باروری مردان؛ سن چگونه بر احتمال بچه‌دار شدن مردان تأثیر می‌گذارد

در سال ۲۰۱۲ مردی که در سن ۹۶ سالگی پدر شده بود، سرتیتر اخبار دنیا را به خود اختصاص داد. او رکورد جهانی را به‌عنوان پیرترین پدر شکست؛ رکوردی که دو سال پیش از این ماجرا و در سن ۹۴ سالگی توسط خود او ثبت شده بود. این مرد که «رامجیت راگاف» نام داشت، سال ۲۰۱۰ زمانی‌که ۹۴ ساله بود، بعد از به دنیا آمدن فرزندش ویکرامجیت از همسر ۶۰ ساله‌اش، پیرترین پدر دنیا لقب گرفت. 

او در سال ۲۰۱۲ با به دنیا آمدن دیگر فرزندش در ۹۶ سالگی، رکورد خود را ارتقا داد. این مرد که همواره به توانمندی‌های جسمی خود افتخار می‌کرد، در نهایت بر اثر آتش‌سوزی منزل خود به دلیل شدت سوختگی در بیمارستان درگذشت. بسیاری بر این تصور هستند که افزایش سن، تنها احتمال بارداری زنان را کاهش می‌دهد و تأثیری در باور شدن مردان ندارد. در این مقاله به‌صورت مختصر بررسی می‌کنیم که چگونه سن بر احتمال بچه‌دار شدن مردان نیز تأثیر می‌گذارد.

مردانی که در پیری پدر می‌شوند، چندان ناشناخته نیستند؛ مخصوصاً در دنیای افراد مشهور. راد استوارت در ۶۶ سالگی برای هشتمین بار، میک جگر در ۷۲ سالگی و برنی اکلستون در جولای سال ۲۰۲۰ در سن ۸۹ سالگی دوباره پدر شدند. مردان می‌توانند از بلوغ تا پیری اسپرم تولید کنند و تا جایی که امکان‌پذیر باشد، پدر شوند. در طرف دیگر، زنان یک پنجره‌ی باروری محدود دارند. هنگامی که از ۵۱ سالگی، یعنی متوسط سن یائسگی می‌گذرند، دیگر تخمک آزاد نکرده و نابارور می‌شوند.

مردان و زنان حالا هر دو در بچه‌دار شدن میل به تأخیر دارند. متوسط سن کسانی که در بریتانیا برای نخستین بار مادر می‌شوند ۲۹ و برای مردان این عدد ۳۳ است. تفاوت بیولوژیکی اغلب منجر به بحث در مورد ساعت‌های بیولوژیکی زنان می‌شود. درحالی‌که مردان تصور می‌کنند برای مدت‌زمان بیش‌تری بارور خواهند ماند؛ اما واقعیت بسیار پیچیده‌تر از این‌ها است. یک تحقیق در حال رشد نشان می‌دهد که قدرت باروری مردان بسیار تحت تأثیر سن است.

این موضوع که تولید اسپرم در مردان می‌تواند تا زمان مرگ نیز ادامه داشته باشد، شبهاتی ایجاد می‌کند که «ساعت‌های زیستی» فقط در زنان اهمیت دارند. ساعت زیستی که به نام ریتم زیستی یا ریتم circadian نیز معروف است، به دلیل تغییر در مواد شیمیایی و عملکردهای سیستم عصبی به وجود می‌آید و مانند یک ساعت مرکزی، عملکرد دیگر اعضای بدن را هماهنگ می‌کند. تا به ‌این تاریخ، مطالعات مربوط به اثرات سالمندی و باروری در مردان سالمند، بسیار کمتر از زنان در این سن مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است. بااین‌حال طبق همین مطالعاتی که انجام شده است، هم حجم و هم کیفیت اسپرم می‌تواند با افزایش سن مرد کاهش پیدا کند و منجر به بروز مشکلات متعددی شود.

یک بررسی که نتایج آن در ژورنال نیچر منتشر شده است، نشان می‌دهد که جهش‌های تصادفی در اسپرم مرد با گذشت زمان افزایش پیدا می‌کند. همچنین این تحقیقات نشان داد که انتقال جهش‌های ژنتیکی بیشتر به کودک ممکن است احتمال دچار شدن او به اوتیسم، اسکیزوفرنی و سایر بیماری‌ها را نیز افزایش بدهد.

با اینکه مردانی حتی در ۹۵ سالگی هم بچه‌دار شده‌اند، اما حقیقت این است که بعد از ۴۱ سالگی شانس پدر شدن به‌سرعت کاهش پیدا می‌کند. نکته‌ی حائز اهمیت این است که بعد از ۴۵ سالگی وضعیت بدتر نیز می‌شود. در فاصله‌ی بین ۴۱ تا ۴۵ سالگی، احتمال پدر شدن از ۶۰ به ۳۵ درصد کاهش پیدا می‌کند و همین موضوع نشان می‌دهد برخلاف تصور عموم مردم، افزایش سن تأثیر مهمی روی کیفیت اسپرم‌ها دارد.

مردان مسن‌تر نه‌تنها در معرض خطر ناباروری هستند، بلکه با احتمال بیشتری مشکل‌های ژنتیکی را به فرزندان خود انتقال می‌‏دهند. بالا بودن هم‌زمان سن زن و مرد، خطر نقص هنگام تولد را افزایش می‌دهد. خطر ابتلا به سندرم داون را می‌توان به‌عنوان یک مثال مهم در نظر گرفت؛ خطر زایمان کودک مبتلا به سندرم ‌داون با افزایش سن زنان بالا می‌رود. تحقیقات انجام‌شده در بیش از ۳۰۰۰ کودک، نشان داده است که وقتی زن در سن ۳۵ سالگی یا بیشتر از آن قرار دارد، سن مرد اهمیت بیشتری برای باروری پیدا می‏‌کند، به‌ویژه این شرایط در زمانی‌که سن زن ۴۰ سال یا بالاتر باشد، باز هم بیشتر می‌شود. پدران مسن‌تر با احتمال بیشتری برای داشتن فرزندی با مشکلاتی مانند آکندروپلازی (شایع‌ترین علت کوتاهی قد در انسان) و لوسمی در دوران کودکی روبه‌رو هستند.

به نقل از منابع متعددی مانند The conversation، با افزایش سن زن، تعداد و کیفیت‌ تخمک‌های او کاهش پیدا می‌کند. تمام تخمک‌هایی که یک زن برای باروری خود خواهد داشت، قبل از تولد و از طریق فرآیندهایی به نام اووژنز تعیین می‌شود. در هفته‌ی بیستم بارداری، جنین ماده تقریبا ۶ تا ۷ میلیون سلول زایا دارد که همگی می‌توانند به تخمک تبدیل شوند. پس از این، تعداد سلول‌های زایا به‌شدت افت می‌کند. آن‌هایی که باقی می‌مانند به تخمک‌های اولیه یا سلول‌های تخمک نابالغ تبدیل می‌شوند. این سلول‌های تخمک نابالغ دچار تغییراتی می‌شوند؛ سپس فولیکول‌های اولیه را تشکیل می‌دهند که هر کدام حاوی تخمک هستند. این فولیکول‌های اولیه تا مرحله بلوغ در این همین مرحله باقی می‌مانند که تا آن زمان ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار از آن‌ها باقی مانده است.

در شروع بلوغ تا زمان یائسگی، گروهی از فولیکول‌های اولیه فعال شده و شروع به بلوغ می‌کنند. هر ماه، یک سلول تخمک بالغ تخمک‌گذاری می‌کند و در لوله‌ی فالوپ آزاد می‌شود. با افزایش سن زن، تعداد فولیکول‌ها کاهش پیدا می‌کند. آن تخمک‌های نارس می‌توانند تا ۵۰ سال در این مرحله بمانند. در این مدت، آن‌ها می‌توانند با افزایش سن خطاهای کروموزومی را جمع‌آوری کرده و خطر شرایطی مانند سندرم داون را افزایش بدهند. این کاهش تعداد و پیر شدن سلول‌های تخمک، مسئول پنجره‌ی باروری محدود در زنان است. این کاهش باروری با شیب بیش‌تری بعد از ۳۵ سالگی اتفاق می‌افتد؛ جایی که تقریبا در این سن ۲۵ هزار تخمک در تخمدان خود دارند. تا زمان یائسگی، فقط ۱۰۰۰ تخمک باقی خواهد ماند.

قدرت باروری مردان به یک‌باره مانند زنان متوقف نمی‌شود. بیضه‌ها هنوز هم می‌توانند هورمون مردانه‌ی تستوسترون و سلول‌های اسپرم را تولید کنند و این برخی از مردان را قادر می‌سازد تا در سن ۹۰ سالگی نیز پدر شوند. بااین‌حال، مورد گفته‌شده بدین معنا نیست که قدرت باروری مردان تحت تأثیر سن قرار ندارد. یک مطالعه نشان داد که پس از تنظیم سن زن، بارداری در یک دوره ۱۲ ماهه در مردان بالای ۴۰ سال در مقایسه با مردان زیر ۳۰ سال، ۳۰ درصد کمتر است.

در مردان اگرچه هنوز اسپرم تولید می‌شود، اما کیفیت تغییر می‌کند. تعداد اسپرم تولیدشده (غلظت)، شناوری اسپرم که به‌عنوان تحرک شناخته می‌شود و شکل اسپرم که مورفولوژی نامیده می‌شود، همه با افزایش سن تغییر می‌کنند. یک مطالعه بررسی کیفیت اسپرم در ۵۰۸۱ مرد میان ۱۶.۵ تا ۷۲.۳ سال گزارش کرد که حجم انزال، غلظت اسپرم، تحرک و مورفولوژی آن قبل از ۳۴ سالگی تغییر نکرده است. بااین‌حال، غلظت و نسبت اسپرم در یک مورفولوژی طبیعی پس از سن ۴۰ سالگی تغییر کرد. تحرک اسپرم پس از ۴۳ سالگی و حجم انزال نیز پس از ۴۵ سالگی تغییر کردند.

در یک مطالعه‌ی متاآنالیز در سال ۲۰۱۵، با استفاده‌ از داده‌های ۹۰ مطالعه، افزایش سن مردان با کاهش حجم مایع منی، کاهش تعداد کل اسپرم، کاهش درصد تحرک و درصد مورفولوژی اسپرم همراه بود. پدران مسن‌تر نیز با تأثیرات منفی بر کودک همراه هستند. به دلیل لقاح با اسپرم آسیب‌دیده، مردان مسن می‌توانند در DNA اسپرم آسیب و جهش ایجاد کنند که منجر به افزایش خطرهای بارداری ناموفق یا غیرطبیعی می‌شود. فرزندان پدران مسن‌تر شیوع بالایی از بیماری‌های ژنتیکی، سرطان‌های دوران کودکی و چندین اختلال عصب‌روان‌پزشکی مانند اوتیسم، روان‌پریشی و اختلالات دوقطبی را نشان می‌دهند.

پنجره‌ی باروری زنان به‌طور متوسط بسیار کمتر از سال‌هایی است که مردان قادر به تولید اسپرم هستند؛ اما تأثیر منفی سن بالاتر بر باروری در زنان به‌خوبی اثبات شده است. برای مردان شواهد بیش‌تری نشان می‌دهد که مردان مسن از کیفیت منی پایین‌تری برخوردار هستند که این مورد آسیب DNA و جهش‌های اسپرم را افزایش می‌دهد که در نهایت به موفقیت باروری کمتری منجر می‌شود. همچنین مردان مسن باید در مورد افزایش خطر ابتلا به برخی شرایط پزشکی، توصیه‌هایی دریافت کنند.