مقاومت به انسولین؛ عامل خطر بیماری قلبی و دیابت
در شرایط عادی، گلوکز (یا قند) پس از اینکه بدن غذاهای مصرف‌شده را تجزیه می‌کند، وارد جریان خون می‌شود. پانکراس (لوزالمعده) انسولین را ترشح می‌کند تا به گلوکز (منبع اصلی انرژی بدن) کمک کند تا وارد سلول‌های عضله، چربی و کبد شود. گلوکزی که وارد سلول‌ها می‌شود، به‌عنوان انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد یا برای استفاده در آینده ذخیره می‌شود؛ اما وقتی فردی مقاومت به انسولین داشته باشد، این روند مختل می‌شود. کیمبر استانهوپ، دانشمند پژوهش‌های تغذیه در دانشگاه کالیفرنیا گفت:
انسولین مانند کلیدی است که در سلول‌ها را باز می‌کند. این در باید باز شود تا گلوکز از خون خارج شده و وارد سلول‌ها شود. وقتی افراد دربرابر انسولین مقاومت دارند، پانکراس آن‌ها همچنان کلیدها را می‌سازد، اما کلیدها به‌خوبی عمل نمی‌کنند تا قفل سلول‌ها را باز کرده و به گلوکز اجازه ورود به سلول‌ها را بدهند.
در مراحل اولیه مقاومت به انسولین، سلول‌ها شروع به نادیده گرفتن سیگنال انسولین برای دریافت گلوکز موجود در خون می‌کنند. بنابراین، پانکراس انسولین بیشتری را وارد جریان خون می‌کند تا گلوکز را به درون سلول‌ها هدایت کند و قند خون در سطح طبیعی بماند. اما با گذشت زمان، سلول‌ها دیگر حتی به سطوح بالاتر انسولین پاسخ نمی‌دهند. کالم ساترلند، استاد دیابت مولکولی و سلولی در دانشگاه داندی بریتانیا گفت:
این‌طور نیست که به‌طور ناگهانی به انسولین پاسخ ندهید. ممکن است در مراحل اولیه ۱۰ درصد از پاسخ شما کاهش پیدا کند و سپس پس از چند ماه ممکن است ۳۰ درصد کاهش پیدا کند و پس از چند سال ممکن است ۶۰ درصد کاهش پیدا کند. بدن شما به‌تدریج توانایی پاسخ متناسب به انسولین را از دست می‌دهد.
در نهایت، پانکراس نمی‌تواند این روند را ادامه دهد و سطح قند خون افزایش پیدا می‌کند.
افرادی که به‌طور مداوم قند خونشان بالا است، مبتلا به پیش‌دیابت (که در آن سطح قند خون بالا است اما به اندازه کافی بالا نیست که براساس معیارها به‌عنوان دیابت تشخیص داده شود) یا دیابت نوع دو تشخیص داده می‌شوند که در صورت عدم درمان می‌تواند به شرایط مختلف تهدیدکننده زندگی منجر شود.
انجمن دیابت آمریکا (ADA) می‌گوید کاملاً مشخص نیست چه چیزی موجب مقاومت به انسولین می‌شود. اگرچه چندین عامل خطر ازجمله داشتن اضافه وزن یا چاقی و سابقه‌ی خانوادگی دیابت نوع دو، با مقاومت به انسولین مرتبط بوده‌اند.
برخی پژوهشگران نیز گمان می‌کنند که بافت چربی اضافی ممکن است موجب التهاب، استرس فیزیولوژیکی یا تغییرات دیگری شود که در ایجاد مقاومت به انسولین نقش دارند (به‌طور جداگانه، مقاومت به انسولین نیز موجب اضافه وزن می‌شود که چرخه معیوبی را ایجاد می‌کند).
اگرچه اضافه وزن یکی از عوامل خطر مقاومت به انسولین و دیابت است، برخی افراد دچار مقاومت به انسولین یا دیابت، اضافه وزن ندارند. درواقع، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع دو وزن سالمی دارند.
عدم تحرک نیز یکی از عوامل خطر مقاومت به انسولین است. عدم تحرک ممکن است موجب مقاومت به انسولین شود، زیرا بافت عضله نسبت به بافت‌های دیگر گلوکز بیشتری مصرف می‌کند و عضلات پس از ورزش از نظر جذب گلوکز بهتر عمل می‌کنند. افرادی که به‌ندرت ورزش می‌کنند، از این اثر بهره‌مند نمی‌شوند.
پیری نیز با مقاومت به انسولین در ارتباط است، زیرا توده عضلانی معمولاً همگام با پیری کاهش پیدا می‌کند. توده عضلانی کمتر به‌معنای سلول‌های کمتری است که می‌توانند مقادیر زیادی از گلوکز را جذب کنند.
بیشتر افراد در مراحل اولیه مقاومت به انسولین هیچ علامتی ندارند و نمی‌دانند که در مسیر ابتلا به بیماری قرار دارند. پزشکان نیز مقاومت به انسولین را تشخیص نمی‌دهند. این وضعیت معمولاً در مطالعات پژوهشی اندازه‌گیری می‌شود. ساترلند به لایوساینس گفت: «ما آستانه‌ای نداریم که براساس آن بگوییم فردی دارای مقاومت به انسولین است.»
در عوض، پزشکان ممکن است وضعیت مرتبطی به نام «سندرم متابولیک» را تشخیص دهند که با مواردی مانند قند خون بالا، کلسترول بالا، فشار خون بالا و چربی شکمی اضافی مشخص می‌شود.
بسیاری از افراد فقط زمانی متوجه مشکلات خود در زمینه‌ی پردازش قند خون می‌شوند که علائم پیش‌دیابت و دیابت نوع دو در آن‌ها ظاهر می‌شود که بیماری مادام‌العمر و پیش‌رونده‌ای است. این علائم شامل افزایش تشنگی، گرسنگی و ادرار، تاری دید و کاهش سرعت بهبود زخم‌ها و بریدگی‌ها است.
پزشکان برای تشخیص قند خون بالا، ممکن است آزمایش خون A1C را تجویز کنند که میانگین گلوکز خون فرد را در سه ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند. آزمایش دیگری که ممکن است تجویز شود، آزمایش قند ناشتای پلاسما است که نشان می‌دهد پس از هشت ساعت ناشتا بودن، عملکرد بدن در متابولیزه کردن گلوکز چگونه است.
پزشکان همچنین ممکن است آزمایش‌هایی را تجویز کنند که به تشخیص دیگر شرایط مرتبط با مقاومت به انسولین مانند بیماری قلبی‌عروقی و سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) کمک کند. سندرم تخمدان پلی کیستیک اختلالی هورمونی است که می‌تواند بر زنان در سنین باروری اثر بگذارد.
به گفته‌ی ساترلند، یکی از دلایل شایع بودن مقاومت به انسولین، رژیم غذایی غربی است (رژیم‌های غذایی غربی معمولاً دارای مقادیر بالایی کالری، غلات تصفیه‌شده و غذاهای فوق‌فرآوری‌شده هستند و فیبر اندکی دارند).
اگرچه رژیم غذایی واحدی به‌عنوان کارآمدترین رژیم غذایی شناسایی نشده، برخی از رژیم‌های غذایی ممکن است حساسیت به انسولین را بهبود بخشند. برای مثال، طبق مقاله‌ای که سال ۲۰۱۹ در مجله‌ی Advances in Clinical and Experimental Medicine منتشر شد، رژیم‌های غذایی که حاوی قندهای ساده یا فرآوری‌شده‌ی کم اما فیبر و کربوهیدرات‌های پیچیده زیادی هستند، ممکن است مفید باشند.
در چندین مطالعه نشان داده شده است که رژیم غذایی مدیترانه‌ای (که بر مصرف سبزیجات و میوه‌ها، مغزهای گیاهی، غلات کامل، ماهی و روغن زیتون بکر تأکید می‌کند) مقاومت به انسولین را کاهش می‌دهد.
چندین مطالعه نیز نشان داده‌اند رژیم غذایی دش (DASH: رویکرد رژیمی برای توقف فشار خون بالا) که بر مصرف سبزیجات و میوه‌ها، غذاهای لبنی کم‌چرب و محدود کردن مصرف شیرینی، نمک و چربی‌های اشباع تأکید می‌کند) با مقاومت به انسولین پایین‌تر همراه بوده است.
ریچارد مکنزی، پژوهشگری که در دانشگاه روهامپتون بریتانیا به مطالعه‌ی مقاومت به انسولین و متابولیسم مشغول است، گفت در برخی افراد، مقاومت به انسولین قابل برگشت است. او توضیح داد:
می‌دانیم که با کاهش وزن/چربی مقاومت به انسولین بهبود پیدا می‌کند. جراحی بای‌پس معده (نوعی جراحی کاهش وزن) می‌تواند مقاومت به انسولین را در عرض چند روز به‌طور کامل معکوس کند.
برای کمک به کاهش وزن، پزشکان ممکن است خوردن کربوهیدرات‌های فرآوری‌شده و چربی‌های ناسالم، قند، گوشت قرمز و نشاسته‌های فرآوری‌شده‌ی کمتر را توصیه کنند.
مطالعه طولانی‌مدتی که با عنوان «برنامه پیشگیری از دیابت» تحت حمایت مالی مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده، انجام می‌شود، نشان داد برای افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به دیابت قرار داشتند، کاهش ۵ تا ۷ درصد از وزن آغازین به کاهش احتمال ابتلا به بیماری کمک کرد (شرکت‌کنندکان مطالعه با تغییر رژیم غذایی و افزایش سطح فعالیت بدنی وزن خود را کاهش دادند).
کارآزمایی بالینی که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، نشان داد که فعالیت بدنی (هم تمرین‌های بدنی تناوبی تنشی و هم فعالیت بدنی متوسط) نیز مصرف انرژی گلوکز را افزایش می‌دهد و حساسیت به انسولین عضلات را بهبود می‌دهد.
برای برخی افراد دچار مقاومت به انسولین، دارویی به نام «متفورمین» ممکن است مؤثر باشد. متفورمین مقدار قندی را که کبد می‌سازد، کاهش می‌دهد و موجب می‌شود عضلات و بافت‌های دیگر قند بیشتری را از خون بگیرند. نتایج مطالعه برنامه پیشگیری از دیابت نشان داده است که بهترین نتیجه مصرف متفورمین در بزرگسالان جوان، افراد دچار چاقی و افراد دارای سابقه دیابت بارداری مشاهده می‌شود.
هدف این مقاله افزایش آگاهی است و توصیه پزشکی ارائه نمی‌دهد.
نظرات