چگونه زهر مارمولک الهام‌بخش ساخت داروی کاهش وزن شد؟
دانیل دراکر پس از اینکه متوجه شد زهر مارمولکی به نام هیولای هیلا حاوی هورمون‌هایی است که می‌تواند قند خون را تنظیم کند، درباره علت آن کنجکاو شد و از خود پرسید آیا این زهر می‌تواند به‌نوعی به درمان دیابت کمک کند؟
دراکر دانشمند و متخصص غدد در دانشگاه تورنتو است که حرفه‌اش را صرف درک جهان هورمون‌ها در بدن کرده است. هورمون‌ها در بدن کارهای مختلفی از تنظیم اشتها گرفته تا کمک به هضم غذا را انجام می‌دهند. کنجکاوی او درباره هیولای هیلا به تماس با باغ‌وحشی در یوتا منجر شد. دراکر در سال ۱۹۹۵ مارمولکی را از یوتا به آزمایشگاهش آورد و آزمایش‌هایی روی زهر کشنده آن آغاز کرد.
دَه سال بعد، نسخه‌ای مصنوعی از هورمونی در زهر به اولین دارو در نوع خود تبدیل شد که برای درمان دیابت نوع ۲ تأیید می‌شد. این دارو که با عنوان آگونیست گیرنده GLP-1 شناخته می‌شود، جریانی از کشفیات الهام‌گرفته از زهر را به‌راه انداخت (GLP-1: پتید شبه گلوکاگون ۱). پس از اینکه پزشکان متوجه کاهش وزن موش‌ها و انسان‌های مصرف‌کننده این دارو شدند، کاربرد آن را در علم چاقی بررسی کردند. ژوئن ۲۰۲۱، درمان مؤثر دیگری اینبار برای چاقی تأیید سازمان غذا و دارو را دریافت کرد. این دارو که سماگلوتید نام دارد و با عنوان ویگووی به بازار عرضه می‌شود، ساختار خود را از زهر مارمولک می‌گیرد.
پزشکان و پژوهشگران می‌گویند درمان جدید (به‌صورت تزریق هفتگی) آماده است تا به‌طور بی‌خطر به افراد مبتلا به چاقی کمک کند که سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند. این دارو را شرکت دارویی دانمارکی Novo Nordisk ساخته و شمار زیادی از دانشمندان علم چاقی و دیابت را به‌عنوان مشاور استخدام کرده است.
مایکل کراشز، پژوهشگر دیابت و چاقی در مؤسسه ملی سلامت، داروی جدید را شگفت‌انگیز می‌خواند. ایوان د آراخو، عصب‌شناس فعال در مدرسه پزشکی آیکان در مانت‌ساینای، به مطالعه تعاملات میان مغز و روده مشغول است. وی می‌گوید: «سماگلوتید گام بزرگی به پیش است، سرانجام چیزی داریم که مطمئن است و اثرهای ماندگاری در طول زمان ایجاد می‌کند.» هیچ‌یک از این دانشمندان به شرکت نوو نوردیسک وابسته نیستند.
پزشکانی که بیماران مبتلا به چاقی را درمان می‌کنند، به خبرگزاری وکس گفتند ای کاش سال پیش گزینه درمانی مانند سماگلوتید را داشتند و بیماران دارو را تغییردهنده زندگی توصیف کرده‌اند. بااینحال، بسیاری از افراد مبتلا به چاقی ممکن است به‌دنبال سماگلوتید نباشند و پزشکان ممکن است آن را برای آن‌ها تجویز نکنند، نه‌تنها به‌علت سابقه خطرناک داروهای کاهش وزن، بلکه به‌علت سوگیری و ننگ مرتبط با بیماری که اکنون مردم بسیاری را تحت‌تأثیر قرار داده است.
با وجود شواهد علمی که خلاف آن را نشان می‌دهد، چاقی هنوز به‌طور گسترده به‌عنوان مشکلی در نظر گرفته می‌شود که با رفتار غیرمسئولانه فرد ارتباط دارد و تاریخ نشان داده است که مؤثرترین مداخلات چاقی مانند جراحی چاقی که درحال‌حاضر استاندارد طلایی درمان چاقی است، اغلب به‌نفع رژیم غذایی و ورزش کنار گذاشته می‌شود که برای بسیاری از مردم مؤثر نیست.
اسکات کاهان، پزشک چاقی و استاد دانشکده بهداشت بلومبرگ جان هاپکینز، می‌گوید مسئله‌ای وجود دارد: بیمه‌های درمانی معمولا داروهای چاقی را زیر پوشش قرار نمی‌دهند. کاهان، از مشاوران شرکت نوو نوردیسک می‌گوید: «مدیکر (برنامه ملی بیمه اجتماعی آمریکا) صراحتا داروهای مربوط به وزن را حذف می‌کند و بیشتر بیمه‌ها نیز همان کاری را انجام می‌دهند که مدیکر انجام می‌دهد.»
کراشز می‌افزاید داروی جدید مطمئنا نوش‌دارویی برای چاقی نیست و این‌طور نیست که مثلا فردی ۲۸۰ پوندی را به فردی ۱۳۰ پوندی تبدیل کند؛ اگرچه کاهش وزنی که معمولا در پی مصرف آن اتفاق می‌افتد، برای بهبود سلامتی کافی است.
دراکر پس از کشفی که درزمینه جانور خزنده انجام داد، مشاوره با نوو نوردیسک و شرکت‌های دارویی دیگر را آغاز کرد. وی موافق است سماگلوتید فقط نقطه آغازی برای درمان چاقی است و مشکل چاقی را کاملا رفع نمی‌کند. بااینحال، سماگلوتید قوی‌ترین داروی چاقی محسوب می‌شود که تاکنون تأیید شده است. پیش‌ازاین، داروهایی که موجب ۱۵ درصد کاهش وزن بدن شوند، دردسترس نبود. با آگونیست‌های گیرنده GLP-1 مؤثرتری که ممکن است در آینده کشف شوند، در آغاز فصل جدیدی از درمان‌های چاقی هستیم. نگاهی به مکانیسم تأثیر دارو می‌تواند تا حد زیادی به تغییر تفکر رایج درباره این بیماری کمک کند.
هورمون‌های حاصل از زهر مارمولک هیولای هیلا به ساخت دارویی منجر شده است که دیابت نوع ۲ را درمان می‌کند.
آنچه سماگلوتید درباره مشکلات وزن آشکار می‌کند
برای درک این موضوع که سماگلوتید چگونه موجب می‌شود برخی افراد کمتر غذا بخورند، درک این موضوع مفید است که هورمون‌ها چه کاری انجام می‌دهند. آن‌ها پیام‌رسان‌های سیار بدن هستند: در منطقه‌ای از بدن تولید می‌شوند و برای تحویل پیام‌ها ازطریق گیرنده‌ها به منطقه دیگر می‌روند.
روده دَه‌ها هورمون می‌سازد و بسیاری از آن به‌سمت مغز می‌روند و با اتصال به گیرنده‌های موجود در مغز، اشتها را مهار یا آن را تحریک می‌کنند. GLP-1 یکی از این هورمون‌های روده است. این هورمون در روده در پاسخ به مصرف غذا آزاد می‌شود و لوزالمعده را تحریک می‌کند تا پس از غذا انسولین بیشتری تولید کند که قند خون را کاهش می‌دهد. GLP-1 همچنین در ساقه مغز تولید می‌شود که در آن ممکن است اشتها را تنظیم کند. به‌گفته دراکر، GLP-1 سیگنالی را به مغز ما می‌فرستد که می‌گوید: «به‌اندازه کافی غذا خورده‌ایم.»
سماگلوتید، یکی از آگونیست‌های گیرنده GLP-1، دارویی است که از GLP-1 تقلید و به بدن کمک می‌کند تا در افراد مبتلا به دیابت گلوکز را کاهش دهد و پژوهشگران حدس می‌زنند در افراد مبتلا به چاقی که ممکن است دچار دیابت نیز باشند، اشتها را مهار می‌کند.
روش دقیق تأثیر دارو روی چاقی هنوز مشخص نیست تا حدودی به این علت که دانشمندان هنوز مکانیسم اشتها را به‌خوبی درک نکرده‌اند. بااینحال، پژوهشگران به‌طور‌کلی با این موضوع موافق هستند که داروی مذکور برای مهار مصرف غذا گیرنده‌های GLP-1 در مغز را مهار می‌کند. وقتی پژوهشگران گیرنده‌های GLP-1 را از مغز موش‌ها حذف می‌کنند، دارو اثرهای سرکوب‌کننده اشتهایش را از دست می‌دهد.
رندی سیلی، پژوهشگر دانشگاه میشیگان، روی درمان‌های چاقی کار می‌کند و به نوو نوردیسک نیز مشاوره می‌دهد. او می‌گوید چاقی در درجه اول با زیست‌شناسی مغز و نحوه اقدام مغز برای پردازش اطلاعات مربوط به محیط زندگی ارتباط دارد. به‌گفته وی، ایده استفاده از سماگلوتید آن است که شیمی مغز شما را تغییر می‌دهیم تا باور کند باید وزن کمتری داشته باشید. سیلی می‌گوید این روش دارویی مبتنی‌بر مغز احتمالا مؤثرتر از رژیم غذایی و ورزش به‌تنهایی خواهد بود؛ زیرا مهم‌ترین علل پشت‌صحنه وزن با نحوه عملکرد مغز ارتباط دارد، نه اینکه ناشی از بی‌اراده‌بودن باشد.
نه کاملا تحول‌آفرین
برخی افراد با شاخص توده بدنی بیشتر کاملا سالم هستند و به درمان نیازی ندارند. سازمان غذا و دارو سماگلوتید را فقط برای بیمارانی توصیه می‌کند که ازنظر بالینی چاق طبقه‌بندی می‌شوند (با شاخص توده بدنی ۳۰ و بیشتر) یا افراد مبتلا به اضافه‌وزن و حداقل یکی از مشکلات سلامتی مرتبط با وزن هستند.
به‌گزارش سازمان غذا و دارو، ایمنی و تأثیر سماگلوتید برای بسیاری از مصرف‌کنندگان آن به اثبات رسیده است. در کارآزمایی‌های بالینی کاهش وزن، سماگلوتید به افراد کمک کرد که به‌طور متوسط ۱۵ درصد از وزن خود را از دست بدهند که درمقایسه‌با داروهای چاقی موجود فعلی بیشتر و برای بهبود پیامدهای سلامتی کافی است.
شایع‌ترین عوارض جانبی دارو (تهوع، اسهال، یبوست و استفراغ) عمدتا کوتاه‌مدت بود. د آراخو فکر می‌کند واکنش‌های جانبی ممکن است به تفاوت دارو با هورمون پپتید طبیعی مربوط باشد: هورمون طبیعی بیشتر به‌صورت موضعی عمل می‌کند و به‌سرعت تخریب می‌شود؛ درحالی‌که داروی مذکور عمدتا روی مغز عمل می‌کند و با هدف ماندن در بدن طراحی شده و این امر احتمالا علت تهوع و استفراغ است.
بیمارانی که سماگلوتید را مصرف کرده‌اند، به خبرگزاری وکس گفتند دارو به آن‌ها کمک کرد تا وزن و ارتباط خود با غذا را کنترل کنند و اثرهای جانبی آن‌ها مدیریت‌شدنی است و سریعا برطرف می‌شوند.
جیم اگمن، اپراتور ۹۱۱ در اوهایو گفت: «قبل از مصرف سماگلوتید می‌توانستم یک پیتزای بزرگ را بخورم و اکنون حداکثر یک یا دو تکه از آن را می‌خورم. او پس از حمله قلبی در دسامبر ۲۰۱۹ مصرف دارو را شروع کرد و ۳۵ پوند وزن از دست داد و وزنش را ۲۲۰ پوند رساند.»
پائولا موریس کافمن از بریتانیا دارو را برای حل مشکل اضافه‌وزن پس از درمان‌های سرطان استفاده کرد. او می‌گوید دارو به او کمک کرد تا وزنش را به حالت طبیعی برساند و به مهار عادت غذاخوردن افراطی او کمک کرد: «اگر به من بشقاب غذایی بدهید، بخش کمی از آن را می‌خورم و خیلی سریع احساس سیری می‌کنم.»
ممکن است بخشی از مزیت‌های درمان ناشی از تغییر در سبک زندگی باشد که با کارآزمایی‌های بالینی ترویج شده بود. در بسیاری از موارد، بیماران تحت‌درمان با سماگلوتید با آغاز مصرف دارو رژیم غذایی سالم‌تری را دنبال و ورزش را به فعالیت‌هایشان اضافه کردند. باوجوداین، کاهش وزن شرکت‌کنندگان مطالعه که دارو را مصرف می‌کردند، درمقایسه‌با گروه کنترل درخورتوجه بود که در همان شرایط قرار داشتند؛ ولی دارونما مصرف می‌کردند.
نیاز به مداخلات اضافی مانند رژیم غذایی و ورزش یکی از دلایلی است که کاهان از این مسئله اجتناب می‌کند که داروی جدید را تحول‌آفرین بخواند. او می‌گوید داروی جدید درمقایسه‌با داروهای موجب پیشرفت محسوب می‌شود؛ ولی بسیاری از افراد نمی‌توانند به آن دسترسی داشته باشند.
تغییر ذهنیت
طبق نتایج مطالعه‌‌ای، در سال ۲۰۱۹ فقط حدود ۱ درصد از بیماران واجدشرایط داروهای چاقی تأییدشده سازمان غذا و دارو را مصرف می‌کردند. همین موضوع برای جراحی چاقی نیز صادق است که درحال‌حاضر مؤثرترین مداخله برای چاقی است که می‌تواند دیابت نوع ۲ را نیز بهبود دهد. سیلی می‌گوید: «اگر کسی با بیماری قلبی به مطب شما بیاید و به‌عنوان پزشک برای درمان آن تلاش نکنید، این قصور است؛ اما اگر کسی با شاخص توده بدنی بیشتر ار ۳۰ بیاید و آن را درمان نکنید، اهمیتی ندارد.» او فکر می‌کند برخی از تردیدها در ارتباط با درمان بیماران مبتلا به چاقی با استفاده از داروهای چاقی از سابقه خطرناک داروهای کاهش وزن نشئت می‌گیرد.
کاهان می‌گوید سوگیری‌های دیرینه درباره چاقی دسترسی بیماران را دشوارتر کرده است. وی می‌گوید: «چاقی در سیاست‌های بیمه درمانی معمولا به‌عنوان مسئله زیبایی طبقه‌بندی می‌شود.» برای اینکه چاقی زیر پوشش بیمه قرار گیرد، کارفرمایان باید صریحا تصمیم بگیرند که الحاقیه‌ای بخرند و قراردادی امضا کنند تا خدمات و محصولات مدیریت وزن را به برنامه‌های بیمه خود اضافه کنند. او می‌‌خواهد درمان‌های چاقی به همان شکل زیر پوشش بیمه قرار گیرد که داروهای دیابت و فشار خون زیاد زیر پوشش بیمه قرار می‌گیرند.
دراکر می‌گوید این امر به تغییر در طرزفکر نیاز دارد. او می‌گوید: «ما هرگز افراد را به‌دلیل دچا‌رشدن به فشار خون زیاد یا بیماری قلبی‌عروقی یا سرطان سرزنش نمی‌کنیم. این آگاهی به‌طور فراگیر وجود دارد که این وضعیت‌ها ناشی از عوامل زیستی پیچیده‌‌ای، ازجمله ژن‌ها و نیز عوامل محیطی است. چاقی فرقی با این موارد ندارد.»
وقتی دراکر در دهه ۱۹۸۰ حرفه پزشکی‌اش را درزمینه غدد درون‌ریز آغاز کرد، ابزار زیادی برای کمک به بیماران نداشت. اکنون با اضافه‌شدن سماگلوتید، گزینه‌های جراحی و دارویی مختلفی برای درمان چاقی و دیابت وجود دارد. مسئله فعلی آن است که این درمان را برای کسانی تجویز کنیم که روی آن‌ها اثر می‌گذارد. دراکر می‌گوید: «خوشحال می‌شوم اگر کسی برای دیابت و چاقی به GLP-1 نیازی نداشته باشد.» این حالت ممکن است در چشم‌انداز غذایی امکان‌پذیر باشد که مردم را به پرخوری و رژیم‌های غذایی ترغیب نمی‌کند که این وضعیت‌های مزمن را به‌دنبال دارند. بااینحال، درحال‌حاضر گزینه‌های جدیدی با اثربخشی زیاد و بی‌خطر داریم که عوارض جانبی چندانی ندارند. ما نباید تسلیم شویم و بگوییم هیچ کاری نمی‌توانیم انجام دهیم.