سازندگان واکسن کووید برای گونه‌ای بدتر از دلتا آماده می‌شوند
آلبرت بورلا، مدیر اجرایی فایزر، ماه ژوئن وعده جسورانه‌ای داد. او که درکنار جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، ایستاده بود، در کنفرانس مطبوعاتی در سنت‌ایوس بریتانیا گفت درصورت نیاز به واکسن جدید کووید ۱۹، شرکت او می‌تواند در مدت ۱۰۰ روز واکسن جدید را آماده کند. نیازی که او به آن اشاره کرد، احتمال ظهور گونه غالبی از SARS-CoV-2 است که بتواند از ایمنی ناشی از واکسن‌های فعلی کووید و عفونت‌های پیشین فرار کند.
هنوز چنین سویه‌ای شناسایی نشده است؛ اما فایزر و دیگر سازندگان پیشرو واکسن کووید ۱۹ در حال آماده‌شدن برای این سناریو هستند. حال، چگونه می‌توان در مدت زمان کوتاهی واکسن به‌روز‌شده‌ای علیه سویه ناشناخته ویروسی طراحی و آزمایش کرد؟ نیچر با سه سازنده واکسن (فایزر و مدرنا و آسترازنکا) مصاحبه و از نحوه آمادگی آن‌ها در این زمینه سؤال کرده است.
آخرین تمرین نمایش
در چند ماه گذشته، هر سه شرکت با آزمایش روی گونه‌های شناخته‌شده SARS-CoV-2 در حال تمرین برای کسب آمادگی بوده‌اند. این کار شامل به‌روزرسانی واکسن‌ها برای مطابقت با گونه‌هایی مانند بتا و دلتا و آزمایش آن‌ها در مطالعات بالینی و تنظیم جریان کار داخلی و هماهنگی با تنظیم‌کننده‌ها بوده است. هدف آن‌ها این است که از روی این کارآزمایی‌های آزمایشی دانش بیشتری به‌دست آورند و کاستی‌های موجود در فرایندهای خود را برطرف کنند تا اگر واقعا گونه‌ای با توانایی فرار از مصونیت ظاهر شود، بتوانند سریع اقدام کنند. پل بینیاس، ویروس‌شناسی از دانشگاه راکفلر در نیویورک می‌گوید:
در مقعطی از زمان، به‌ناگزیر باید واکسن‌هایی مطابق با گونه‌های جدید بسازیم؛ اما درحال‌حاضر، در نقطه‌ای نیستیم که بتوانیم با اطمینان تکامل ویروس را پیش‌بینی کنیم. در این وضعیت، تمرین با گونه‌های موجود رویکرد معقولی به‌نظر می‌رسد.
سازندگان واکسن می‌گویند اگر سویه‌ای از SARS-CoV-2 ظاهر شود که از مصونیت حاصل از واکسن‌ها و عفونت‌ها فرار کند، سریعا برای ساخت و تولید واکسن‌های جدید وارد عمل خواهند شد.
به‌نظر می‌رسد نسل اول واکسن‌های کووید ۱۹ دربرابر دلتا و دیگر گونه‌های شناخته‌شده حداقل در پیشگیری از بیماری شدید و بستری‌شدن مؤثر باشد. فایزر و مدرنا و آسترازنکا می‌گویند واکسن‌های آن‌ها مبتنی‌بر سویه اولیه SARS-CoV-2 است که اولین‌بار در ووهان چین شناسایی شد و هنوز بهترین محافظت را دربرابر تمام گونه‌های شناخته‌شده ارائه می‌دهد. کاترین ادواردز، مدیر علمی برنامه تحقیقات واکسن وندربیلت در مرکز پزشکی دانشگاه وندربیلت آمریکا می‌گوید: «درحال‌حاضر به ساخت واکسنی که مؤثرتر باشد، نیازی نیست؛ زیرا به‌نظر می‌رسد واکسن‌های قدیمی به‌خوبی دربرابر گونه دلتا مؤثر باشند.»
اگر گونه‌ای با قدرت فرار از مصونیت ظاهر شود، سازندگان واکسن‌های مبتنی‌بر RNA مانند فایزر و مدرنا احتمالا می‌توانند در مدت چند روز نمونه اولیه‌ای را علیه آن طراحی کنند و به مرحله تولید برسانند. واکسن‌های وکتور ویروسی مانند واکسن آسترازنکا نیز می‌توانند پشت‌سر آن‌ها حرکت کنند. ساختن واکسن RNA معمولا شامل تولید توالی ژنتیکی جدید و محصورکردن آن در چربی مانند لیپید است.
واکسن‌های وکتور ویروسی با واردکردن توالی ژنتیکی اصلی به ویروس حامل بی‌خطر و کشت مقادیر زیادی از ویروس درون رآکتور زیستی و تخلیص آن‌ها انجام می‌شود؛ اما قبل از اینکه چنین واکسن‌هایی را بتوان عرضه کرد، باید روی انسان‌ها آزمایش شوند و این کار زمان‌بر است. بنابراین، شرکت‌های داروسازی در حال انجام آزمایش‌های تمرینی هستند.
فایزر به‌همراه شریک خود، بیوا‌ن‌تک آلمان، در حال آزمایش واکسن RNA اختصاصی گونه بتا در کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل‌شده با دارونما با شرکت حداکثر ۹۳۰ شرکت‌کننده است. ماه اوت، این شرکت‌ها کارآزمایی از واکسن چندظرفیتی را آغاز کرد که هم گونه دلتا و هم گونه آلفا را هدف قرار می‌دهد. فیلیپ دورمیتزز، معاون و مدیر ارشد علمی واکسن‌های ویروسی و mRNA در شرکت فایزر می‌گوید:
علت انجام این آزمایش‌ها آن نیست که واقعا فکر می‌کنیم به واکسن جدیدی برای آن سویه‌ها نیاز داریم؛ بلکه می‌خواهیم تمام جنبه‌های تغییر سویه را تمرین کنیم (پژوهش‌های پیش‌بالینی، تولید، آزمایش بالینی و مراحل دریافت مجوز) تا اگر با گونه جدیدی مواجه شدیم که واقعا از مصونیت فرار کند، بتوانیم سریعا وارد عمل شویم.
به‌گفته دورمیتزز، فایزر درحال‌حاضر برنامه‌ای برای عرضه واکسن‌های بتا یا دلتای خود در بین مردم ندارد.
آلبرت بورلا، مدیر اجرایی فایزر، درکنار جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در ۱۰ ژوئن اطمینان داد که شرکت او می‌تواند به‌سرعت واکسنی علیه گونه فرار SARS-CoV-2 آماده کند.
شرکت مدرنا واقع در کمبریج ماساچوست در حال ثبت‌نام گروه‌هایی متشکل از ۳۰۰ تا ۵۰۰ شرکت‌کننده است تا واکسن‌های جدید RNA را دربرابر گونه‌های بتا و دلتا و ترکیبی از بتا و سویه اصلی آزمایش کند. همچنین، شرکت یادشده قصد دارد واکسن چندظرفیتی بتا‌دلتا را آزمایش کند. ژاکلین میلر، معاون ارشد و رئیس بخش تحقیقات بیماری‌های عفونی در شرکت مدرنا، می‌گوید هدف این است که موارد آزمایشی را برای سازمان غذا و دارو ارسال و روندی را ایجاد کنیم که ازطریق آن بتوان این کار را در آینده سریعتر انجام داد. در این زمینه، بتا خصوصا مورد تأکید قرار دارد؛ زیرا حامل جهش‌هایی است که درمقایسه‌با گونه‌های شناخته‌شده دیگر آن را دربرابر آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده حاصل از واکسن مقاوم می‌کند. میلر می‌گوید: «اگر سویه دیگری در آینده آن جهش‌ها را به‌دست آورد، می‌توانیم از آنچه قبلا از مطالعه گونه بتا آموخته‌ایم، استفاده کنیم.»
شرکت آسترازنکا واقع در کمبریج بریتانیا مطالعه بزرگی از واکسن وکتور ویروسی اختصاصی بتا را آغاز کرده است. این مطالعه که ماه ژوئن آغاز شده است، در حال ثبت‌نام بیش از ۲،۸۰۰ شرکت‌کننده است که بسیاری از آن‌ها قبلا با واکسن mRNA یا واکسن وکتور ویروسی نسل اول آسترازنکا واکسینه شده‌اند. منه پانگالوس، معاون اجرایی تحقیق و توسعه زیست‌دارو در آسترازنکا می‌گوید: «قطعا با این مورد تمرین می‌کنیم؛ اما در حال توسعه آن نیز هستیم و اگر موفقیت‌آمیز باشد، آن را برای مصرف آماده خواهیم کرد.»
اثربخشی واکسن‌ها در دنیای واقعی
تعیین کارایی واقعی واکسن‌های اختصاصی گونه‌ها دشوار خواهد بود. در مناطقی که در آن کارآزمایی‌های واکسن کووید ۱۹ به‌خوبی انجام شده است، پیداکردن داوطلبانی که هنور واکسن نزده باشند و درعین‌حال بخواهند در کارآزمایی آزمایشی واکسن جدیدی شرکت کنند، دشوار است. همچنین با‌‌توجه‌‌به اینکه واکسن‌های مؤثری دردسترس است، احتمال دارد نگرانی‌های اخلاقی درباره به‌کارگیری گروه‌های دارونما برای کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده وجود داشته باشد.
متیو هپبورن تا ماه اوت مدیر توسعه واکسن کووید ۱۹ در برنامه واکسن کووید ۱۹ آمریکا بود و اکنون مشاور ویژه در دفتر سیاست‌های علم و فناوری کاخ سفید است. او می‌گوید:
اگر قرار نیست کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده را برای تعیین کارایی انجام دهیم، جایگزینی می‌تواند مطالعات ایمنی‌زایی و به‌علاوه مطالعات اثربخشی قوی باشد که به‌خوبی طراحی شده باشند و در شرایط دنیای واقعی انجام شوند.
مطالعات ایمنی‌زایی پاسخ‌های ایمنی ناشی از واکسن‌های اختصاصی گونه را اندازه‌گیری می‌کنند (برای مثال، افزایش در سطح آنتی‌بادی یا سلول‌های B) و آن‌ها را با اثرهای حاصل از واکسن نسل اول مقایسه می‌کنند. این مسیری است که به‌نظر می‌رسد برخی از سازندگان واکسن در آن حرکت می‌کنند: آسترازنکا برپایه دستورالعمل‌های سازمان‌های ناظر اروپایی از این رویکرد در کارآزمایی واکسن بتا استفاده خواهد کرد.
مدرنا نیز روی داده‌های ایمنی‌زایی تمرکز دارد و در حال همکاری با سیستم بیمارستانی در کالیفرنیای‌جنوبی است تا داده‌های دنیای واقعی را درباره اثربخشی واکسن جمع‌آوری کند. در این مطالعات مشاهده‌ای، شرکت‌کنندگان می‌توانند انتخاب کنند که واکسن را تزریق کنند یا نه و پژوهشگران دو گروه را زیرنظر بگیرند؛ البته چنین مطالعاتی کامل نیستند؛ زیرا دو گروه ممکن است رفتارها و عامل‌های خطر متفاوتی داشته باشند.
این مسئله هنوز معلوم نیست که مقام‌های بهداشت عمومی چگونه تشخیص خواهند داد که گونه‌ای از مصونیت حاصل از واکسن‌ها و عفونت‌های پیشین فرار کرده است و جهان به واکسن کووید ۱۹ جدیدی نیاز دارد. پانگالوس روشی برای اندازه‌گیری آن ارائه می‌دهد. او می‌گوید: «اگر ببینیم تعداد زیادی از افرادی که به بیمارستان مراجعه می‌کنند، واکسن را تزریق کرده‌اند، باید بدانیم مشکلی وجود دارد؛ اما درحال‌حاضر، در چنین موقعیتی قرار نداریم.»
سازمان جهانی بهداشت دستورالعملی برای تعیین زمان و چگونگی تغییر واکسن آنفلوانزا برای تطابق با سویه جدید تنظیم کرده است. این تصمیمات تا حدی مبتنی‌بر سابقه طولانی نظارت و ایمن‌سازی دربرابر تکامل این ویروس است. چنین پروتکلی برای کووید ۱۹ وجود ندارد. میلر امیدوار است فرایند به‌روزرسانی واکسن کووید ۱۹ درنهایت مانند تغییردادن واکسن آنفلوانزا که معمولا به مطالعات بالینی نیاز چندانی ندارد، بهینه شود. همچنین، ازآنجاکه واکسن‌های RNA را می‌توان درمقایسه‌با واکسن‌های معمولی سریعتر تولید کرد، پژوهشگران امیدوار‌‌‌ند تغییر در واکسن‌های کووید حتی سریعتر از تغییر واکسن آنفلوانزا انجام شود.