واکسن کرونا و چالش مغناطیس؛ آیا بدن افراد واکسینه‌شده به آهن‌ربا تبدیل شده است؟

اگر سری به شبکه‌های اجتماعی محبوب نظیر اینستاگرام، فیسبوک یا تیک‌تاک بزنید، به احتمال زیاد با ویدئوهایی با مضمون «چالش مغناطیسی» روبه‌رو خواهید شد که برخی از آن‌ها بسیار پربازدید هستند و واکنش کاربران زیادی را برانگیخته‌اند.

در این چالش، کاربران در محل تزریق واکسن کرونا به خود آهنربا یا اشیا فلزی مانند قاشق و چنگال می‌چسبانند و مدعی هستند واکسن کرونا به بدن آن‌ها خاصیت مغناطیسی داده است. برخی از این افراد حتی از این هم فراتر می‌روند و ادعا می‌کنند همراه‌با واکسن‌ کرونا، تراشه‌ای به‌طور مخفیانه زیر پوست آن‌ها تزریق شده است تا آن‌ها را ردیابی کند. دامنه‌ی تأثیر این ویدئوها به جایی رسیده که پای رسانه‌های مطرح دنیا را برای راستی‌آزمایی ادعاهای مطرح‌شده به میان کشیده است.

این چالش عجیب از سمت کاربران خارجی در تیک‌تاک شروع شد و با اشتراک‌گذاری گسترده این ویدئوها در شبکه‌های اجتماعی دیگر نظیر اینستاگرام و توییتر، به‌سرعت کاربران ایرانی را نیز درگیر کرد. درحالی‌که ویدئوهای منتشرشده در پروفایل کاربران خارجی آن‌قدر پربازدید و جنجالی بود که خبر آن به‌طور طبیعی به گوش کاربران ایرانی نیز برسد، حرف‌های عجیب دبیر کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا در این رابطه آتش ماجرا را شعله‌ورتر کرد. 

عاطفه عابدینی در ویدئویی کوتاه از نشست خبری خود در واکنش به پخش شدن کلیپ‌هایی در فضای مجازی درباره‌ خاصیت آهنربایی در محل تزریق واکسن کرونا این فرضیه را مطرح کرد که شاید در این واکسن‌ها ماده‌ای نظیر «هیدروکسید آلومینیوم یا جیوه» وجود داشته باشد که باعث ایجاد خاصیت مغناطیسی در بدن می‌شود.

او با تأکید بر اینکه گروهی در حال تحقیق بر این موضوع هستند تا برای آن مبنای علمی پیدا کنند، اضافه کرد این پدیده «خطرناک نیست... موقتی است... مرگ و میر یا اتفاق بد یا لخته‌ای به‌ دنبال این قضیه اتفاق نمی‌افتد»، در نتیجه، جای نگرانی نیست. 

از طرفی، مطرح شدن این فرضیه که شاید واکسن کرونا حاوی ماده بسیار خطرناک جیوه باشد، کمکی به کاهش اضطراب و نگرانی مردم نکرد. به همین خاطر، عابدینی در گفت‌وگویی با خبرنگار وزارت بهداشت که روز بعد از نشست خبری در وب‌سایت این وزارتخانه منتشر شد، تأکید کرد حرف‌های او  به هیچ وجه به‌ معنی تأیید خاصیت آهنربایی به‌دنبال عارضه واکسن نیست و این شایعه هیچ مبنای علمی و همچنین ارتباطی به تزریق واکسن کرونا ندارد. 

امروز هم معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گزارش مفصلی در رد این ادعا منتشر و تأکید کرد «مغناطیسی شدن بدن بر اثر تزریق واکسن» درست نیست.

اما واقعیت ماجرا چیست؟ آیا تمام افرادی که از خاصیت مغناطیسی بدنشان بر اثر تزریق واکسن کرونا ویدئو منتشر کرده‌اند، دروغ می‌گویند؟ پس چه عاملی باعث جذب اجسام فلزی به بدن آن‌ها شده است؟ در این مقاله صحت و تاریخچه این ادعا را بررسی خواهیم کرد.

«چالش مغناطیس» چند روزی است که کاربران شبکه‌های اجتماعی را به خود مشغول کرده. این چالش فضای مجازی ابتدا با هدف سرگرمی در تیک‌تاک به راه افتاد و خیلی زود میلیون‌ها بار در شبکه‌های اجتماعی دیگر به اشتراک گذاشته شد؛ در این ویدئوها نوجوانان و جوانان بسیاری به شوخی وانمود می‌کنند بعد از تزریق واکسن کرونا دارای خاصیت آهنربایی شده‌اند و برای اثبات این ادعا، نشان می‌دهند اجسام فلزی یا آهنربا به محل تزریق واکسن می‌چسبد.

اما کمی بعد برخی از کاربران این چالش را جدی گرفتند و مدعی شدند این ویدئوها تأثیر واقعی تزریق واکسن کرونا را نشان می‌دهد. یکی از این ویدئوها که ادعا می‌کند واکسن کرونا حاوی ریزتراشه است (که حالا از طرف اینستاگرام برچسب «اطلاعات غلط» خورده)، بیش از ۱۶ هزار بازدید دارد.

کاربر دیگری در تیک‌تاک ویدئویی از ریزتراشه مخصوص حیوانات منتشر کرد که از سرنگی بیرون آمده است و آهنربا به آن جذب می‌شود. این ویدئو دیگر در تیک‌تاک در دسترس نیست؛ اما در فیسبوک موجود است. نظرات کاربران زیر این پست نشان می‌داد برخی از افراد به صحت ادعای مطرح‌شده باور دارند. برخی نیز به این نتیجه رسیدند همه‌گیری کرونا نقشه‌ای بوده است تا تمام افراد دنیا این ریزتراشه را به‌طور مخفیانه دریافت کنند.

نظراتی مانند «او دارد نشان می‌دهد چقدر کار گذاشتن ریزتراشه در واکسن آسان است» یا «این چیزی است که در سرنگ‌هایی که برای واکسن کرونا برای ما فرستاده‌اند، گذاشته شده»، یا «دستگاه ردیابی در واکسن؟» از باور این ادعا در بین تعداد زیادی از کاربران خبر می‌داد.

اما با کمی دقت به این ویدئو می‌توان درستی این ادعا را بررسی کرد. بسته‌ای که در این ویدئو سرنگ از آن بیرون آورده می‌شود، دارای لوگوی شرکت Microchip ID Systems است که برای شناسایی حیوانات ریزتراشه تولید می‌کند.

این سرنگ‌ها نه‌تنها برای تزریق واکسن به انسان بیش از حد ضخیم هستند، بلکه طبق گفته‌ی نماینده‌ای از این شرکت در گفت‌وگو با رویترز، گنجایش نگه‎داری مایع واکسن را نیز ندارند. 

به گفته این نماینده، ریزتراشه مخصوص حیوانات، تنها برای شناسایی آن‌ها به کار می‌رود و قابلیت دیگری ندارد؛ افراد فقط می‌توانند با اسکن تراشه، شماره درج‌شده در آن را پیدا و در دیتابیس، حیوان مورد نظر را جست‌وجو کنند. او در ادامه گفت برای اضافه کردن قابلیت‌های دیگر به این ریزتراشه به تکنولوژی باتری نیاز است؛ اما در حال حاضر «هیچ باتری‌ به اندازه کافی کوچک نیست.»

ویدئو جنجالی دیگری که این روزها ذهن کاربران اینترنت را  به خود مشغول کرده است، ریزتراشه‌ای طراحی‌شده توسط مهندسان دانشگاه کلمبیا را نشان می‌دهد که حجمی کمتر از ۰٫۱ میلی‌متر مکعب دارد و برای اندازه‌گیری علائم حیاتی (در حال حاضر فقط دمای بدن) به کار می‌رود.

برخی از کاربران با انتشار عکس این ریزتراشه که آن‌قدر کوچک است که در نوک سوزن سرنگ جای گرفته، مدعی شدند هدف از واکسیناسیون کرونا تزریق این ریزتراشه‌ها به مردم دنیا است. کاربری با پست این عکس به طعنه نوشته است: «حتما واکسن بزنید!» و دیگری نوشته: «حالا می‌دانید چرا آهنربا‌ (به بدن) می‌چسبد.» البته برخی از کاربران در جواب به این پست‌ها نوشته‌اند که دولت‌ها و شرکت‌ها نیازی به ردیابی افراد به کمک ریزتراشه ندارند؛ چون گوشی‌های هوشمند همین حالا تمام اطلاعات لازم را در اختیارشان قرار داده‌اند.

در جواب به این ادعا، کن شپارد، یکی از محققان حاضر در این مطالعه، به رویترز گفت این ریزتراشه از الکترومغناطیس استفاده نمی‌کند و درنتیجه نمی‌توان آن‌ها را از راه دور و به‌صورت بی‌سیم ردیابی کرد. این ریزتراشه از امواج فراصوت استفاده می‌کند؛ به این معنی که برای برقراری ارتباط با آن لازم است از دستگاه سونوگرافی استفاده کرد. در ضمن، این ریزتراشه هنوز روی انسان آزمایش نشده و برای مصارف انسانی تأیید نشده است. خبر ساخت این تراشه را می‌توانید در اینجا بخوانید.

ویدئوهایی که این چند روز علیه واکسن کرونا ساخته شده‌اند، به ایجاد خاصیت مغناطیسی در بدن به‌عنوان عارضه واکسن اشاره می‌کنند. برخی می‌گویند این خاصیت مغناطیسی به خاطر وجود موادی مانند آلومینیوم در واکسن است؛ درحالی‌که برخی از طرفداران تئوری توطئه معتقدند این خاصیت به خاطر تزریق ریزتراشه‌ای زیر پوست است که آهنربا به آن می‌چسبد. پیش از آنکه به داستان پیدایش تئوری ریزتراشه بپردازیم، بیایید ترکیبات واکسن‌های کرونا را بررسی کنیم. 

بررسی فرمولاسیون واکسن‌های مُدرنا،‌ جانسون و جانسون و فایزر-بایون‌تک نشان می‌دهد در این واکسن‌ها خبری از ماده‌ای با خواص مغناطیسی مؤثر، نیست. این واکسن‌ها در واقع از مولکول‌های زیستی، نوکلئیک اسیدها، لیپیدها، قندها و بافرهایی تشکیل شده‌اند که در بسیاری از غذاها و مکمل‌ها وجود دارند و به‌تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر قادر به ایجاد میدان مغناطیسی در بدن انسان نیستند.

در ترکیبات واکسن آسترازنکا و اسپوتنیک وی مقادیر بی‌خطری از منیزیوم وجود دارد. منیزیوم‌ دارای خاصیت مغناطیسی است؛ اما به گفته‌ی متخصصان حوزه سلامت، میزان مواد مغناطیسی در واکسن‌ها آن‌قدر ناچیز است که نمی‌تواند واکنش مغناطیسی قوی ایجاد کند.  در واکسن‌هایی که مقدار بی‌خطری آلومینیوم وجود دارد، این بحث مطرح است که آلومینیوم اصلا خاصیت مغناطیسی ندارد.  

ترکیبات واکسن‌ها هرچه باشد، این موضوع برای تمام آن‌ها صدق می‌کند که سوزن سرنگ بی‌نهایت کوچک و کسری از یک میلی‌متر است و حتی اگر فردی بخواهد ذره‌ای با خاصیت مغناطیسی قوی به خود تزریق کند، اندازه این ذره آن‌قدر کوچک است که نمی‌تواند آهنربا را روی پوست نگه دارد. دوز واکسن کرونا کمتر از یک میلی‌لیتر و در دوز واکسن فایزر-بیونتک تنها ۰٫۳ میلی‌متر است. حتی اگر کل سرنگ پر از فلز فرومغناطیسی شود، باز هم برای تبدیل بازوی انسان به در یخچال کافی نیست.

این ادعا که واکسن کووید ۱۹ حاوی ریزتراشه است، از تئوری توطئه‌ای سرچشمه می‌گیرد که مدعی است بیل گیتس، بنیان‌گذار مایکروسافت، قصد دارد با تزریق مخفیانه ریزتراشه به میلیاردها انسان روی زمین، آن‌ها را کنترل و ردیابی کند.

این شایعات از مارس ۲۰۲۰ شروع شد؛ وقتی که بیل گیتس در مصاحبه‌ای گفت در نهایت «ما نوعی گواهی‌نامه دیجیتال خواهیم داشت» که نشان خواهد داد چه کسی به کرونا مبتلا شده، بهبود یافته و واکسن زده است. البته او صحبتی از ریزتراشه نکرد. 

در واکنش به این گفت‌وگو، مقاله‌ای با تیتر «بیل گیتس با استفاده از کاشت ریزتراشه به جنگ ویروس کرونا خواهد رفت»، به‌سرعت در اینترنت خبرساز شد. این مقاله به مطالعه‌ای تحت حمایت بنیاد بیل و ملیندا گیتس اشاره دارد که در آن از نوعی تکنولوژی صحبت شده است که می‌تواند سوابق واکسیناسیون افراد را در جوهری مخصوص هم‌زمان با تزریق واکسن ذخیره کند. 

اما این تکنولوژی ریزتراشه نیست و به احتمال زیاد شبیه نوعی تتوی نامرئی باشد. به گفته آنا یاکلنک، محقق حاضر در این مطالعه، هنوز خبری از این تکنولوژی نیست؛ قرار هم نیست افراد را ردیابی کند و هیچ اطلاعات شخصی را در دیتابیس وارد نخواهد کرد.  بنیاد گیتس در واکنش به این اخبار جنجالی گفت: «اشاره به گواهی‌نامه دیجیتال مربوط به تلاش‌هایی برای ایجاد پلتفرم دیجیتال متن‌ باز با هدف افزایش دسترسی به انجام تست بی‌خطر در خانه است.»

سازمان‌های حقیقت‌یاب مستقل هیچ مدرکی برای اثبات ادعای کنترل دنیا توسط ریزتراشه‌های بیل گیتس پیدا نکرده‌اند؛ اما افرادی به درستی آن باور دارند و حتی معتقدند همه‌گیری کرونا نقشه‌ شومی برای تزریق ریزتراشه در قالب واکسن به جمعیت دنیا بوده است. 

این تئوری توطئه مدعی است واکسن‌های کرونا حاوی ریزتراشه‌هایی هستند که از تکنولوژی «سامانه بازشناسی با امواج رادیویی» (RFID) استفاده می‌کنند. این ادعا زمانی پروبال گرفت که خبر همکاری دولت آمریکا با شرکت ApiJect Systems برای تولید سرنگ‌های از پیش پرشده با قابلیت ردیابی RFID منتشر شد. 

این شرکت مستقر در ایالت کِنه‌تیکت، در ماه مه ۲۰۲۰ از دولت آمریکا ۱٫۳ میلیارد دلار دریافت کرد تا سرنگ‌های یک‌بارمصرف خود را برای تزریق واکسن کرونا سازگار کند؛ اما طبق گزارش NBC News در ماه آوریل ۲۰۲۱، تکنولوژی ساخت این واکسن‌ها هنوز «در مرحله آزمایش و بازبینی» است. 

به گفته‌ فایزر و مدرنا، دو ابرشرکت داروسازی آمریکایی و از پیشگامان ساخت واکسن کرونا، درحالی‌که داروخانه‌ها، بیمارستان‌ها، کلینیک‌های بهداشتی دولتی و خصوصی، از دیتابیس‌های دیجیتال برای ثبت افراد واکسینه‌شده در سیستم استفاده می‌کنند، در هیچ کدام از واکسن‌ها تکنولوژی برای ردیابی افراد وجود ندارد.

نکته‌ای که به‌وضوح در ویدئوهای پخش‌شده مشخص است، نبود مدرک و شواهد علمی برای اثبات درستی آن‌ها است. افرادی که مدعی خاصیت آهنربایی و وجود ریزتراشه در واکسن هستند، هیچ مدرکی برای اثبات این ادعا ارائه نمی‌دهند و تنها به نمایش آهنربای چسبیده به پوست اکتفا می‌کنند. جالب اینکه بسیاری از این ویدئوها در شبکه‌های اجتماعی نظیر فیسبوک منتشر شده‌اند که سابقه‌ی تاریکی در ردیابی کاربران دارند. اگر این افراد نسبت به ردیابی شدن این‌قدر نگران هستند، چرا اول از همه حساب فیسبوک خود را پاک نمی‌کنند؟

تماشای ویدئوی افراد عادی که به بازوهایشان آهنربا چسبیده است، هیچ چیز را اثبات نمی‌کند. کسی خبر ندارد این افراد برای چسباندن آهنربا به پوستشان از چه چیزی استفاده کرده‌اند؛ چسب، عرق، عسل یا هر ماده چسبنده دیگری که در ویدئو قابل مشاهده نیست، می‌تواند اجسام را برای مدتی روی پوست نگه دارد. این روزها دست‌کاری عکس و ویدئو کار بی‌نهایت آسانی است؛ به همین خاطر، اگر فردی مدعی وجود ریزتراشه در واکسن است، باید شواهد و مدارک قوی‌تری برای اثبات آن مهیا کند. 

اما ماجرای واکسن کرونا را که کنار بگذاریم، داستان انسان‌های آهنربایی پدیده‌ی جدیدی نیست و از سال‌ها پیش از همه‌گیری کرونا و واکسیناسیون آن وجود داشته است. در همان نگاه اول، اینکه برخی افراد خاصیت آهنربایی دارند، ادعایی بی‌اساس به نظر می‌رسد. ما هیچ دلیل محکم و علمی نداریم که باور کنیم بدن برخی افراد می‌تواند میدان مغناطیسی قوی ایجاد کند؛ اما وقتی این «قدرت» در ویدئوها نمایش داده می‌شود، حتی برای یک لحظه هم ممکن است قانع‌کننده باشد. 

اما جواب علم به این ادعا چیست؟

اولین چیزی که در مورد افراد «مغناطیسی» باید به آن توجه کنید، این است که ادعای مغناطیسی بودن آن‌ها به‌راحتی به وسیله اجسامی که به بدن آن‌ها چسبیده‌اند، رد می‌شود. در برخی از این ویدئوها، افرادی که ادعا می‌کنند مغناطیسی هستند، می‌توانند اجسام شیشه‌ای، چوبی و پلاستیکی را نیز مثل یک شی فلزی به بدن خود بچسبانند. اگر بدن آن‌ها واقعا یک میدان مغناطیسی قوی ایجاد می‌کند، شیشه، چوب یا پلاستیک نباید به آن‌ها می‌چسبید. 

دومین موضوع، روش بسیار آسان تست میدان مغناطیسی است. در مواجه با افرادی که ادعا می‌کنند بدنشان خاصیت مغناطیسی دارد، کافی است یک قطب‌نما در دست بگیرید و به آن‌ها نزدیک شوید؛ اگر ادعای آن‌ها درست باشد، عقربه‌های قطب‌نما باید در تمام جهات شروع به چرخیدن کنند؛ اما وقتی این افراد مورد آزمایش قرار گرفتند، هیچ مدرکی برای اثبات مغناطیس بودن آن‌ها پیدا نشد. 

این دو مورد کافی است تا ثابت کند این افراد خاصیت مغناطیسی ندارند. اما چه عاملی باعث چسبیدن اشیا به بدن آن‌ها می‌شود؟ جواب اصطکاک است. آیا برایتان عجیب نیست که افراد «مغناطیسی» موقع تست قابلیت خود، معمولا اجسام را مستقیم به پوست خود می‌چسبانند نه روی پیراهنشان؟ 

اگر آن‌ها واقعا توانایی ایجاد میدان مغناطیسی قوی برای جذب اتویی ۲٫۵ کیلویی دارند، آن‌وقت این میدان باید می‌توانست به‌راحتی از زیر پیراهن نازک هم عمل کند. آهنرباهای قوی حتی می‌توانند در دو سمت دست قرار بگیرند و به هم متصل شوند. 

قدرت «مغناطیسی» که این افراد از آن حرف می‎‌زنند، کاملا مبتنی بر اصطکاک است. اول اینکه، اجسامی که روی بدن قرار می‌گیرند (مانند فلز یا شیشه) معمولا صاف هستند و سطح مناسبی دارند. دوم اینکه، افرادی که در این ویدئوها می‌بینید، همیشه بدنشان آگاهانه یا غیرآگاهانه کمی به عقب متمایل شده است. بدین ترتیب، میزان نیرویی که اصطکاک روی پوست باید در جهت خلاف نیروی گرانش وارد کند، کاهش می‌یابد. اگر بدن این افراد واقعا قدرت ایجاد میدان مغناطیسی داشت که بتواند حتی اتو را به پوست جذب کند، باید می‌توانستند به جلو خم شوند یا حتی روی زمین دراز بکشند، بدون اینکه جسم از روی پوست آن‌ها به زمین بیفتد.

البته فقط نیروی اصطکاک در این قضیه دخیل نیست؛ وگرنه همه ما باید می‌توانستیم این قدرت را نمایش دهیم و دیگر این افراد نمی‌توانستند ادعا کنند که خاص هستند. ویژگی که این افراد را از بقیه متمایز می‌کند، داشتن پوستی چسبناک و ارتجاعی است. چسبندگی پوست یا ناشی از ترشح طبیعی ماده‌ای به نام سبوم (چربی) یا فرایند تعریق است.

قابلیت ارتجاعی و کشسانی پوست این افراد هم کمک می‌کند اجسام بهتر به پوست بچسبند. وقتی جسمی روی پوستی با قابلیت کشسانی بالا قرار می‌گیرد، پوست دور آن را می‌گیرد و بدین ترتیب باعث می‌شود جسم در جای خود باقی بماند. به همین دلیل است که افراد «مغناطیسی» همیشه اجسام را روی پوست برهنه خود قرار می‌دهند؛ چون لباس قابلیت کشسانی و چسبندگی پوست را ندارد. در ضمن اگر دقت کرده باشید، جایی که جسم به پوست چسبیده، خبری از مو نیست؛ چون مو اصطکاک را کاهش می‌دهد.

برای رد ادعای مغناطیسی بودن بدن، جیمز رندی که به خاطر به چالش کشیدن ادعاهای ماورایی و شبه‌ علم شهرت یافته‌ است، در برنامه‌ تلویزیونی کره‌ای از فرد مدعی خواست روی پوست خود پودر بچه بزند و سپس سعی کند جسم فلزی را به بدنش بچسباند. وقتی چسبندگی پوست این فرد با پودر بچه از بین رفت، دیگر نمی‌توانست اتو را به بدن خود بچسباند. 

از زمانی‌که نخستین واکسن در سال ۱۷۹۶ کشف شد، دغدغه‌هایی در مورد خطرات احتمالی و عوارض جانبی آن وجود داشته است و واکسن کرونا هم از این قاعده مستثنا نیست. از این رو، کاملا طبیعی است که افراد بخواهند در مورد واکسن و عوارض احتمالی آن کنجکاو یا حتی نگران باشند. 

به همین خاطر است که دانشمندان ماه‌ها است در حال آزمایش واکسن کرونا هستند و به این نتیجه رسیده‌اند عوارض جانبی این واکسن‌ها به‌شدت نادر است و اگر هم عوارضی در کار باشد، بسیار جزئی است؛ مثل درد در ناحیه تزریق، خستگی و تب که همگی علائم واکنش سیستم دفاعی بدن در برابر ویروس کرونا است. 

از ماه دسامبر ۲۰۲۰، بیش از ۲۰۰ میلیون نفر دست کم یک دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند و این میزان از تعداد افرادی که تاکنون به کرونا مبتلا شده‌اند (۱۷۳ میلیون) بیشتر است. با توجه به این رقم بسیار بالا در موارد واکسینه شده، عوارض جانبی نادر و رایج بایستی تا الان مشخص می‌شد؛ درحالی‌که این ادعای جدید که واکسن کرونا باعث ایجاد خاصیت مغناطیسی می‌شود پیش از همه‌گیر شدن این چالش فضای مجازی وجود نداشت و هنوز هم هیچ مرجع رسمی و معتبری چنین موردی را گزارش نکرده است. 

در نتیجه این ادعا هیچ مبنای علمی ندارد و در کم‌خطرترین حالت با هدف سرگرمی و در خطرناک‌ترین حالت با هدف ترساندن مردم از واکسن زدن گسترش یافته است. با نزدیک به ۴ میلیون مرگ و میر رسمی ناشی از کرونا، هیچ شک و تردیدی در مورد خطرات ناشی از مبتلا شدن به این ویروس وجود ندارد. نگرانی‌های مربوط به واکسن کرونا را هم می‌توان با خواندن مقالات علمی از وب‌سایت‌های مرجع برطرف کرد؛ شبکه‌های اجتماعی هیچ‌گاه فضای قابل اطمینانی برای کشف و اثبات یافته‌های علمی نبوده و نیست.