درمان نویدبخش برای ام اس؛ پژوهشگران علائم بیماری را در افراد مبتلا معکوس کردند

براساس نتایج یک کارآزمایی جدید، درمان طراحی‌شده برای حمله به ویروسی معمولی که در بدن اغلب ما (بیش از ۹۰ درصد از مردم) پنهان شده است، می‌تواند زوال و فرتوتی ناشی از بیماری ام اس (MS) را کاهش دهد. نکته‌ی هیجان‌انگیز پژوهش اخیر اینجا است که روش جدید حتی شاید برخی از علائم بیماری را معکوس کند.

کارآزمایی بالینی مرحله‌ی اولی که شرکت ایمنی‌درمانی آتارا بایوتراپیوتیکس (Atara Biotherapeutics) مستقر در کالیفرنیا اجرا کرده است، تأیید می‌کند که عفونت‌های نهفته‌ی اپشتین بار (EBV) دست‌کم در برخی از بیماران، به‌عنوان اهدافی عملی و دارای امکان موفقیت برای درمان ام اس به‌شمار می‌روند. چنین یافته‌ای، تقویت‌کننده‌ی گمانه‌زنی‌های پیشین پزشکان و دانشمندان پیرامون وجود یک پیوند عجیب بین ویروس و این بیماری مزمن است. هم‌اکنون میلیون‌ها نفر در سراسر کره‌ی خاکی درگیر بیماری ام اس هستند.

از میان ۲۴ داوطلب این آزمایش، ۲۰ نفر نشانه‌هایی از بهبود یا حداقل توقف در روند مداوم کاهش سلامت خود نشان دادند. نکته‌ی مهم این بود که هیچ نشانه‌ای از عوارض جانبی جدی‌ای در طی بررسی‌ها مشاهده نشد.

با اینکه نتایج اخیر امیدوارکننده به نظر می‌رسند، باید توجه داشت که مطالعه‌ی اخیر هنوز مورد بازبینی سایر گروه‌ها قرار نگرفته است. علاوه‌براین، مسیری که از آزمایش‌های بالینی کوچک به ‌سوی داروهای نهایی تأییدشده پیموده می‌شود، به خودی خود مسیر دشوار و زمان‌بری است. سال‌ها تحقیق روی گروه‌های بزرگ‌تر و متنوع‌تر از داوطلبان برای آشکار کردن خطرهای پنهان یا نشان دادن ارزش‌ها و مزیت‌های این درمان مورد نیاز است.

با همه‌ی این‌ها هدف قرار دادن ویروس خفته‌ی یادشده در بدن انسان می‌تواند کلیدی برای متوقف ساختن نمودهای خاصی از بیماری ام اس باشد و فکر کردن به این موضوع بسیار امیدوارکننده است. سلول‌های عصبی بدن ما توسط لایه‌ای به اسم میلین محافظت می‌شوند. در فردی که به ام اس مبتلا باشد، این لایه محافظ از سوی سیستم ایمنی بدن خود فرد مورد حمله قرار می‌گیرد. ام اس درواقع به پوسیدگی پیش‌رونده‌ی میلین اطلاق می‌شود.

حدود ۹۵ درصد از افراد در مقطعی از زندگی خود به ویروس اپشتین بار مبتلا می‌شوند. این ویروس که به‌عنوان ویروس هرپس انسانی ۴ نیز شناخته شده، باعث بروز بیماری معروف به تب مونو یا تب غددی می‌شود.

علائم بیماری مونو به‌ندرت شدید هستند؛ بااین‌حال ویروس در بدن فرد می‌ماند و برای فعال شدن مجدد احتمالی در آینده آماده است. عواقب ظهور مجدد آن از خوش‌خیم تا کشنده متغیر است. بااین‌حال اکثر افراد متوجه فعالیت دوباره یا بیدار شدن ویروس در بدن خودشان نمی‌شوند.

زمان‌ زیادی از شناسایی این ویروس می‌گذرد و از آن هنگام تا به امروز همواره گمانه‌زنی‌های مختلفی درمورد اثرات آن بر بدن و تشکیل بیماری‌های دیگر در بدن فرد مطرح بوده است. درحال‌حاضر، پژوهش‌های دانشمندان در گوشه‌وکنار دنیا پیوندهای مشکوکی بین ویروس EBV و بیماری‌های خودایمنی مختلف، سرطان‌ها و سندرم خستگی مزمن/آنسفالومیلیت میالژیک (CFS/ME) را کشف کرده است.

در اوایل دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی بود که محققان پزشکی دریافتند که سطح آنتی‌بادی‌های ویروس اپشتین بار در شمار زیادی از نمونه خون‌های گرفته‌شده از افراد مبتلا به بیماری ام اس، در حال افزایش بوده است.

مطالعه‌ی اخیر دیگری توسط محققان دانشگاه استنفورد نشان داد که تقریباً یک‌چهارم بیماران ام اس آنتی‌بادی‌هایی دارند که هم به پروتئین EBV به نام EBNA1 و هم یک پروتئین تولید‌شده توسط سیستم عصبی خودمان به نام مولکول چسبندگی سلول گلیال یا GlialCAM متصل می‌شوند. ویلیام رابینسون، ایمونولوژیست دانشگاه استنفورد، می‌گوید:

بخشی از پروتئین EBV از پروتئین میزبان خود تقلید می‌کند و در این مورد منظورمان GlialCAM است که در لایه‌های عایق روی اعصاب یافت می‌شود. این بدان معنا است که وقتی سیستم ایمنی برای پاکسازی ویروس به EBV حمله می‌کند، گلیال‌کم موجود در میلین را نیز هدف قرار می‌دهد.

از بین رفتن میلین می‌تواند عامل اصلی علائم مختلف مولتیپل اسکلروزیس یا همان ام اس باشد. این علائم مسائلی مختلفی از مشکل در راه رفتن تا اختلال عملکرد شناختی، بی حسی و سوزن‌سوزن شدن و در برخی موارد، درد، مشکلات بینایی و حتی افسردگی بالینی را شامل می‌شود.

تصویری نمادین از نحوه‌ی تخریب میلین‌ها در سیستم عصبی بدن در بیماران مبتلا به ام اس

اینکه چرا ویروس EBV می‌تواند سیستم ایمنی برخی افراد را فریب دهد و برخی دیگر را خیر، مشخص نیست. البته گفته می‌شود که شاید ژنتیک نوعی نقش مستعدکننده داشته باشد و احتمالاً پاسخگویی گلبول‌های سفید خون بیماران به عفونت‌های مکرر EBV را دشوارتر کند.

اگر حضور مداوم ویروس باعث تحریک سیستم ایمنی برخی از افراد برای حمله به میلین‌های خود بدن می‌شود، درنتیجه کمک به پاکسازی عفونت هم می‌تواند به درمان علائم ام اس کمک کند. این ایده برای اولین بار درست کمتر از یک دهه پیش، ازطریق انتقال سلول‌های ایمنی هدف‌گیرنده‌ی ویروس EBV به بدن یک بیمار ۴۲ ساله آزمایش شد.

در آزمایش اخیر توسط آتارا بیوتراپیتیک، به‌جای استفاده از سلول‌های خود بیماران بر گلبول‌های سفید خون اهداکننده‌ی ویژه‌ی منتخب تکیه شده است. هدف از این کار افزایش سرعت تحویل و همچنین سریع‌تر و کاربردی‌تری‌تر ساخت فرایند بوده است.

آن‌ها امیدوار هستند که این روش درمانی اخیر که از آن با نام ATA188 یاد کرده‌اند، به بیماران ام اس فرصتی برای غلبه و تسلط بر عفونت EBV داده و بدین ترتیب باعث بهبودی علائمشان شود؛ علاوه‌براین مدل اهداکننده به‌راحتی برای رسیدن به تعداد بیشتر و تنوع بالاتری از بیماران قابل گسترش باشد.

یافته‌های این تیم اخیراً در یک نشست مربوط به سرمایه‌گذاران و همچنین در کنفرانسی در اواخر سال گذشته ارائه شد. طبق ادعای تیم پژوهشی از ۱۸ بیمار متمایل به شرکت در یک دوره‌ی جمع‌آوری اطلاعات گسترده‌تر، ۹ بیمار نشانه‌هایی از بهبود پایدار در ناتوانی خود را طی یک سال اخیر یا بیشتر از آن گزارش کردند.

از سویی هیچ گزارشی مبنی بر پاسخ‌های ایمنی نامطلوب وجود نداشت و این نشان‌دهنده‌ی نیاز اساسی به ادامه‌ی تحقیقات است. هیجان‌انگیزترین بخش ماجرا این است که در مطالعه‌ی اخیر رشد مجدد میلین‌های تخریب‌شده را نیز شاهد بوده‌ایم و دانشمندان این مسئله را مورد ارزیابی قرار داده‌اند.

با در نظر گرفتن حجم نمونه‌ی کوچک و پیشرفت‌های نسبی در کارآزمایی اخیر، وجود نشانه‌هایی از میلین‌سازی مجدد در اطراف برخی از اعصاب، به‌خودی خود می‌تواند دلیل بسیار محکمی برای امیدوار بودن به رهیافت اخیر دانشمندان تلقی شود. در اغلب بیماران مبتلا به ام اس، بافت‌های میلینی که از بین رفته‌اند اساساً ترمیم نمی‌شوند و به‌طور عمومی دیده شدن رشد مجدد میلین در بیماران ام اسی نامعمول است. مارک فریدمن، متخصص مغز و اعصاب دانشگاه اتاوا، می‌گوید:

به ندرت اتفاق می‌افتد که یک بیمار بعد از رسیدن به سطح معینی از ناتوانی پیشرفته بتواند به حالت طبیعی برگردد و از آنجا به بعد طبق آنچه که تاریخچه‌ی بیماری به ما می‌گوید، هیچ‌گونه بهبودی پایداری انتظار نمی‌رود.

براساس آخرین گزارش‌ها، شمار بیماران ام اس در ایران ۷۰ هزار نفر است. ام اس نه‌تنها روی کیفیت زندگی بیماران تأثیر می‌گذرد، بلکه می‌تواند باعث کاهش طول عمر بیماران به مدت چند سال شود. این چنین شرایطی رسیدن به درمانی که بتواند دکمه‌ی توقف و حتی معکوس شدن اثرات اس ام را فشار دهد، بیش از هر چیزی مورد انتظار و نویدبخش خواهد بود.