی او، تعدادی از مطالعات اولیه نشان می‌داد برخی از حیوانات از مزارع مستقر در مناطقی منشا گرفته‌اند که دارای جمیعت خفاش است.

داده‌هایی که تاکنون بررسی شده است، نشان می‌دهد پژوهشگران ایده‌ی روشنی درمورد زمان رسیدن ویروس به ووهان دارند. اولین موارد شناسایی‌شده همچنان مربوط به ماه دسامبر است. هیچ‌یک از داده‌هایی که تیم سازمان جهانی بهداشت مورد بررسی قرار داد، حاکی از آن نیست که مواردی از بیماری قبل از این تاریخ در ووهان یا بخش دیگری از چین ظاهر شده‌اند. پژوهشگران نمونه‌های بالینی بایگانی‌شده، نمونه‌های خون، سوابق بیمارستان، سوابق مرگ‌و‌میر و آمار فروش داروهای بدون نسخه سرماخورگی را مورد بررسی قرار دادند تا به نتیجه برسند.