چه زمانی دندان عقل در می‌آید و کی می‌توان آن را کشید؟

دندان‌های عقل، سومین و آخرین مجموعه از دندان‌های آسیاب بزرگ (مولر) هستند. آن‌ها عریض‌ترین دندان‌ها هستند که غذا را خرد و آسیاب می‌کنند. دندان‌های عقل غالبا در دهان بالغ وجود ندارند. برخی این تئوری را مطرح می‌کنند که به علت تغییر در رژیم غذایی، آرواره‌های ما نیز در طول زمان تغییر کرده است.

دندان‌های عقل ارتباطی با هوش ندارند. علت اینکه به آن‌ها دندان‌های عقل گفته می‌شود، این است که معمولاً زمانی رشد می‌کنند که سن شما زیاد است. این دندان‌ها در انتهای دندان‌های دیگر و در پشت دهان قرار گرفته‌اند. شما دو دندان در بالا و دو دندان در پایین به‌عنوان بخشی از مجموعه کامل ۳۲ دندان بالغ درمی‌آورید.

گاهی‌اوقات، زمانی که دندان‌های عقل سالم باشند و به‌خوبی در راستای دندان‌های دیگر قرار گرفته باشند، می‌توانند دارایی با ارزشی برای دهان باشند، اما اغلب در موقعیت مناسبی قرار ندارند و باید کشیده شوند.

دندان‌های عقل همچنین می‌توانند نهفته باشند. رویش جزئی دندان‌های عقل دهانه‌ای برای باکتری‌ها فراهم می‌کند تا اطراف دندان را فرا بگیرند و موجب عفونت شوند. دندان‌های نیمه نهفته، بیشتر مستعد پوسیدگی دندان و بیماری لثه‌اند، زیرا موقعیت نامناسب آن‌ها مسواک زدن و استفاده از نخ دندان را دشوار می‌کند.

دندان‌های عقل در سنین مختلفی ظاهر می‌شوند. به‌طور معمول، می‌توانید انتظار داشته باشید که دندان‌های مولر سوم شما در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی و بین سنین ۱۷ تا ۲۱ سالگی ظاهر شوند. اگرچه، دندان‌های عقل برخی افراد زودتر و برخی افراد دیرتر درمی‌آید.

بسیاری از مردم انتظار دارند دندان‌های عقل آن‌ها در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی ظاهر شود. اما درحالی‌که بسیاری از افراد یک تا چهار دندان عقل دارند، برخی اصلا دندان عقل ندارند.

تصویر اشعه ایکس دندان می‌تواند نشان دهد که آیا دندان‌های آسیاب بزرگ سوم را دارید یا نه. نداشتن دندان عقل ممکن است عجیب به‌نظر برسد و ممکن است فکر کنید سلامت دهان شما مشکلی دارد. اما واقعیت این است که نداشتن این دندان‌ها هیچ مشکلی ندارد.

طبق برآوردها، یک یا چند دندان مولر سوم ۵ تا ۳۷ درصد از مردم درنمی‌آید. علت این مسئله مشخص نیست، اما ژنتیک ممکن است در فقدان این دندان‌ها نقش داشته باشد. بنابراین، اگر یکی از والدین شما دندان عقل نداشته باشد، ممکن است شما هم این دندان‌ها را نداشته باشید. عوامل دیگری که ممکن است بر فقدان دندان‌های عقل تأثیر داشته باشد، عبارت‌اند از محیط، رژیم غذایی و عملکرد جویدن.

اما به خاطر داشته باشید فقط به این دلیل که دندان‌های عقل خود را نمی‌بینید، به این معنا نیست که آن‌ها وجود ندارند. گاهی اوقات، دندان‌های عقل به شکل نهفته‌اند یا در لثه گیر می‌کنند. درنتیجه، به‌طور کامل ظاهر نمی‌شوند.

خارج کردن دندان‌های عقل رویه معمولی است، زیرا دهان اغلب فقط برای ۲۸ دندان جا دارد. اگر هر چهار دندان عقل شما درآیند و منجر به ۳۲ دندان شوند، ممکن است موجب ازدحام بیش‌از‌حد دندان‌ها شود. اما ازآن‌جا که دهان فقط برای حدود ۲۸ دندان جا دارد، هدف از دندان‌های عقل چیست؟

برخی بر این باورند که دندان‌های عقل برای اجداد دور ما به‌عنوان جایگزین دندان‌ها عمل می‌کرده‌اند. امروزه، غذاهایی را می‌خوریم که نرم‌تر هستند و بیشتر مردم بهداشت دهان و دندان را رعایت می‌کنند. هر دو عامل به کاهش احتمال از دست دادن دندان‌ها کمک می‌کند.

ازآن‌جا که اجداد ما انواع مختلفی از غذاها را می‌خوردند (که به اندازه غذاهای ما نرم نبودند) و از مراقبت‌های دندانی برخوردار نبودند، شاید با مشکلات لثه و دندان مانند پوسیدگی دندان یا افتادن اندان مواجه بودند. در این صورت، دندا‌ن‌های عقل احتمالاً به‌عنوان دندان‌های اضافه‌ای برای کمک به عمل جویدن عمل می‌کردند. امروزه دندان‌های عقل فایده‌ی چندانی ندارند و اغلب ضرر آن بیشتر از فایده‌ی آن‌ها است.

این روزها جراحی دهان برای برداشتن دندان‌های عقل به رویه‌ی استانداردی تبدیل شده است و تقریباً همه بزرگسالان جوان آن را انجام می‌دهند. اگرچه همیشه این کار ضروری نیست.

هیچ قانونی وجود ندارد که بگوید باید دندان عقلی را که روئیده است، بکشید، خصوصا اگر دهان شما جا داشته باشد. اما برخی افراد حتی زمانی که دندان‌های عقل آن‌ها موجب مشکل نمی‌شود، کشیدن آن‌ها را انتخاب می‌کنند تا از عوارض بعدی جلوگیری کنند. برخی افراد نیز تا زمانی که درد نداشته باشند، در پی خارج کردن آن‌ها نیستند.

با‌این‌حال، فقط اینکه دردی از جانب دندان‌های عقل خود احساس نمی‌کنید، بدان معنا نیست که هیچ مشکلی وجود ندارد. این دندان‌ها ممکن است گیر افتاده یا نهفته باشند. این بدان معنا است که آن‌ها نمی‌توانند از فک خارج شوند و وارد دهان شوند. شاید دهان شما بسیار کوچک است و فضایی برای آن‌ها وجود ندارد یا این دندان‌ها به سمت دندان‌های دیگر در حال رشد باشند. آن‌ها می‌توانند به دندان مجاور فشار وارد کرده و به آن آسیب بزنند.

برخی از دندانپزشکان دندان‌های عقل سالم را خارج می‌کنند تا از بروز مشکلات بعدی پیشگیری کنند. با افزایش سن، استخوان‌های موجود در دهان شما محکم‌تر می‌شوند. این امر باعث می‌شود خارج کردن دندان‌ها سخت‌تر شود. اگر منتظر بمانید، ممکن است پس از عمل جراحی با مشکلاتی نظیر خونریزی شدید و شکستگی دندان‌ها تا بی‌حسی شدید و از دست دادن جزئی حرکت فک مواجه شوید. این مشکلات ممکن است فقط چند روز طول بکشند یا دائمی باشند.

اگر به دلیل نداشتن علائم، خارج کردن این دندان‌ها را به تعویق بیندازید، ممکن است درنهایت به جراحی نیاز پیدا کنید. دندان‌های عقل معمولاً وقتی برای مدت طولانی در دهان می‌مانند، موجب بروز مشکلاتی می‌شوند.

درد دندان: درد در پشت دهان یکی از علائم رایج رویش دندان عقل است. درد دندان می‌تواند به شکل خفیف و متناوب شروع شود. لثه در قسمت پشت دهان ممکن است برای چند روز درد داشته باشد و سپس درد فروکش کند. اگرچه، درد می‌تواند به‌تدریج افزایش پیدا کند تا جایی که جویدن یا صحبت کردن دشوار شود. درد اغلب ناشی از فشاری است که دندان بر اعصاب دهان وارد می‌کند.

تورم و قرمزی: همراه با درد، علائم رویش دندان عقل شامل قرمزی یا تورم در لثه‌ی اطراف مولرهای سوم شما است.

دندان نهفته. گاهی‌اوقات استخوان فک و دندان‌های دیگر مانع از بیرون آمدن دندان‌های عقل می‌شوند و این دندان‌ها زیر خط لثه گیر می‌کنند. این امر می‌تواند موجب درد شدیدی در دهان شود. دیگر علائم دندان عقل نهفته شامل درد در اطراف دندان‌های آسیاب بزرگ اما عدم نشانه‌ای از دندانی درحال بیرون آمدن باشد. ممکن است همچنین در قسمت پشت دهان شما کیست ایجاد شود.

عفونت‌های دهانی: با رویش دندان‌های عقل، باکتری‌ها ممکن است در لثه گیر کنند و به عفونت دهان منجر شوند. علائم چنین عفونتی شامل درد، قرمزی، تورم، حساسیت فک، بوی بد و طعم بد دهان می‌شود.

حفره دندانی: غذاها نیز ممکن است در لثه اطراف مولرهای سوم گیر کنند. این مسئله می‌تواند به ایجاد حفره روی دندان درحال رویش منجر شود. دندان‌های جلوی دندان‌های عقل نیز ممکن است دچار پوسیدگی شوند، زیرا فضای کافی برای مسواک کردن یا کشیدن نخ دندان وجود ندارد.

جابجایی دندان‌ها: وقتی در دهان شما فضای کافی برای دندان‌های عقل وجود نداشته باشد، دندان‌های دیگر ممکن است هنگام رویش این دندان‌ها، تغییر جا بدهند. این امر می‌تواند منجر به نامرتب شدن دندان‌ها یا کج شدن آن‌ها شود.

وقتی دندان‌های عقل موجب مشکلاتی می‌شوند یا رادیوگرافی نشان می‌دهد که در آینده مشکل‌ساز می‌شوند، باید خارج شوند.

بیشتر دندان‌های عقل همراه با نشانه‌های بیماری یا مشکلات واضح باید بیرون آورده شوند. دلایل آن عبارت‌اند از:

• عفونت یا حفره (پوسیدگی)
• ضایعات (بافت غیرطبیعی)
• آسیب به دندان‌های مجاور
• از بین رفتن استخوان در اطراف ریشه
• عدم فضای کافی برای مسواک زدن و کشیدن نخ در اطراف دندان

دلایل دیگر برای خارج کردن آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

آسیب زدن به دندان‌های دیگر: این مجموعه اضافی از دندان‌های آسیاب بزرگ می‌تواند به دندان‌های دیگر فشار آورده و موجب درد دهان و مشکلات گاز گرفتن شوند (ایجاد مشکل در قرار گرفتن دندان‌ها روی هم).

آسیب فک: کیست‌هایی ممکن است اطراف دندان جدید تشکیل شوند. در صورت عدم درمان، این کیست‌ها می‌توانند فک را خالی کرده و به اعصاب آسیب بزنند.

مشکلات سینوس: مشکلات همراه با دندان عقل می‌تواند به درد، فشار و گرفتگی سینوس منجر شود.

التهاب لثه: بافت‌های اطراف ناحیه ممکن است متورم شوند و پاک کردن آن‌ها ممکن است سخت باشد.

دندانپزشک شکل دهان و موقعیت دندان‌های شما را بررسی می‌کند تا در این خصوص تصمیم‌گیری کند. سن شما نیز در این زمینه نقش دارد.

برخی دندانپزشکان توصیه می‌کنند که به‌عنوان احتیاط باید این دندان‌ها را خارج کرد، زیرا در آینده می‌توانند موجب مشکلاتی نظیر موارد زیر شوند

اما بسیاری از پژوهشگران و متخصصان بهداشت عمومی فکر نمی‌کنند که خارج کردن دندان‌های عقلی که مشکلی ندارند، ایده خوبی باشد. اگر دندانپزشک شما آن را پیشنهاد کرد و درمورد آن اطمینان نداشتید، می‌توانید از متخصص دیگری سؤال کنید.

اگر هنوز برای جدا شدن از دندان‌های آسیاب بزرگ خود آماده نیستید، می‌توانید از دندانپزشک خود بخواهید تا آن‌چه را که در ارتباط با دندان‌های شما می‌بینید، برای شما توضیح دهد. در بسیاری از موارد، قبل از تصمیم‌گیری می‌توانید چند ماه صبر کنید تا ببینید که آیا اوضاع تغییر می‌کند. اما اگر درد داشته باشید یا متوجه تورم یا بوی بد نزدیک دندان‌های انتهایی خود شدید، ممکن است وقت آن رسیده باشد که دوباره این موضوع را بررسی کنید.

سهولت نسبی کشیدن دندان‌های عقل به موقعیت و مرحله رشد آن‌ها بستگی دارد. دندانپزشک می‌تواند درمورد وضعیت آن‌ها و انتظاری که می‌توانید داشته باشید، برای شما توضیح دهد.

دندان عقلی که به‌طور کامل از لثه بیرون آمده است، می‌تواند به آسانی دندان‌های دیگر کشیده شود. اگرچه دندان عقلی که زیر لثه قرار دارد و داخل استخوان فک جا گرفته است، نیازمند ایجاد شکاف در لثه و برداشتن بخشی از استخوان است که روی دندان قرار گرفته است. اغلب، برای دندانی در این شرایط، دندان به‌جای اینکه به یک‌باره کشیده شود، به صورت قطعات کوچکی بیرون آورده می‌شود تا مقدار استخوانی که برای خارج کردن دندان لازم است برداشته شود، به حداقل برسد.

قبل از بیرون آوردن دندان عقل، دندان‌ها و بافت اطراف آن‌ها با استفاده از مواد بی‌حس‌کننده به‌طور موضعی بی‌حس می‌شود (از همان نوعی است که برای بی‌حس کردن دندان پیش از پر کردن استفاده می‌شود).

علاوه‌بر بی‌حسی موضعی برای عدم احساس درد، بسته به تصمیم پزشک و شما، ممکن است برای کنترل هرگونه اضطراب تحت آرام‌بخشی قرار گیرید. داروهای آرام‌بخش انتخابی می‌تواند شامل نیتروس اکسید (گاز خنده) یا آرام‌بخش‌های خوراکی (مانند والیوم) یا داروی آرام‌بخشی باشد که ازطریق تزریق وریدی وارد بدن می‌شود.

اینکه دندانپزشک چگونه دندان شما را بیرون می‌آورد، بستگی به فاصله‌ی آن از لثه شما دارد. اگر دندان به‌طور کامل از لثه خارج شده باشد، دندانپزشک می‌تواند آن را بکشد. آن‌ها ممکن است لثه‌ی شما را بی‌حس کنند و سپس از سوزنی برای قرار دادن داروی بی‌حس‌کننده‌ی قوی‌تری در آن ناحیه استفاده کنند. آن‌ها دندان را با وسیله‌ای که الواتور نام دارد، شل می‌کنند و سپس دندان را با استفاده از فورسپس دندانپزشكی که شبیه انبردست است، بیرون می‌کشند. دندانپزشک سپس ناحیه را تمیز می‌کند و برای توقف خونریزی آن را پانسمان می‌کند.

اگر دندان شما هنوز زیر خط لثه است، احتمالاً باید آن را با جراحی خارج کنید. در طول عمل، ممکن است دارویی به‌منظور خواب‌آلودگی به شما داده شود، بنابراین احساس درد نمی‌کنید و چیز زیادی به خاطر نمی‌آورید. جراح سپس لثه را می‌شکافد و استخوان دندان را خارج می‌کند تا به ریشه برسد. ممکن است لازم باشد دندان تکه تکه شود تا حفره‌ای که ایجاد می‌شود تا حد ممکن کوچک باشد.

بعد از جراحی بهتر است به منزل بروید، چون ممکن است براثر داروها گیج شده باشید. ممکن است بتوانید درد خود را با داروهای بدون نسخه کنترل کنید یا اینکه جراح خصوصا اگر قسمتی از استخوان را خارج کرده باشد، مسکن‌های قوی‌تری برای شما تجویز کند.

پس از کشیدن دندان عقل، سرعت بهبودی شما به درجه دشواریِ کشیدن دندان بستگی دارد (کشیدن ساده دندانی که کاملاً بیرون آمده است درمقایسه‌با دندانی که درون استخوان فک پنهان شده است). در ادامه، آن‌چه می‌توان انتظار داشت، آمده است.

طی ۲۴ ساعت اول

ممکن است تا چند ساعت پس از کشیدن دندان خونریزی وجود داشته باشد. برای کنترل آن تکه‌ای گاز مرطوب تمیز را روی جای خالی دندان قرار دهید و آن را محکم گاز بگیرید و به سمت پایین فشار دهید. از کیسه چای مرطوب هم می‌توانید استفاده کنید. اسید تانیک موجود در چای به تشکیل لخته خون کمک می‌کند (لخته‌های خون مشابه با دلمه روی زخم باز عمل می‌کنند). اگر اندکی خونریزی همچنان ادامه داشت، این کار را تکرار کنید. در صورت ادامه خونریزی شدید، با پزشک تماس بگیرید.

تا ۲۴ ساعت پس از کشیدن دندان از شستشو یا تف کردن خودداری کنید. همچنین، از کارهایی مانند مکیدن نیز اجتناب کنید (برای مثال، نوشیدنی‌ها را به‌وسیله‌ی نی مصرف نکنید یا سیگار نکشید) و از مصرف مایعات داغ (مانند قهوه یا سوپ) خودداری کنید. این کارها موجب کنده شدن لخته‌ها و ایجاد حفره خشک می‌شود.

در ناحیه‌ای که دندان کشیده شده است، معمولاً صورت متورم می‌شود. برای به حداقل رساندن تورم، قطعه‌ای یخ را در پارچه‌ای بپیچید و آن را ده دقیقه روی آن ناحیه از صورت قرار دهید و سپس ۲۰ دقیقه آن را بردارید و دوباره این کار را تکرار کنید. این کار را در صورت نیاز طی ۲۴ ساعت اول پس از کشیدن دندان تکرار کنید.

داروهای ضددرد مانند استامینوفن یا ایبوپروفن را می‌توان برای دردهای خفیف مصرف کرد. دندانپزشک در صورت لزوم ممکن است مسکن‌های قوی‌تری تجویز کند.

مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی که ممکن است پیش از کشیدن دندان تجویز شده باشند (برای درمان هرگونه عفونت فعال در اطراف دندان عقلی که قرار است کشیده شود)، باید تا زمان پایان نسخه ادامه پیدا کند.

تا زمانی که تمام بی‌حسی‌های ناشی از داروهای بی‌حسی برطرف شود، باید رژیم غذایی به غذاهای مایع محدود شود. برای چند روز غذاهای نرم بخورید. در صورت مصرف داروهای مسکن مخدر از مصرف الکل خودداری کنید.

مسواک زدن دندان‌های خود را ادامه دهید، اما طی ۲۴ ساعت اول از مسواک زدن دندان‌های کنار دندان کشیده اجتناب کنید. در روز دوم، مسواک زدن آرام دندان‌ها را از سر بگیرید. از دهانشویه‌های تجاری استفاده نکنید، چراکه ممکن است محل دندان کشیده شده را تحریک کنند.

بعد از ۲۴ ساعت

تورم صورت در ناحیه کشیدن دندان باید پس از ۲۴ ساعت اول درمان با یخ، با گرما درمان شود. حوله گرم مرطوبی را به شکل متناوب ۲۰ دقیقه روی صورت گذاشته و ۲۰ دقیقه بردارید. این کار را تا حد نیاز انجام دهید. به خاطر داشته باشید که تورم ۲ تا ۳ روز پس از رویه معمولاً به اوج می‌رسد.

پس از صرف غذا و پیش از خواب، دهان خود را با آب نمک گرم (نصف قاشق چای‌خوری نمک در فنجانی آب گرم) بشویید. از دهانشویه‌های تجاری استفاده نکنید، مگر اینکه دندانپزشک توصیه کرده باشد.

اگر از بخیه استفاده شده باشد و از نوعی نباشد که حل می‌شود، باید طی حدود یک هفته توسط پزشک برداشته شود. اگر به بخیه نیاز داشتید، بپرسید که از چه نوعی دریافت کرده‌اید.

به‌دنبال نشانه‌های حفره خشک بگردید. (در ادامه توضیح داده شده است.) این وضعیت به درمان توسط پزشک نیاز دارد.

بهبودی کامل تا چند هفته تا چند ماه پس از کشیدن دندان رخ نمی‌دهد. اگرچه، معمولاً در یکی دو هفته‌ی اول، به قدر کافی بهبودی حاصل می‌شود که استفاده از ناحیه کشیدن دندان در دهان شما راحت باشد.

دو مورد از مهم‌ترین عوارض کشیدن دندان‌های عقل عبارت‌اند از:

ایجاد حفره خشک: طی خارج کردن دندان‌های بالایی، جراحی ممکن است به سینوس‌ها، حفره‌های هوایی زیر چشم شما، آسیب برساند. اگر لخته خون خیلی زود از بین برود و اعصاب و استخوان برهنه بماند، ممکن است وضعیت درناکی به نام حفره خشک پیش آید. این حالت هم در کشیدن ساده و هم طی خارج کردن دندان با جراحی ممکن است اتفاق افتد.

حفره خشک عارضه‌ی شایعی است که زمانی اتفاق می‌افتد که لخته خون در حفره دندان کشیده‌شده تشکیل نمی‌شود یا لخته خونی که تشکیل می‌شود، از محل خود جدا می‌شود. بدون تشکل لخته، فرایند بهبودی به تأخیر می‌افتد. در این شرایط، حفره خشک معمولاً طی سه یا چهار روز پس از کشیدن دندان رخ می‌دهد و با درد (از درد خفیف و متوسط تا شدید متغیر است) و بوی بد دهان همراه است. پزشک با قرار دادن دارو در حفره، این وضعیت را درمان می‌کند.

بی‌حسی دائمی: بی‌حسی عارضه نادری از کشیدن دندان‌های عقل است. در موارد نادری، جراح ممکن است حین خارج کردن دندان‌های پایین به برخی از اعصاب آسیب برساند. دندان‌های عقلی که در استخوان فک گیرافتاده‌اند، معمولاً به اعصاب نزدیک هستند. گاهی‌اوقات این اعصاب ممکن است در جریان فرایند کشیدن دندان آسیب ببینند. این امر به بی‌حسی زبان، لب‌ها و چانه منجر می‌شود که می‌تواند تا چند روز، چند هفته یا چند ماه ادامه داشته باشد یا حتی دائمی باشد.

چه زمانی باید به پزشک تماس بگیرید

در صورت موارد زیر فورا با دندانپزشک خود تماس بگیرد:

• ازنظر تنفس یا بلع مشکل دارید
• خونریزی پس از یکی دو روز متوقف نمی‌شود یا درد برای بیش از یک هفته ادامه دارد
• صورت یا فک شما برای بیش از چند روز متورم است
• تب دارید
• احساس بی‌‌حسی می‌کنید یا چرک یا بوی بدی احساس می‌کنید

جمع‌بندی

برخی افراد دندان عقل ندارند. بنابراین اگر به اندازه‌ای خوش‌شانس هستید که مولرهای سوم را ندارید، می‌توانید از کشیدن این دندان‌ها اجتناب کنید. اما اگر دندان عقل دارید اما موجب بروز مشکلی نمی‌شوند، به‌طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید تا وضعیت آن‌ها را بررسی کند و در صورت لزوم کشیدن آن‌ها را توصیه کند.

اگر دندان درد دارید یا دندان عقلی را می‌بینید که درحال درآمدن است، به دندانپزشک مراجعه کنید. هنگامی که درد یا مشکلات دیگری را تجربه می‌کنید، دندانپزشک شما خارج کردن آن‌ها را توصیه خواهد کرد.

درنظر داشته باشید که خارج کردن دندان‌های عقل در مراحل بعدی زندگی سخت‌‌تر می‌شود. بنابراین، اگر مشکلی دارید، زودتر این دندان‌های مزاحم را بکشید.