آیا سویه امیکرون می‌تواند به دنیاگیری ۲ ساله کرونا پایان دهد؟

سرعت انتشار زیاد گونه‌ی امیکرون، استراتژی‌های مختلف در واکسیناسیون و سطوح مختلف مصونیت در سراسر جهان باعث شده پیش‌بینی آینده‌ی همه‌گیری کرونا مشکل باشد. نظر کارشناسان در این مورد چیست؟

در یازدهم ژانویه‌ی سال جاری میلادی، حدود یک ماه پیش و تنها هفت هفته بعد از اولین گزارش مشاهده ی گونه‌ی امیکرون، سازمان بهداشت جهانی در ‌مورد موج بزرگ ابتلا به گونه‌ی جدید ویروس کووید از سمت غرب به شرق جهان هشدار داد. هنس هنری کلاگ، مدیر منطقه‌ای سازمان بهداشت جهانی در اروپا می‌گوید از ۵۳ کشور اروپا و آسیای شرقی ۵۰ کشور درگیر گونه‌ی امیکرون ویروس کووید ۱۹ شده‌اند. کلاگ معتقد است کشورها باید با توجه به وضعیت اپیدمیولوژیک خود، منابع در‌ دسترس، سطح واکسیاسیون کامل جمعی و البته وضعیت سیاسی اجتماعی جامعه به بهترین شکل ممکن خود را برای شیوع موج امیکرون آماده کنند. در هفته‌های اخیر کشورهای اروپایی و ایالات متحده با موج قدرتمند این گونه‌ی جدید مواجه شدند. در انگلستان، یکی از کشورهای اروپایی که بیشترین تعداد موارد ابتلا در آن گزارش ‌شده، در ماه گذشته‌ی میلادی رکورد ابتلای روزانه‌ی ۱۶۰ هزار نفر ثبت شد. دانشمندان معتقدند کشورهای دیگر نیز با موج بزرگ انتشار سریع امیکرون مواجه خواهند شد.

با این که سازمان بهداشت جهانی و برخی دیگر پیش‌تر این احتمال را مطرح کرده بودند که میزان بالای ابتلا به امیکرون و به‌تبع آن، جهش در مصونیت کوتاه‌مدت افراد جامعه در‌ مقابل کرونا می‌تواند نشانه‌ای از شروع روند پایان همه‌گیری این بیماری باشد، اما پژوهشگران معتقدند شرایط قابل‌‌تغییر بوده و مدل‌سازی رفتار آینده‌ی بیماری دشوار است.

گراهام مدلی، شبیه‌ساز رفتار بیماری‌های عفونی در دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن که یکی از نهاد‌های مشاور دولت انگلستان است در این مورد می‌گوید:

این گونه چنان سرعت زیادی دارد که فرصت کمی برای آماده کردن یک پاسخ مناسب در‌ اختیار ما می‌گذارد.

تعداد مبتلایان به امیکرون در هر دو روز می‌تواند به دو برابر افزایش پیدا کند. بنابراین می‌توان گفت سرعت انتشار آن از تمام گونه‌های قبلی بیشتر است. مقامات سازمان بهداشت جهانی می‌گویند سرعت انتشار امیکرون تقریباً مشابه بیماری ویروسی خفیف‌تر آنفولانزا است. گویی امیکرون همانند آنفولانزایی است که قرص روان‌گردان مصرف کرده باشد!

کریستینا پاگل، تحلیل‌گر داده‌های سلامت در کالج لندن اشاره می‌کند:

ما چنین سرعتی را پیش از این ندیده بودیم. سرعت ابتلای بالا به این معنی است که نمی‌توانید با واکسیناسیون از امیکرون فرار کنید. حتی اگر بتوانید به همه واکسن بزنید تا اثر‌بخشی کامل واکسن دو هفته زمان لازم است، تا آن زمان در میانه‌ی موج امیکرون خواهیم بود.

این موضوع باعث شده است سیاست‌گذاران و پژوهشگرانی که به آن‌ها مشاوره می‌دهند در موقعیت خطیری قرار گیرند. پاگل این طور توضیح می‌دهد:

در این وضعیت یا شما باید محدودیت‌های جدید را بسیار زود برقرار کنید یا این که اصلا دست به کاری نزنید. اما اگر بخواهید منتظر باشید تا ببینید چه پیش می‌آید و بعد دست به کار شوید، آن موقع دیگر بسیار دیر خواهد شد.

انگلستان نیز مانند کشورهای دیگر، قوانین سختگیرانه‌ی کرونایی را در ماه دسامبر وضع کرد؛ اما این تصمیم بحث‌برانگیزی بود، به‌ویژه آنکه طبق گزارش‌های رسیده از آفریقای جنوبی در آن هنگام (که ماه قبل‌تر از تصمیم انگلستان با موج امیکرون مواجه شده بود) شدت بیماری و تعداد بستری‌های روزانه نسبت به گونه‌های قبلی کم‌تر به نظر می‌رسید، نتیجه‌ای که بعداً تجربه‌ی امیکرون در انگستان و دیگر کشورها آن را تأیید کردند.

مدل‌سازان انگلیسی در ابتدا در مورد چگونگی استفاده از اطلاعات رسیده از آفریقای جنوبی اختلاف نظر داشتند. به‌روزرسانی یک مدل کامپیوتری برای توضیح تغییرات در خواص بیولوژیکی یک گونه‌ی جدید در اصل نسبتاً ساده است. بااین‌حال، با پیشرفت همه‌گیری، شبیه‌سازی پاسخ ایمنی پایه‌ی جمعیت یک کشور و در‌ نتیجه، قضاوت در ‌مورد اینکه سرعت انتشار گونه‌ی جدید تا چه حد محدود خواهد شد، بسیار سخت‌تر شده است.

مارک وول‌هوس، اپیدمیولوژیست (همه‌گیرشناس) بیماری‌های عفونی در دانشگاه ادینبورگ انگلستان و مشاور دولت آن کشور می‌گوید:

احتمال این که عفونت به کرونا منجر به بستری شدن بیمار در بیمارستان شود یک پارامتر کلیدی است؛ اما واضح است که این تخمین‌ها را در یک جمعیت که آشکارا موج‌های قبلی بیماری را از سر گذرانده‌اند، برآورد خواهد کرد. وقتی چنین تخمین‌هایی زده می‌شود، رسماً باید تخمین‌ها را جداگانه برای جمعیت‌های مختلف مد نظر تغییر داد. این موضوع در همه جا صدق می‌کند.

پژوهشگرانی که در زمینه‌ی شبیه‌سازی رفتار ویروس تحقیق می‌کنند به علت جزئیات کم داده‌های جمع‌آوری شده توسط آفریقای جنوبی در مورد کم‌ بودن شدت بیماری سردرگم بودند. وول‌هوس می‌گوید:

هیچ تحلیل عددی‌ای وجود نداشت. خب ارقام چه بود؟ ۱۰ درصد بیماری‌زایی کم‌تر؟ ۵۰ درصد؟ ۹۰ درصد یا بیشتر؟

بااین‌حال پژوهشگران ویروس‌شناس بانفوذ و مشاوره‌دهنده به دولت انگلستان فرض را بر این گذاشتند که میزان بستری و مرگ و میر ناشی از امیکرون کم‌تر از گونه‌های قبلی نخواهد بود، موضوعی که به نظر شخصی وول‌هوس اشتباه بود. او معتقد است:

مشخص بود که چنین فرضی کاملاً بدبینانه باشد. من نمی‌توانم تصور کنم که موضوع از همان اول می‌توانست روشن‌تر از این باشد و در‌ نتیجه این احتمال وجود داشت که امیکرون بیماری‌زایی کم‌تری نسبت به گونه‌ی دلتا داشته باشد. کاملاً مشخص است که تبعات در نظر گرفتن این احتمال می‌توانست تأثیر زیادی بر اتخاذ سیاست‌ها داشته باشد.

ناهمگونی در میزان مصونیت در‌ برابر کرونا و عوامل دیگری مانند متغیر بودن فاکتورهای پویایی جمعیتی از یک کشور به کشور دیگر کار را برای پیش‌بینی دقیق سرعت گسترش امیکرون در جهان و ازریابی این که، برای مثال، امیکرون در کشورهای با نرخ واکسیناسیون پایین‌تر چه رفتاری خواهد داشت، دشوار کرده است. جولیان تانگ، ویروس‌شناس مشاور در درمانگاه سلطنتی لستر در انگلستان می‌گوید:

پاسخ دادن به این سؤال بسیار دشوار است. تخمین‌های فعلی چندان مفید نیستند، چون اگر گفته شود که الگوی انتشار امیکرون در غرب اروپا به صورت ABC و در آمریکای شمالی به صورت XYZ و در آفریقا MNO است، چنین کاری کمک زیادی به کسی نخواهد کرد.

کاهش مصونیت ناشی از واکسن‌ها در‌ برابر امیکرون نیز به پیچیده‌تر شده قضیه کمک کرده است. مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که واکسن‌های مبتنی بر ویروس غیرفعال شده، که نیمی از کل ۱۰ میلیارد واکسن توزیع شده در جهان را شامل می‌شوند، نسبت به واکسن‌های مبتنی بر mRNA آنتی‌بادی کم‌تری دربرابر گونه‌ی امیکرون ایجاد می‌کنند. آیا این به معنی است که امیکرون در کشورهایی که بیشتر از این واکسن استفاده کرده‌اند سریع‌تر خواهد تاخت؟

به‌اعتقاد وول‌هوس، لزوماً این طور نخواهد بود. او توضیح می‌دهد:

واکسن‌های از نوع ویروس تضعیف‌شده ممکن است در‌ برابر دامنه‌ی وسیع‌تری از گونه‌های مختلف ویروس کووید مصونیت نسبی ایجاد کنند؛ چون این نوع واکسن‌ها در اصل در واکنش به پروتئین‌های ویروس پاسخ ایمنی ایجاد می‌کنند، پروتئین‌هایی که در مقایسه با شاخک‌های ویروس تغییرات کمتری را تجربه می‌کنند. این سؤال جالبی است ولی من تاکنون پژوهشی رسمی در این مورد ندیده‌ام.

شاید دلیلش این باشد که در سطح جهانی داده‌های واقعی کمی در این مورد وجود دارد. پاگل یادآوری می‌کند:

امیکرون به‌تازگی در کشورهایی که این نوع واکسن‌ها را استفاده کرده‌اند، شروع به گسترش کرده است.

از میان کشورهایی که از واکسن‌های نوع ویروس تضعیف‌شده استفاده کرده‌اند به نظر می‌رسد فیلیپین بیشترین آسیب‌پذیری را نشان داده است. این کشور، به‌خصوص در پایتخت آن مانیل، در ماه گذشته افزایش تصاعدی میزان موارد مثبت کووید ۱۹ را تجربه کرد. در روزهای اخیر میزان رشد موارد مثبت در پایتخت رو به کاهش گذاشته؛ اما ویروس در دیگر مناطق کشور در ‌حال انتشار است. ماریو روزاریو، سخنگوی وزارت بهداشت دولت فیلیپین می‌گوید تعداد موارد مثبت قطعاً در نواحی پایتخت در ‌حال کاهش است، اما در جاهای دیگر شاهد روند صعودی هستیم.

نرخ واکسیناسیون در فیلیپین تقریباً پایین است، تنها ۵۳ درصد جمعیت کشور به‌طور کامل واکسینه شده‌اند. مقامات امیدوار هستند تا پایان ماه مه (اواسط بهار سال آینده خورشیدی) تمام ۷۷ میلیون بزرگسال کشور را واکسینه کنند.

با این که واکسن‌ها می‌توانند از فرد درمقابل علائم شدید بیماری محافظت کنند و میزان بستری و مرگ‌ومیر را تا حد زیادی کاهش دهند، اما پاگل می‌گوید عفونت ویروسی همچنان ادامه خواهد یافت:

من فکر می‌کنم باید فرض را بر این بگذاریم که واکسن‌ها نمی‌توانند مصونیت بلند‌مدت در‌ مقابل سرایت بیماری ایجاد کنند.

تانگ هم در این مورد هم‌عقیده است:

من فکر نمی‌کنم واکسن‌ها دلیل به پایان رسیدن همه‌گیری باشند.

با این اوصاف پس این بیماری کی از بین می‌رود؟ پیش‌بینی پژوهشگران می‌گوید که امیکرون آخر راه نیست. مدلی می‌گوید:

این آخرین گونه‌ی ویروس نخواهد بود، گونه‌ی بعدی ویروس ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خود را خواهد داشت.

به نظر می‌رسد ویروسی که از زمان کشف آن در چین بیش از ۲ سال می‌گذرد و بیش از ۵ میلیون نفر را به کام مرگ فرستاده، به‌ خودی‌ خود از بین نمی‌برد. در‌ واقع دانشمندان می‌گویند همه‌گیری کووید ۱۹ در نهایت به یک بیماری اندمیک یا بوم‌گیر تبدیل می‌شود. اما اندمیک یک مفهوم کلی است که می‌تواند برای افراد مختلف معانی متفاوتی داشته باشد. سباستین فانک، اپیدمیولوژیست دانشکده بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن، توضیح می‌دهد:

فکر می‌کنم باید سناریویی را انتظار داشته باشیم که در آن سطح ایمنی بالای جمعی باعث می‌شود دیگر یک همه‌گیری با میزان مرگ و میر بالا نداشته باشیم.

اندیمیسیتی یا بومی شدن ویروس به معنای زندگی با ویروس بدون محدودیت‌ها یا اتخاذ پادمان‌های بهداشتی خاص است. فانک اشاره می‌کند که شبیه‌سازی دقیق این مرحله از بیماری بسیار دشوار است. بخشی از این دشواری به این برمی‌گردد که حتی بهترین مدل‌ها هم نمی‌توانند یک پیش‌بینی بامعنی و بلندمدت از رفتار ویروس، فراتر از دو سه هفته‌ی بعد را ارائه دهند. همچنین باید این موضوع را مدنظر قرار داد که در مرحله اندمیک شدن ویروس، جوامع مختلف به پذیرش چه میزانی از مرگ‌و‌میر به‌عنوان هزینه‌ی افزایش مستمر مصونیت جمعیت جهانی تن خواهند داد.

وول‌هوس تصریح می‌کند که کووید ۱۹ آن زمانی به معنای واقعی کلمه به یک اندمیک بدل خواهد شد که بیشتر بزرگ‌سالان جامعه به مصونیت بالایی در‌ مقابل کووید رسیده باشند و این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که افراد از دوران کودکی مرتباً در‌ معرض ویروس قرار گرفته باشند تا رفته‌رفته در آن‌ها مصونیت طبیعی ایجاد شود. اما برای رسیدن به این مرحله باید ده‌ها سال صبر کنیم. در این حین، بزرگسالان فعلی که در کودکی در‌ معرض کووید ۱۹ قرار نگرفته‌اند، همچنان در‌ مقابل ویروس آسیب‌پذیر خواهند بود و ممکن است به واکسیناسیون مستمر نیاز داشته باشند.

اما این استراتژی معایب خاص خود را دارد. برخی از کودکان ممکن است به کووید مزمن و طولانی‌مدت مبتلا شوند. ظهور کووید مزمن بستگی به این موضوع دارد که شدت بیماری کرونا با تکامل گونه‌های جدید ویروس در کودکان پایین باقی بماند.

ویروس با هر بار چرخه‌ی تکرار رفته‌رفته ضعیف‌تر می‌شود.