درباره واکسن‌های کووید ۱۹ و ارتباط آن‌ها با موارد اخیر ابتلا به هپاتیت چه می‌دانیم؟

شیوع اسرارآمیز هپاتیت تاکنون حداقل ۲۲۵ کودک در ۲۰ کشور دنیا را درگیر این بیماری کرده است. شیوع هپاتیت در بین این بیماران را از آن‌جایی اسرارآمیز قلمداد می‌کنند که هنوز علت روشنی برای آن یافت نشده است. اما حدس بزنید برخی حساب‌های کاربری در شبکه‌های اجتماعی چه عاملی را مقصر شیوع هپاتیت بین کودکان می‌دانند؛ در وهله‌ی نخست با یک سرنخ ساده شروع می‌کنیم: عده‌ای دلیل ابتلا به هپاتیت را در یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های سلامتی تاریخ بشر جستجو می‌کنند.

اکنون به پاسخ نزدیک‌تر شده‌ایم. برخی حساب‌‌های کاربری ناشناس در شبکه‌های اجتماعی سعی می‌کنند واکسن‌های کووید ۱۹ را به‌عنوان عامل ابتلای کودکان به هپاتیت معرفی کنند. شیوع این بیماری تاکنون به مرگ چندین کودک منجر شده و دست‌کم ۱۷ کودک دیگر را به جراحی پیوند کبد نیازمند کرده است. این حساب‌های کاربری و یک وب‌سایت به‌نام The Exposé از نتایج دو مطالعه به‌عنوان مدرک اثبات ادعاهای خود یاد می‌کنند؛ اما واقعاً این دو مطالعه‌ی ادعایی در مورد ارتباط واکسن‌های کووید ۱۹ با ابتلا به هپاتیت چه می‌گویند؟

در اینجا به توئیتی از یک حساب کاربری نگاه می‌اندازیم. این کاربر توئیتر خود را «ردیاب دونالد جی ترامپ» می‌نامد. همان‌طور که می‌بینید در این توئیت نوشته شده «معاون وزیر سلامت و بهداشت عمومی مادرید ادعا می‌کند که گزارش‌های مربوط به ابتلای کودکان کم‌سن‌وسال به هپاتیت ممکن است با واکسن‌های کووید ۱۹ ارتباط داشته باشند.» در وهله‌ی اول باید گفت که نمی‌توان این توئیت را اوج جمله‌پردازی ادبی و گرامری در نظر گرفت (این توئیت به زبان انگلیسی دارای اشکال گرامری است). همچنین مشخص نیست که این معاون وزیر دقیقاً چه کسی است و آیا ممکن است کسی مانند معاون رئیس یک اداره یا دستیار دفتردارد یک نهاد دولتی باشد یا نه.

وقتی از شخصی نقل‌قول می‌کنید حداقل باید اسم آن شخص را بگوئید یا لینک گزارش صحبت‌های او در پست خود قرار دهید. شاید ادمین این حساب کاربری پیگیر کارهای ترامپ باشد؛ اما مخاطبان او نیز حق دارند پیگیر منابع اطلاعاتی این حساب کاربری باشند.

همچنین یک مشکل کوچک دیگر نیز درمورد ارتباط واکسن‌های کووید ۱۹ با شیوع هپاتیت وجود دارد. سازمان بهداشت جهانی در گزارش ۲۳ آوریل به‌صراحت اعلام کرد که «فرضیه‌های مربوط به عوارض جانبی واکسن‌های کووید ۱۹ درحال‌حاضر مورد تأیید نیستند؛ چراکه تقریباً همه‌ی کودکان مبتلا به هپاتیت واکسن‌های کووید ۱۹ را دریافت نکرده‌اند.» بنابراین سوالی که این‌جا مطرح می‌شود این است که چطور ممکن است یک کودک در اثر واکسن‌های کووید ۱۹ به هپاتیت مبتلا شود؛ درصورتی که اصلا هیچ واکسنی دریافت نکرده است؟ مقصر دانستن واکسن‌های کووید ۱۹ در ابتلا به هپاتیت مانند این است که بگویید به‌خاطر رودررو شدن با مدونا (هنرمند مشهور آمریکایی) نتوانسته‌اید به‌موقع سر کار حاضر شوید، درصورتی که اصلا مدونا را در عمرتان از نزدیک ندیده‌اید.

اما قضیه‌ی دو به‌اصطلاح مطالعه‌ی علمی که این روزها در شبکه‌های اجتماعی درمورد آن صحبت می‌شود چیست؟ برای مثال، به توئیت زیر نگاه کنید، در این توئیت که از ایموجی آتش هم در آن استفاده شده، لینک یکی از مطالب وب‌سایت The Exposé قرار داده شده است.

پیش از هر چیزی محض اطلاع باید روشن کنیم که یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در فرانسه به‌نام ساینس فیدبک با اشاره به مطالب The Exposé اعلام کرده است که این وب‌سایت در گذشته مطالبی با اطلاعات نادرست و ادعاهای گمراه‌کننده و ثابت‌نشده منتشر کرده است. گفتنی است مؤسسه‌ی ساینس فیدبک در حوزه‌ی اعتبارسنجی علمی مطالب تأثیرگذاری که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند و پوشش رسانه‌ای آن‌ها فعالیت می‌کند.

این به‌اصطلاح مطالعه‌ی شرکت فایزر که در توئیت بالا به آن اشاره شده است درواقع گزارش تحقیقی است که در آخرین شماره از نشریه‌ی بیولوژی مولکولی در ۲۵ فوریه‌ی ۲۰۲۲ منتشر شده است، یعنی بسیار پیش‌تر از انتشار اعلامیه‌ی سازمان بهداشت جهانی در مورد شیوع هپاتیت و رد ارتباط آن با واکسن‌های کووید ۱۹. اما این مطالعه واقعاً در مورد چه بود؟ در این مطالعه تنها ثابت شد که وقتی سلول‌های کبد انسان در داخل لوله‌های آزمایشگاهی درمعرض مواد تشکیل‌دهنده‌ی واکسن mRNA فایزر قرار می‌گیرند، با سرعت زیادی این ذرات را جذب خود می‌کنند.

سپس با یک توئیت دیگر مواجه می‌شویم. در این توئیت که یک کاربر ناشناس دیگر منتشر کرده به یک مطالعه‌ی جدید دیگر اشاره شده است و بازهم یک لینک دیگر از The Exposé در آن وجود دارد:

این به‌اصطلاح مطالعه، تحقیق علمی رسمی نیست؛ بلکه درواقع یک مطالعه‌ی موردی است، یعنی گزارشی در مورد وضعیت سلامتی تنها یک شخص. در این مطالعه‌ی موردی که در ژورنال هپاتولوژی در ۲۱ آوریل ۲۰۲۲ منتشر شد به بررسی وضعیت سلامت کبد یک مرد ۵۲ ساله در آلمان پرداخته شده است. فرد مورد بررسی، دو تا سه هفته پس از دریافت واکسن کووید ۱۹ از نوع واکسن mRNA فایزر به بیماری هپاتیت حاد مبتلا شد. نمونه‌برداری‌های انجام‌شده از کبد او علائم التهاب و حضور سلول‌های T را نشان می‌داد. سلول‌های T که به آن‌ها لنفوسیت تی نیز گفته می‌شود نوعی از سلول‌های دستگاه ایمنی بدن هستند.

حضور سلول‌های T در کبد قویاً نشان‌دهنده‌ی وجود التهاب در کبد این شخص است که می‌تواند ناشی از پاسخ سیستم ایمنی بدن او به واکسن کووید ۱۹ باشد. پزشکان آلمانی که احساس کردند یافته‌های آن‌ها در مورد التهاب کبد این فرد می‌تواند با هپاتیت ناشی از اختلال خودایمنی سازگار باشد او را با بودزوناید خوراکی و درنهایت با ترکیبی از استرویدها و اورسودوکسی کولیک اسید تحت‌درمان قرار دادند. درنهایت پس از گذشت هشت هفته سطح آنزیم‌های کبد این شخص به حالت عادی بازگشت.

بنابراین در مورد این شخص می‌توان گفت که واقعاً هپاتیت حاد یکی از عارض جانبی واکسن کووید ۱۹ از نوع mRNA بوده است. بااین‌حال لازم به تکرار است که این یک مطالعه‌ی رسمی با جامعه‌ی آماری گسترده نبوده است؛ بلکه گزارشی در مورد وضعیت کبد تنها یک شخص پس از دریافت واکسن بوده است. با انجام یک مطالعه‌ی موردی نمی‌تواند در مورد احتمال یا گستردگی یک موضوع اظهارنظر کرد.

علاوه بر این باید اشاره کرد که تمام موارد هپاتیت حاد مشابه هم نیستند. درواقع هپاتیت حاد یک عبارت کلی است که برای التهاب ناگهانی کبد به‌کار می‌رود. مرد آلمانی که پیش‌تر به وضعیت او اشاره شد، توانست دوره‌ی بیماری خود را ظاهراً بدون هیچ آسیب بلندمدتی پشت سر بگذارد. بااین‌حال شرایط برای کودکانی که در دوره‌ی شیوع هپاتیت به این بیماری مبتلا شده‌اند به‌صورت دیگری پیش رفته و آسیب‌های واردشده به کبد آن‌ها بسیار شدید بوده است.

درحال‌حاضر گمان می‌رود مقصر اصلی شیوع هپاتیت در بین کودکان آدنوویروس نوع ۴۱ به‌همراه سندرم حاد تنفسی شدید کرونا (SARS-CoV-2) باشد. البته باید گفت که انواع مختلفی از آدنوویروس وجود دارد. در حالی‌که بسیاری از انواع آدنوویروس تنها باعث سرماخوردگی معمولی یا مشکلات تنفسی ملایم می‌شود، آدنوویروس نوع ۴۱ از مسیر مدفوعی-دهانی منتشر می‌شود. این ویروس بیشتر بر دستگاه گوارشی تأثیر می‌گذارد و باعث التهاب روده و معده می‌شود.

واکسن‌های کووید ۱۹ از انواع مختلفی از آدنوویروس استفاده می‌کنند؛ برای نمونه در واکسن آسترازنیکا از آدنوویروس شامپانزه و در واکسن جانسون‌اندجانسون از آدنوویروس نوع ۲۶ استفاده شده است. واضح است که آدنوویروس‌های استفاده‌شده در هر دوی این واکسن‌ها از نوع غیرفعال بوده و نمی‌توانند باعث ایجاد بیماری شوند. بااین‌حال برخی از حساب‌های کاربری با هویت نامشخص در شبکه‌های اجتماعی از کل قضیه‌ی آدنوویروس سواستفاده کرده و ادعا می‌کنند که واکسن‌های مبتنی بر آدنوویروس آسترازنیکا و جانسون‌اند‌جانسون با شیوع هپاتیت حاد مرتبط هستند.

باید دوباره یادآوری کرد که تمام این ادعاها یک مشکل اساسی دارند و آن این است که بسیاری از کودکان مبتلا به هپاتیت اصلاً هیچ‌گونه واکسن کووید ۱۹ دریافت نکرده بودند، چه این واکسن مبتنی بر آدنوویروس باشد چه نباشد. همین موضوع باعث می‌شود عدم صحت ادعاها در مورد ارتباط واکسن‌های کووید ۱۹ با شیوع بیماری هپاتیت ثابت شود، ادعاهایی که ما را به‌یاد داستان‌های چسبیدن قاشق به محل تزریق واکسن یا دسته‌کلید به پیشانی بعد از دریافت واکسن‌های کووید ۱۹ می‌اندازند.