چرا درحالحاضر امکان رسیدن به ایمنی جمعی دربرابر کووید وجود ندارد؟
کارشناسان بهداشت عمومی تخمین می‌زنند برای پایان‌دادن به دنیاگیری کووید ۱۹، تقریبا ۷۰ درصد از جمعیت ۷/۹ میلیارد نفری جهان باید کاملا واکسینه شوند. این در حالی است که از ۲۱ ژوئن ۲۰۲۱، ۱۰/۰۴ درصد از کل جمعیت جهان کاملا واکسینه شده‌اند که تقریبا همه آن‌ها به کشورهای ثروتمند مربوط هستند. ناگفته نماند فقط ۰/۹ درصد از مردم در کشورهای کم‌درآمد حداقل یک دُز واکسن را دریافت کرده‌اند.
ماریا د جیزز، پژوهشگر بهداشت جهانی و متخصص درزمینه نابرابری در مراقبت‌های بهداشتی، با استفاده از اطلاعات مربوط به توزیع واکسن که مرکز نوآوری بهداشت جهانی دانشگاه دوک در آمریکا جمع‌آوری کرده است، پیامد وجود شکاف در دسترسی به واکسن جهانی را برای جهان تجزیه‌و‌تحلیل کرده است.
بیمارستان صحرایی در سانتو آندره برزیل. دنیاگیری کووید ۱۹ بیش از ۵۰۳ هزار نفر را در برزیل کشته است و فقط ۱۱ درصد از جمعیت این کشور کاملا واکسینه شده‌اند
عرضه واکسن‌های کووید ۱۹ دلیل اصلی این موضوع نیست که چرا برخی کشورها می‌توانند جمعیتشان را واکسینه کنند؛ درحالی‌که برخی دیگر شیوع‌های شدیدی از بیماری را تجربه می‌کنند. علت توزیع ناعادلانه واکسن است. بسیاری از کشورهای ثروتمند از قبل استراتژی پیش‌خرید مقادیر بیش‌ازحد جمعیت از واکسن‌های کووید ۱۹ را دنبال کرده‌اند. تجزیه‌و‌تحلیل‌های د جیزز نشان می‌دهد برای مثال، آمریکا ۱/۲ میلیارد دُز واکسن کووید ۱۹ یا ۳/۷ دُز به‌ازای هر فرد خریده است. کانادا ۳۸۱ میلیون دُز واکسن سفارش داده است؛ یعنی هر کانادایی می‌تواند با دو دُز واکسن موردنیاز، پنج بار واکسینه شود.
به‌طورکلی، کشورهایی که فقط یک‌هفتم از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، بیش از نیمی از واکسن‌های موجود را تا ژوئن ۲۰۲۱ رزرو کرده‌اند. این امر موجب شده است کشورهای باقی‌مانده به‌سختی بتوانند مستقیما یا ازطریق ابتکار جهانی کوواکس که برای دسترسی عادلانه کشورهایی با درآمد متوسط و درآمد کم به واکسن‌های کووید ۱۹ ایجاد شده است، واکسن‌های موردنیازشان را تأمین کنند. بسیاری از کشورها بیش‌ازحد نیازشان به واکسن دسترسی دارند؛ درحالی‌که برخی دیگر به مقدار زیادی از آن نیاز دارند.
بسیاری از کشورها ازجمله آمریکا، استرالیا و ژاپن دُزهای کافی از واکسن برای واکسیناسیون جمعیتی بیش از ساکنان خود را تدارک دیده‌اند. در تصویر زیر، اطلاعات مربوط به دُز واکسن کشورهایی دردسترس قرار ندارد که به رنگ خاکستری نشان داده شده است. برخی کشورها ممکن است درمقایسه‌با آنچه در داده‌ها نشان داده شده است، ازطریق توافق‌نامه‌های چندملیتی که نمی‌توان آن را به کشور خاصی نسبت داد، به دُز بیشتری دسترسی داشته باشند.
داده ها از ۱۸ ژوئن ۲۰۲۱. روسیه و چین گزارش نکرده‌اند که چه مقدار دُز تولیدشده از واکسن برای مردم خودشان استفاده می‌شود
کشور بنین در غرب آفریقا حدود ۲۰۳ هزار دُز واکسن سینوواک چین را دریافت کرده است که برای واکسیناسیون کامل ۱ درصد از جمعیت آن کافی است. هندوراس عمدتا با تکیه بر آسترازنکا، تقریبا ۱/۴ میلیون دُز واکسن تهیه کرده است که ۷ درصد از جمعیت این کشور را کاملا واکسینه خواهد کرد. در این مناطق که دسترسی به واکسن در آن‌ها محدود است، حتی کارکنان خط مقدم مراقبت‌های بهداشتی نیز هنوز واکسینه نشده‌اند. هائیتی با کمک‌های مالی حدود ۴۶۱،۵۰۰ دُز واکسن دریافت کرده و درگیر شیوع جدی است. حتی هدف کوواکس (دریافت دُز کافی از واکسن برای واکسیناسیون تا ۲۰ درصد از جمعیت کشورهای دارای درآمد کم) در این مناطق انتقال کووید ۱۹ را مهار نخواهد کرد.
هزینه همکاری‌نکردن
سال گذشته، پژوهشگران دانشگاه نورت‌ایسترن آمریکا دو استراتژی عرضه واکسن را مدل‌سازی کردند. شبیه‌سازی‌های عددی آن‌ها نشان داد اگر کشورها در اجرای برنامه توزیع عادلانه واکسیناسیون در سراسر جهان مشارکت کنند، از ۶۱ درصد از مرگ‌ومیرها پیشگیری می‌شود؛ درحالی‌که اگر ابتدا کشورهای پردرآمد واکسن را دریافت کنند، فقط از ۳۳ درصد از موارد مرگ‌و‌میر جلوگیری می‌شود. به‌طور خلاصه، درصورت همکاری کشورها، نرخ مرگ‌و‌میر ناشی از کووید ۱۹ حدودا نصف خواهد شد.
دسترسی به واکسن درون کشورها نیز غیرعادلانه است؛ خصوصا در کشورهایی که از قبل در آن‌ها نابرابری شدیدی وجود دارد. برای مثال، در آمریکای‌لاتین اقلیت کمی از دریافت‌کنندگان واکسن از اقشار برتر جامعه هستند: رهبران سیاسی و سرمایه‌داران بزرگ و کسانی که برای دریافت واکسن می‌توانند به خارج از کشور سفر کنند. نتیجه این است که درحالحاضر دو جامعه جدا و نابرابر وجود دارد که در آن‌ها فقط افراد ثروتمند از بیماری ویرانگری محافظت می‌شوند که همچنان افراد ناتوان در دریافت واکسن را به نابودی می‌کشد.
تکرار اشتباهات ایدز؟
داستان توزیع ناعادلانه واکسن‌های کووید ۱۹ مانند داستان آشنای دوران HIV است. در دهه ۱۹۹۰، ساخت داروهای ضدرتروویروسی مؤثر برای HIV و ایدز جان میلیون‌ها نفر را در کشورهای پردرآمد نجات داد؛ اگرچه حدود ۹۰ درصد از جوامع فقیر دچار HIV به این داروهای نجات‌بخش دسترسی نداشتند. دراین‌میان، شرکت‌های دارویی مانند باروز ولکام که داروهای ضدرتروویروسی را تولید می‌کردند، نگران کاهش قیمت دارو در کشورهای پردرآمد بودند؛ بنابراین، سیاست قیمت‌های ثابت بین‌المللی را در نظر گرفتند. هزینه سالانه زیدوودین، اولین داروی مبارزه با HI، حدود هشت‌هزار دلار آمریکا (بیش از نوزده‌هزار دلار امروز) بود.
این امر عملا دسترسی مردم کشورهای فقیر، ازجمله کشورهای آفریقای سیاه را که مرکز همه‌گیری بود، به داروهای HIV و ایدز غیرممکن ساخت. تا سال ۲۰۰۰، ۲۲ میلیون نفر در این منطقه از آفریقا دچار HIV بودند و ایدز علت اصلی مرگ مردم در این منطقه بود. باوجوداین، بحران دسترسی غیرعادلانه به درمان‌های ایدز به عناوین خبری بین‌المللی تبدیل شد و درنهایت، موجب پاسخ جهان ثروتمند شد. نلسون ماندلا، رئیس‌جمهور آفریقای‌جنوبی، سال ۲۰۰۴ گفته بود: «اگر با تمام قدرت و منابعمان دربرابر HIV و ایدز مبارزه نکنیم، در تاریخ نکوهش خواهیم شد.»
دختر ۹ ساله‌ای در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی قبل از مصرف داروهای دوبار در روز HIV در سال ۲۰۰۲ دعا می‌کند
شرکت‌های دارویی اهدای داروهای ضدرتروویروسی به کشورهای نیازمند را شروع کردند و به کسب‌و‌کارهای محلی اجازه دادند نسخه‌های عمومی از داروها را تولید کنند و دسترسی ارزان و گسترده‌ای برای کشورهای به‌شدت تحت‌تأثیر عفونت مهیا کردند. نهادهای جهانی مانند صندوق جهانی مبارزه با ایدز و سل و مالاریا برای تأمین هزینه برنامه‌های بهداشتی در کشورهای فقیر ایجاد شد.
کشور آمریکا و دیگر کشورهای پردرآمد زیر فشار جنبش‌های مردمی میلیاردها دلار را صرف پژوهش و ساخت و توزیع درمانی‌های مقرون‌به‌صرفه در سراسر جهان کردند. بیش از یک دهه پس از ساخت داروهای ضدرتروویروسی و میلیون‌ها مرگ بیهوده طول کشید تا کشورهای ثروتمند کاری کنند داروهای نجات‌بخش دردسترس تمام مردم جهان قرار گیرد.
اکنون و با گذشت پانزده ماه از دنیاگیری کنونی، کشورهای ثروتمند و واکسینه‌شده به‌تازگی در مسیر افزایش نرخ واکسیناسیون جهانی قدم برداشته‌اند. اخیرا رهبران کشورهای آمریکا، کانادا، بریتانیا، اتحادیه اروپا و ژاپن متعهد شده‌اند درمجموع یک‌میلیارد دُز واکسن کووید ۱۹ را به کشورهای فقیرتر اهدا کنند. هنوز مشخص نیست برنامه واکسینه‌کردن کل جهان آن‌ها تا پایان ۲۰۲۲ چگونه اجرا می‌شود و اینکه آیا دُز کافی از واکسن به کشورهای دریافت‌کننده می‌رسد تا تعداد کافی از مردم را واکسینه کنند تا شیوع ویروس را مهار کنند. علاوه‌بر‌این، هدف اواخر سال ۲۰۲۲ جان مردم ساکن کشورهای درحالتوسعه را نجات نمی‌دهد که اکنون بسیاری از آنان براثر کووید ۱۹ جانشان را از دست می‌دهند.
همه‌گیری HIV و ایدز نشان می‌دهد پایان‌دادن به دنیاگیری ویروس کرونا به این مسئله وابسته است که در تصمیم‌گیری‌های سیاسی جهانی اولویت‌بندی در دسترسی به واکسن‌های کووید ۱۹ توجه شود. سپس، کشورهای ثروتمند برای ایجاد زیرساخت‌های تولید واکسن و افزایش تولید واکسن در سطح جهانی باید با کشورهای دیگر همکاری کنند. همچنین، کشورهای فقیرتر برای تأمین بودجه سیستم‌های بهداشت عمومی و خرید واکسن به پول بیشتری نیاز دارند که کشورهای ثروتمند و گروهایی مانند گروه G-7 می‌توانند به تأمین این بودجه کمک کنند.
اقدامات یادشده به‌نفع کشورهای ثروتمند نیز تمام می‌شود؛ زیرا تا وقتی کشورهای واکسینه‌نشده‌ای در جهان وجود داشته باشد، شیوع و جهش کووید ۱۹ ادامه خواهد یافت و گونه‌های جدیدی ظاهر می‌شوند. همان‌طورکه در بیانه می ۲۰۲۱ یونیسف آمده است: «در دنیای وابسته ما، هیچ‌کس در امان نیست مگر همه در امان باشند.»