گره کور معمای دنیاگیری؛ گزارش WHO چگونگی ظهور ویروس کرونا را بی‌پاسخ می‌گذارد

به مدت ۲۷ روز، تیمی بین‌المللی از دانشمندان به سرپرستی سازمان بهداشت جهانی (WHO) به‌دنبال سرنخ‌ها در ووهان گشتند، از بیمارستان‌ها، بازارهای فروش حیوانات زنده و آزمایشگاه‌های دولتی بازدید کردند، مصاحبه انجام دادند و مقام‌های چینی را برای دسترسی به اطلاعات تحت فشار گذاشتند؛ اما درنهایت بدون آنکه بتوانند به حل معمای ویروس دنیاگیر نزدیک شوند، چین را ترک کردند.

گزارش ۱۲۴ صفحه‌ای تحقیق و بررسی مشترک سازمان بهداشت جهانی و چین قرار است امروز (۱۰ فروردین) به‌طور رسمی منتشر شود. بااین‌حال دیروز نسخه‌ای از آن که مملو از جزئیات تازه اما خالی از دید عمیق و جدید است، به رسانه‌ها درز کرد. حزب کمونیست چین به طرز آشکاری در برابر تحقیق و تفحص خارجی مقاومت می‌کند و گاهی نیز در تلاش برای سنگ‌اندازی در مسیر هرگونه تحقیقات از سوی سازمان بهداشت جهانی برآمده است. اکنون آن‌طور که انتظار می‌رفت، گزارش جدید چندان تأثیری در رفع نگرانی‌های جهان درباره‌ی نقش این حزب در وقوع همه‌گیری جهانی کووید ۱۹ نخواهد داشت. گزارش همچنین مشخص نمی‌کند که آیا چین فرصت تداوم موشکافی بیشتر به متخصصان خارجی خواهد داد یا نه.

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی که نسخه‌ی پیش‌انتشار آن به دست نیویورک تایمز رسیده است، چین هنوز هیچ اطلاعاتی ندارد که نشان بدهد انتشار ویروس چگونه یا چه وقت آغاز شد. برخی متخصصان گمان می‌کنند که این کشور ممکن است داده‌هایی در اختیار داشته باشد که از تحویلشان سرباز می‌زند. تیم متخصصان همچنین این احتمال را که ویروس به‌طور اتفاقی از آزمایشگاهی در چین نشت کرده باشد، بسیار بعید دانستند؛ اما برخی دانشمندان این نظریه را احتمال مهمی می‌دانند که ارزش بررسی و پژوهش دارد.

دولت چین با وجود اعطای برخی درجات دسترسی و همکاری، به‌طور مرتب تلاش می‌کرد از تحقیق به نفع خود بهره‌برداری کند. گزارش به‌طور مشترک به دست تیمی متشکل از ۱۷ دانشمند از سرتاسر جهان به انتخاب سازمان بهداشت جهانی و ۱۷ دانشمند چینی نوشته شده است. بسیاری از این دانشمندان چینی منصب رسمی دارند یا در مؤسسات دولتی کشور فعالیت می‌کنند. همین امر به پکن امکان داد نفوذی بسیار زیاد بر نتایج تحقیق داشته باشد.

جسی بلوم، زیست‌شناس تکاملی در مرکز تحقیقات سرطان فرد هاتشینسون در سیاتل، به نیویورک تایمز گفت پس از دیدن نسخه‌ای از گزارش، متقاعد نشده که نشت آزمایشگاهی بسیار بعید است. او تکامل طبیعی ویروس برای انتقال به انسان را بسیار محتمل و پذیرفتنی می‌داند؛ اما در گزارش، هیچ استدلالی برای رد احتمال نشت آزمایشگاهی نمی‌بیند. اینکه ویروس از خفاش‌ها منشأ گرفته، به حیوانی دیگر منتقل شده و سپس برای انتشار در بدن انسان و انتقال از انسان به انسان جهش یافته است، همچنان نظریه‌ی غالب محسوب می‌شود. بااین‌حال، فرایند ردیابی ریشه‌ی ویروس به‌شدت طاقت‌فرسا است.

گزارش به‌منظور پاسخ به پرسش‌های متعدد باقیمانده، مطالعات گذشته‌نگرانه‌ی بیشتر درباره‌ی عفونت‌های انسانی از جمله نخستین موارد ابتلا و آزمایش بیشتر ویروس روی حیوانات اهلی و حیات‌وحش در چین و جنوب شرق آسیا را پیشنهاد می‌دهد. گزارش همچنین ردیابی دقیق‌تر مسیرها از مزارع به بازارها در ووهان را خواستار می‌شود. این امر مستلزم مصاحبه‌های گسترده و انجام آزمایش خون برای کشاورزان، فروشندگان و سایر کارگران است.

بااین‌حال، معلوم نیست چین تا چه حد حاضر به همکاری خواهد بود. رفتار مرموز و دفاعی چین به گسترش تئوری‌هایی دامن زده است که به‌نوعی این کشور را مقصر آغاز دنیاگیری می‌دانند. مقام‌های محلی در ووهان ابتدا تلاش کردند تا شیوع ویروس را پنهان کنند. از آن زمان، پکن بسیاری از روزنامه‌نگاران خارجی را اخراج و نظریه‌های بدون مدرکی را مطرح کرده است که منشأ ویروس را مکان‌هایی دیگر می‌دانند؛ درحالی‌که موارد اولیه‌ی بیماری تماماً در چین بودند و متخصصان توافق دارند که ویروس قطعا ابتدا در این کشور ظهور کرده است.

• مدیر سابق CDC: ویروس کرونا از آزمایشگاه ووهان منشأ گرفته است
• آیا شواهدی درباره نشت ویروس کرونا از آزمایشگاه‌های چین وجود دارد؟

درحالی‌که بخش عمده‌ی گزارش به‌طور گسترده به جزئیات درباره‌ی مطالعات مولکولی، تکامل ویروس و میزبان‌های حیوانی احتمالی می‌پردازد، بخش مربوط به احتمال نشت آزمایشگاهی در بهترین حالت شتابزده و سطحی نوشته شده است. منشأ حیوانی ویروس عمدتا انکارناپذیر است؛ اما برخی دانشمندان مدعی‌اند که ویروس ممکن است گردآوری شده و در مؤسسه‌ی ویروس‌شناسی ووهان موجود باشد. البته دانشمندان چینی این موضوع را رد می‌کنند.

عملکرد غیر شفاف چین در کنار دیگر نگرانی‌ها موجب شده است گروه کوچکی از دانشمندان غیر وابسته به سازمان بهداشت جهانی، انجام تحقیقی جدید درباره‌ی منشأ دنیاگیری را خواستار شوند. آن‌ها می‌گویند چنین تحقیقی باید احتمال نشت ویروس از آزمایشگاه ووهان یا آلوده‌ شدن فردی درون آنجا را در نظر بگیرد.