سطوح پایین و طبیعی اکسیژن خون: آنچه باید بدانیم

سطح اکسیژن خون مقدار اکسیژنی است که در خون در گردش است. سلول‌های قرمز خون بیشتر اکسیژن را حمل می‌کنند و آن را از ریه‌ها جمع می‌کنند و به تمام قسمت‌های بدن می‌رسانند.

بدن سطح اکسیژن خون را به‌شدت کنترل می‌کند که آن را در محدوده خاصی نگه دارد تا اکسیژن کافی برای تأمین نیازهای تمام سلول‌ها وجود داشته باشد. سطح اکسیژن خون شاخصی است که نشان می‌دهد کارآیی بدن در توزیع اکسیژن از ریه‌ها به سلول‌ها چگونه است و می‌تواند برای سلامتی افراد مهم باشد.

سطح سالم اکسیژن خون از ۷۵ تا ۱۰۰ میلی‌متر جیوه (mm Hg) متغیر است. زمانی که نتایج آزمایش گاز خون شریانی (ABG) سطح اکسیژن کمتر از ۶۰ میلی‌متر جیوه را نشان می‌دهد، جامعه پزشکی آن را پایین در نظر می‌گیرد. در برخی موارد، افرادی که این نتایج را دارند، ممکن است به اکسیژن کمکی نیاز داشته باشند.

سطح اکسیژن خون بسیار کم در مقایسه‌ با سطح متوسط یک فرد سالم می‌تواند نشانه‌ی وضعیتی به نام هیپوکسمیا یا هیپوکسمی (کاهش اکسیژن خون) باشد. این وضعیت زمانی ایجاد می‌شود که بدن در رساندن اکسیژن به تمام سلول‌ها، بافت‌ها و ارگان‌های خود دچار مشکل باشد.

اشباع اکسیژن به درصد اکسیژن موجود در خون فرد اشاره دارد. متخصصان پزشکی اغلب از دستگاهی به نام پالس اکسیمتر برای آزمایش سریع یا نظارت مستمر استفاده می‌کنند. این دستگاه می‌تواند به نوک انگشت یا لاله گوش متصل شود.

سطح اشباع اکسیژنی که سالم در نظر گرفته می‌شود، از ۹۵ درصد تا ۱۰۰ درصد متغیر است. اگر سطح اشباع اکسیژن فردی به کمتر از این حد برسد، او ممکن است علائم مرتبط با کمبود اکسیژن مانند دشواری تنفس و گیجی را تجربه کند.

آزمایش ABG کارآمدترین روش برای نظارت بر سطح اکسیژن خون است. این آزمایش شامل گرفتن نمونه خون از یک سرخرگ، معمولاً در قسمت مچ دست است. این رویه بسیار دقیق است اما می‌تواند کمی دردناک باشد.

پزشکان آزمایش‌های ABG را در بیمارستان انجام می‌دهند. اگرچه، افراد می‌توانند در خانه خود را با استفاده از پالس اکسیمتر نیز سطح اکسیژن خون خود را مشخص کنند.

پالس‌اکسیمتر از دو حسگر (یا پروب) و نمایشگر تشکیل شده است. پروب روی انگشت قرار می‌گیرد و جریان خون درون انگشت را تشخیص می‌دهد. این جریان به شکل موج پالسی روی نمایشگر نشان داده می‌‌شود.

موج پالسی باید وجود داشته باشد تا نشان دهد که نبض تشخیص داده شده است. در این شکل، نرخ نبض بیمار ۷۲ ضربه در دقیقه است و درصد اشباع اکسیژن (SpO2) برابر ۹۸ درصد است. این نمایشگر ضربان نبض را به‌عنوان ضربان قلب توصیف می‌کند.

تصویر زیر را ببینید. به نور قرمز روشنی که از یک سمت پروب می‌آید، دقت کنید. این نور قرمز برای چیست؟

تمامی پروب‌های پالس اکسیمتر (انگشت یا گوش) دارای دیودهای نورگسیل (LED) هستند که دو نوع نور قرمز را به بافت می‌تابانند. حسگر سمت دیگر بافت نوری را که از بافت عبور کرده است، می‌گیرد. اکسیمتر می‌تواند تعیین کند که کدام نور از سوی هموگلوبینی است که در خون ضربان‌دار (شریانی) وجود دارد و سپس می‌تواند درصد اشباع اکسیژن خون شریانی را در گردش خون محیطی تعیین کند.

پالس اکسیمتر میزان نوری را که توسط خون جذب می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند و به ما می‌گوید که خون ما حاوی چه مقدار اکسیژن است. پالس اکسیمتر دو نور را به نوک انگشت یا لاله گوش می‌تاباند: یک نور قرمز و یک نور مادون قرمز. خونی که حاوی اکسیژن زیادی است، نور مادون قرمز بیشتری جذب می‌کند و اجازه می‌دهد تا نور قرمز بیشتری از آن عبور کند. خون بدون اکسیژن نور قرمز بیشتری جذب می‌کند و اجازه می‌دهد نور مادون قرمز بیشتری از آن عبور کند. اگر سلول‌های خونی شما اکسیژن کافی نداشته باشند، آبی‌تر به‌نظر خواهند رسید.

اگرچه آزمایش پالس اکسیمتر نسبت‌ به آزمایش ABG، آسان‌تر و سریع‌تر است و درد کمتری دارد، به اندازه‌ی ABG دقیق نیست. عوامل متعددی می‌توانند روی نتایج اثرگذار باشند، از‌ جمله:

• کثیف بودن انگشت
• نور چراغ‌های محیط
• رنگ پوست تیره
• لاک ناخن
• ضعیف بودن جریان خونی که به اندام‌ها می‌رود

سطوح پایین اکسیژن خون می‌تواند منجر به گردش خون غیرطبیعی و علائم زیر شود:

• تنگی نفس
• سردرد
• بی‌قراری
• سرگیجه
• تنفس سریع
• درد قفسه سینه
• گیجی
• فشار خون بالا
• عدم هماهنگی
• اختلالات بینایی
• حس سرخوشی
• ضربان قلب سریع

اصطلاح پزشکی برای اکسیژن خون پایین هیپوکسمی است. هیپوکسمی ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:

• نبود اکسیژن کافی در هوا
• ناتوانی ریه‌ها در انجام عمل دم و ارسال اکسیژن به تمام سلول‌ها و بافت‌ها
• ناتوانی جریان خون برای گردش در ریه‌ها، جمع‌آوری اکسیژن و انتقال آن به سراسر بدن

شرایط پزشکی و موقعیت‌های مختلفی می‌تواند به کاهش اکسیژن خون بینجامد، از‌ جمله:

• آسم
• بیماری‌های قلبی، از‌ جمله نقص مادرزادی قلبی
• ارتفاع بالا
• کم‌خونی
• کووید ۱۹
• بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
• بیماری‌های بینابینی ریه
• آمفیزم
• سندرم دیسترس حاد تنفسی (ARDS)
• ذات‌الریه
• انسداد شریان ریه
• فیبروز ریه، زخم یا جراحت ریه
• وجود هوا یا گاز در قفسه سینه که موجب روی هم‌افتادگی ریه‌ها می‌شود
• وجود مایع اضافی در ریه‌ها
• آپنه خواب که شامل وقفه‌های تنفسی در طول خواب است
• برخی داروها از‌ جمله برخی از مخدرها و مسکن‌ها

افراد باید در صورت بروز شرایط زیر، با پزشک تماس بگیرند:

• اگر دچار تنگی نفس شدید و ناگهانی شوند
• اگر حین استراحت دچار تنگی نفس شوند
• داشتن تنگی نفس شدیدی که در جریان ورزش یا فعالیت بدنی تشدید می‌شود
• اگر به‌طور ناگهانی با تنگی نفس یا احساس خفگی بیدار شوند
• در ارتفاع بالا باشند و دچار تنگی نفس شدید همراه با سرفه، ضربان سریع قلب و احتباس مایع شوند

گزینه‌های درمانی برای سطوح پایین اکسیژن خون شامل اکسیژن کمکی است. پزشکان می‌توانند اکسیژن‌درمانی را در مطب انجام دهند یا می‌توانند استفاده از اکسیژن‌درمانی خانگی (HOT) را به بیمار توصیه یا تجویز کنند.

افراد می‌تونند سبک زندگی خود را برای کاهش علائم سطح پایین اکسیژن و نیز بهبود سلامتی عمومی و کیفیت زندگی اصلاح کنند. تغییراتی که احتمالاً مفید خواهد بود، عبارت‌اند از:

• ترک سیگار
• اجتناب از دود دست دوم (قرار گرفتن در‌ معرض دود ناشی از استعمال دخانیات توسط دیگران)
• خوردن رژیم غذایی مغذی که حاوی مقادیر زیادی میوه، غلات کامل، پروتئین بدون چربی و سبزیجات است
• ورزش منظم

شرایط زیادی می‌توانند موجب کاهش سطح اکسیژن شوند. به‌طورکلی، درمان شرایط زمینه‌ای عامل کاهش اکسیژن خون، سطح اکسیژن خون را بهبود می‌بخشد. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن ریه مانند COPD و کسانی که دچار کووید ۱۹ شده‌اند، ممکن است به نظارت منظم بر سطح اکسیژن خون نیاز داشته باشند. فردی که اکسیژن خون پایینی دارد، می‌تواند تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کند و مثلاً رژیم غذایی و عادات ورزش خود را بهبود بخشد. این موارد به همراه اکسیژن‌درمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا سطح اشباع اکسیژن خود را افزایش دهد.

سطح اکسیژن خون یک فرد به میزان اکسیژنی که در خون او در گردش است، اشاره دارد. فرد می‌تواند با استفاده از پالس اکسیمتر سطح اکسیژن خون خود را اندازه‌گیری کند. روی دستگاه پالس اکسیمتر، پزشکان سطح کمتر از ۹۵ درصد را پایین در نظر می‌گیرند.

شرایط متعددی از‌ جمله آسم، کم‌خونی و کووید ۱۹ می‌توانند باعث کاهش سطح اکسیژن خون شوند. درمان این وضعیت اغلب شامل رفع علت زمینه‌ای می‌شود، اما پزشکان ممکن است گاهی اکسیژن‌درمانی یا اصلاح سبک زندگی را نیز توصیه کنند.