دندان‌های شلوغ، نامرتب و پر از حفره و لثه‌های ملتهب از مشکلات بارز دهان ما است. ما انسان‌های مدرن، ازنظر مداخله روزانه پرزحمتی که به آن نیاز داریم تا اطمینان حاصل کنیم که دندان‌ها و لثه‌های ما بیمار نمی‌شوند، منحصر‌به‌فرد هستیم.
فراتر از دندان درد و درد لثه، سلامت دهان و دندان ما روی موارد زیادی از رژیم غذایی گرفته تا تندرستی کلی و خطر مرگ به هر دلیلی تأثیر دارد. علت آن است که بیماری‌های دهان همیشه محدود به دهان باقی نمی‌مانند. ارتباط نزدیکی بین سلامت دهان و دندان و برخی از جدی‌ترین بیماری‌ها ازجمله بیماری‌های قلبی‌عروقی، دیابت و آلزایمر وجود دارد. این امر بر نقش دهان به‌عنوان آینه‌ای از سلامتی و بیماری و شاخصی از تندرستی کلی ما تأکید می‌کند.
متأسفانه، شاید بارزترین ویژگی سلامت دهان ما غالباً نادیده گرفته می‌شود. پریودنتیت یا بیماری لثه، دومین بیماری شایع دهان و دندان پس از حفره (پوسیدگی) است که بیش از ۴۷ درصد از بزرگسالان دارای سن بیش از ۳۰ سال را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. ۶۴ درصد از افراد دارای سن ۶۵ سال و بالاتر، دچار پریودنتیت متوسط یا شدید هستند. پریودنتیت یازدهمین بیماری شایع در جهان است.
پریودنتیت عفونتی نیست که در سطح لثه‌ای که هنگام خنده آن را می‌بینید، دیده شود، بلکه زیر سطح لثه قرار دارد. پس از مرحله‌ی اولیه‌ای از التهاب سطحی که در بخش قابل‌مشاهده لثه رخ می‌دهد (ژنژیویت)، باکتری‌ها از زیر خط لثه خود را به پاکت‌های کنار ریشه دندان می‌رسانند و در آنجا ساختارهای نگه‌دارنده دندان را تخریب می‌کنند.
به دلیل ماهیت پنهان پریودنتیت، بسیاری از افرادی که به آن مبتلا هستند، تا مراحل پیشرفته از وجود آن خبر ندارند. این بیماری دارای مؤلفه ژنتیکی است و همچنین تحت‌تأثیر بهداشت دهان و دندان قرار می‌گیرد.
سیم سینگرائو، پژوهشگر ارشد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه مرکزی لانکاشر در بریتانیا می‌گوید، در بیشتر افراد، این بیماری تا دهه پنجم یا ششم زندگی مشخص نیست. تا این زمان، آسیب شدید ممکن است ساختار دندان‌ها را ضعیف کرده باشد و با خطر افتادن آن‌ها همراه باشد. در همین حین، عفونت، به‌طور پیوسته و برای دهه‌ها، باکتری‌هایی مانند Treponema denticola و Porphyromonas gingivalis را وارد جریان خون می‌کند. همین حضور طولانی‌مدت باکتری‌های مسبب بیماری در لثه و جریان خون است که سلامت ما را فراتر از دهان، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
از خطرات پریودنتیت این است که بسیاری از بیماران متوجه آن نمی‌شوند، زیرا معمولاً بدون علائم ظاهر می‌شود.
سینگرائو می‌گوید: «جریان خون مانند اتوبوسی است که مسافران (مواردی مانند باکتری‌های درون دهان) را سوار می‌کند و به همه جای بدن می‌برد. برخی از آن‌ها در مغز، برخی در شریان‌ها، برخی در پانکراس یا کبد پیاده می‌شوند.»
در مواردی که آسیب‌پذیری‌هایی در این اعضا وجود دارد یا زمانی که میکروب‌ها به‌طور موثری پاکسازی نمی‌شوند، التهاب ایجاد می‌شود و بیماری‌های التهابی دیگری را آغاز می‌کند یا در صورت وجود، آن‌ها را تشدید می‌کند.
درواقع، پریودنتیت با حضور برخی از شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیردار همراه است: بیماری‌های قلبی‌عروقی، دیابت، آلزایمر، چاقی، انواعی از سرطان‌ها، آرتریت روماتوئید، پارکینسون، ذات‌الریه و عوارض بارداری.
برای بسیاری از این بیماری‌ها، این رابطه دو طرفه است. برای مثال، پریودنتیت ممکن است وضعیت‌هایی مانند آرتریواسکلروز (سخت‌شدن دیواره شریان‌ها) را تشدید کند و ابتلا به آرتریواسکلروز نیز بیماران را مستعد دچار شدن به پریودنتیت می‌کند.
تاکنون برای بررسی ارتباط بین ابتلا به پریودنتیت و آرتریواسکلروز کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده‌ای که استاندارد طلایی پژوهش‌های پزشکی درنظر گرفته می‌شود، انجام نشده است (انجام این کار اخلاقی نیست که مانع از این شویم که گروهی از افراد به‌مدت طولانی برای پریودنتیت تحت درمان قرار گیرند تا ببینیم که آیا این مسئله آرتریواسکلروز آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد). اگرچه باکتری‌های مسبب پریودنتیت که معمولاً فقط در دهان یافت می‌شوند، در پلاک‌های مرتبط با آترواسکلروز نیز کشف شده‌اند.
از بین این بیماری‌های مزمن، دیابت قوی‌ترین رابطه دوطرفه را با پریودنتیت دارد. خطر ابتلا به پریودنتیت در افراد مبتلا به دیابت نوع دو، سه برابر بیشتر از افرادی است که به دیابت مبتلا نیستند. در افرادی که هم دچار دیابت و هم دچار پریودنتیت هستند، عفونت مذکور توانایی بدن برای کنترل سطح قند خون را ضعیف‌تر می‌کند.
پریودنتیت مؤلفه ژنتیکی دارد، اما با رعایت بهداشت می‌توان خطر ابتلا به این بیماری را به حداقل رساند.
اما پشت‌صحنه‌ی ارتباط بیماری لثه با بیماری‌های مزمن دیگر چیست؟
این امر به جریان پیوسته باکتری‌ها از پاکت‌های اعماق لثه به جریان خون مربوط می‌شود. در محلی که سیستم ایمنی باکتری یا پاتوژن‌های دیگر را تشخیص می‌دهد، سلول‌های ایمنی سیلی از مولکول‌های پیام‌رسان سلولی به نام نشانگرهای التهابی را آزاد می‌کنند. این نشانگرهای التهابی به سیستم ایمنی در حمله به پاتوژن‌ها و کشتن آن‌ها کمک می‌کنند. تورم و قرمزی که در عرض چند لحظه در اطرف زخم ظاهر می‌شود، نتیجه‌ی این پاسخ التهابی کارآمد است.
در کوتاه‌مدت، نشانگرهای التهابی به‌عنوان راهنماهای عالی برای سیستم ایمنی برای رفتن به محل عفونت عمل می‌کنند. اما وقتی این نگهبان‌ها به مدت طولانی در بدن بمانند، مشکلات زیادی را ایجاد می‌کنند.
به‌خوبی ثابت شده است که اکثر بیماری‌های مرتبط با پریودنتیت دارای یک جزء التهابی هستند. برای مثال، تقریباً ۳۰ سال پیش، مشخص شد نوعی نشانگر التهابی به نام فاکتور نکروز توموری آلفا در افراد مبتلا به دیابت، مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد. پس از مدت کوتاهی، نشانگرهای التهابی دیگری کشف شدند که هم چاقی و هم دیابت نوع دو را تشدید می‌کنند. این شبکه متراکم نشانگرهای التهابی منجر به انجام پژوهش‌هایی با هدف درمان دیابت از راه سرکوب کردن التهاب مزمن شده است.
اما نشت مداوم باکتری‌ها از عفونتی که در لثه پنهان شده است، کار برعکس آن را انجام می‌دهد. پال هولمستروپ، استاد بازنشسته گروه دندانپزشکی دانشگاه کپنهاگ می‌گوید:
همه بیماری‌های التهابی به‌هم مرتبط هستند و بر یکدیگر تأثیر دارند. پریودنتیت از شایع‌ترین بیماری‌های التهابی بدن انسان است. عوامل التهابی یکسانی در چندین نوع بیماری التهابی نظیر آرتریت روماتوئید، بیماری قلبی، دیابت و موارد دیگر فعال هستند. در صورت ابتلا به پریودنتیت، دچار التهاب سیستمیک خفیفی خواهید شد.
در انسان، به دلیل همان مسائل اخلاقی مرتبط با مطالعه آرتریواسکلروز، بررسی مستقیم این مسئله دشوار است که چگونه درمان پریودنتیت می‌تواند به تسکین بیماری‌هایی مانند دیابت کمک کند: نمی‌توانید مانع از درمان بیماران شوید، خصوصا اگر حدس بزنید که بیماری موردنظر می‌تواند موجب بدتر شدن مشکلات دیگر آن‌ها شود. این امر مطالعه ارتباط میان این بیماری‌های التهابی را پیچیده می‌کند و خصوصا تعیین رابطه علت و معلولی را دشوار می‌کند.
با‌این‌حال، گروه هولمستروپ در موش‌ها تأثیر پریودنتیت بر دیابت را بررسی کرده است. گروه او تفاوت در پاسخ به قند خون را در موش‌های مبتلا به دیابت که دچار وضعیتی شبیه پریودنتیت بودند و موش‌های مبتلا به دیابت بدون پریودنتیت مقایسه کرد. پریودنتیت موجب شد قند خون پس از وعده غذایی ۳۰ درصد بیشتر از گروه دیگر افزایش پیدا کند.
پریودنتیتی که درمان نشود، می‌تواند به افتادن دندان‌ها منجر شود.
نتیجه نهایی پریودنتیت، اگر تهاجمی باشد و تحت‌درمان قرار نگیرد، افتادن دندان‌ها است. علاوه بر چندین دهه التهاب مزمن، از دست دادن دندان‌ها با مجموعه‌ی جدیدی از خطرات سلامتی ازقبیل زوال شناختی و زوال عقل همراه است.
بی وو از دانشکده پرستاری روری مایرز دانشگاه نیویورک رابطه وابسته به مقداری را پیدا کرده است: هرچه تعداد بیشتری از دندان‌های خود را از دست بدهید، خطر زوال عقل و زوال شناختی بیشتر می‌شود.
وو در مطالعه بزرگی داده‌های سلامتی ۳۴ هزار بیمار در ایالات متحده را مطالعه کرد و دریافت که به ازای هر دندانی که فرد از دست می‌دهد، خطر اختلال شناختی و خطر زوال عقل به‌ترتیب ۱٫۴ و ۱٫۱ درصد افزایش پیدا می‌کند. به‌طور‌کلی، خطر اختلال شناختی و زوال عقل افرادی که دندان‌های خود را از دست داده بودند، در‌مقایسه‌با افرادی مشابهی که همه دندان‌های خود را داشتند، به‌ترتیب ۴۸ و ۲۸ درصد بالاتر بود.
در بیشتر موارد، از دست دادن دندان به‌عنوان یکی از عوامل خطر ابتلا به زوال عقل نادیده گرفته می‌شود. وو می‌گوید وقتی به ارتباط بین این دو اشاره می‌کند، معمولاً با تعجب دیگران رو‌به‌رو می‌شود. او می‌گوید: «سلامت دهان یک قطعه گمشده است. در تلاش هستیم شواهدی را ارائه کنیم که نشان می‌دهد وضعیت سلامت دهان باید بخشی از معادله باشد.»
درحالی‌که پریودنتیت ممکن است یکی از دلایل شایع از دست دادن دندان باشد، عوامل دیگری به‌جز التهاب نیز ممکن است در این اثرات نقش داشته باشند. تاکنون، مطالعات وو در این زمینه فقط به بررسی روابط پرداخته است و علت‌ها را مورد بررسی قرار نداده است، اما او قصد دارد اثر تغذیه را نیز بررسی کند. وو می‌گوید: «دندان مصنوعی خوب می‌تواند مصرف غذا و نیز عمل جویدن را بهبود دهد. این کار ممکن است جریان خون را افزایش دهد و بر عملکرد شناختی اثر داشته باشد.»
هر بار که دندان‌ها خود را مسواک می‌زنیم، این فرصت را داریم که سلامت عمومی خود را نیز بهبود دهیم.
پیوندهای درحال ظهور بین سلامت دهان و دندان‌ها و بیماری‌های دیگر نتیجه‌ی خیلی مهمی دارد: کاهش خطر ابتلا به پریودنتیت و درصورت ابتلا، درمان مؤثر آن آسان است.
وو می‌گوید: «اگر دندان‌های خود را به‌درستی مسواک بزنیم و بهداشت دهان و دندان را به‌خوبی رعایت کنیم، ممکن است بتوانیم از شروع پریودنتیت جلوگیری کنیم.»
اگر بیماری شروع شود، در مراحل اولیه می‌توان با جرم‌گیری و روت پلنینگ دندان (نوعی جرم‌گیری عمیق) که میکروب‌ها را از سطوح پایینی دندان و درست زیر خط لثه پاک می‌کند، آن را درمان کرد. هولمستروپ می‌گوید اگر دچار پریودنتیت شدید شده باشید، راه‌حل ممکن است نوعی عمل جراحی باشد که در آن بافت نرم لثه شل می‌شود و ریشه و سطوح پاکسازی می‌شود و سپس بافت سرجای خود برگردانده می‌شود.
مشکلی که درمورد تشخیص پریودنتیت وجود دارد این است که این بیماری معمولاً با علائم واضحی همراه نیست و بیشتر مردم این تصور را دارند که اگر دچار دندان‌درد شدیدی نباشند، نیازی نیست که به دندانپزشک مراجعه کنند. اما راه‌حل این مشکل ساده است: به‌طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنید.