هشدار دانشمندان به افراد شب‌زنده‌دار: مغز انسان برای بیداری در شب طراحی نشده است

وقتی نیمه‌شب فرا می‌رسد، گاهی اوقات ممکن است جهان به مکانی تاریک‌ و ناراحت‌کننده تبدیل شود. در زیر پوشش تاریکی، افکار منفی راه خود را به درون ذهن شما پیدا می‌کنند و در همان حین که دراز می‌کشید و به سقف خیره می‌شوید، ممکن است به فکر کارهای لذت‌بخش‌ مخربی مثل سیگار کشیدن یا خوردن وعده‌ی غذایی پر از کربوهیدرات بیفتید.

شواهد متعدد نشان می‌دهد که اگر ذهن انسان در شب بیدار باشد، به شیوه‌ی متفاوتی عمل می‌کند. پس از نیمه‌شب، احساسات منفی بیشتر از احساسات مثبت توجه ما را به خود جلب می‌کنند، ایده‌های خطرناک جذاب‌تر از قبل می‌شوند و عوامل بازدارنده جایگاه خودشان را از دست می‌دهند.

براساس گزارش ساینس‌آلرت، شماری از پژوهشگران تصور می‌کنند ریتم شبانه‌روزی انسان تأثیر زیادی روی این‌گونه تغییرات حیاتی در عملکرد بدن دارد. آن‌ها یافته‌های خود را در مقاله‌ی علمی جدیدی منتشر کرده‌اند تا با ارائه‌ی مدرک نشان دهند که چگونه مغز انسان پس از تاریکی عملکردی متفاوت از خود نشان می‌دهد.

وقتی از دریچه‌ی تکامل به موضوع نگاه می‌کنیم، این رفتار منطقی به نظر می‌رسد. انسان‌ها در طول روز در زمینه‌ی شکار و گردهم‌آمدن بسیار کارآمدترند و درحالی‌که در دنیای امروز، شب بهترین زمان برای استراحت کردن محسوب می‌شود، در گذشته وقتی شب فرا می‌رسید بیش از پیش درمعرض شکار شدن بودیم.

به گفته‌ی پژوهشگران، به‌منظور آگاهی بیشتر نسبت‌به خطرات، توجه ما انسان‌ها به محرک‌های منفی در طول شب به طرز غیرعادی افزایش پیدا می‌کند. این ویژگی در گذشته به ما انسان‌ها امکان داد خودمان را دربرابر تهدیدهای موجود در تاریکی ایمن نگه داریم، بااین‌حال پژوهشگران می‌گویند احتمالاً همین تمرکز بیش از حد روی افکار منفی می‌تواند بر عملکرد سامانه‌ی پاداش مغز اثر بگذارد و افراد را مستعد انجام رفتارهای پرخطر بکند. کم‌خوابی را نیز به معادله اضافه کنید تا وضعیت پیچیده‌تر و مشکل‌سازتر شود.

الیزابت کلرمن، متخصص مغز و اعصاب و از اعضای دانشگاه هاروارد، می‌گوید: «میلیون‌ها نفر در نیمه‌شب بیدارند و شواهد نشان می‌دهد مغز آن‌ها به خوبی فعالیتش در طول روز، عمل نمی‌کند. درخواست من این است که تحقیقات بیشتری برای بررسی این مسئله انجام بگیرد چون سلامت و ایمنی این افراد و همچنین سلامت و ایمنی افراد دیگر تحت تأثیر قرار می‌گیرد.»

نویسندگان فرضیه‌ی جدید از دو مثال استفاده کرده‌اند تا منظور خود را بهتر توضیح دهند. مثال اول، یک فرد مصرف‌کننده‌ی هروئین است که با موفقیت میل به مصرف این ماده‌ی مخدر را در طول روز کنترل می‌کند اما در شب تسلیم خواسته‌های خود می‌شود. مثال دوم، دانشجویی است که با بی‌خوابی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و کم‌کم با افزایش تعداد شب‌های بی‌خوابی، احساس ناامیدی، تنهایی و درماندگی در او پدیدار می‌شود.

یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که شب‌زنده‌داری به‌عنوان یک عامل خطر برای خودکشی شناخته می‌شود. در آن مطالعه اعلام شد که احتمالاً دلیل اصلی به ناهماهنگ‌شدن ریتم شبانه‌روزی بدن ارتباط دارد.

نویسندگان فرضیه‌ی «ذهن پس از نیمه‌شب» می‌گویند: «خودکشی که قبلاً برای فرد قابل‌تصور نبود به‌عنوان راهی برای فرار از تنهایی و رنج کشیدن به ذهن او خطور می‌کند. قبل از بررسی عواقب خودکشی، دانشجو دلایل کافی برای خود پیدا کرده و آماده است در زمانی که هیچ‌کس برای متوقف کردنش بیدار نیست، اقدام به خودکشی کند.»

افراد در شب بیش از پیش مواد غیرمجاز یا خطرناک نیز مصرف می‌کنند. در سال ۲۰۲۰ مطالعه‌ای در یک مرکز تحت نظارت مصرف مواد مخدر در برزیل نشان داد خطر اوردوز اپیوئیدی در شب، چهار تا هفت برابر بیشتر است. برخی از این رفتارها ممکن است توسط کمبود خواب یا غمی که تاریکی به همراه می‌آورد قابل‌توضیح باشند، بااین‌حال احتمالاً تغییرات عصب‌شناختی شبانه نیز در بروز این رفتارها نقش ایفا می‌کنند.

دانشمندان می‌گویند تا به امروز هیچ مطالعه‌ای این موضوع را بررسی نکرده است که چگونه بی‌خوابی و به‌هم‌خوردن ریتم شبانه‌روزی بدن روی سامانه‌ی پاداش مغز در انسان تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل دانشمندان واقعاً نمی‌دانند افرادی نظیر خلبان‌ها و پزشکان چگونه با ریتم خواب غیرمعمول خود کنار می‌آیند.

به‌مدت ۶ ساعت یا بیشتر در روز، اطلاعاتمان درباره‌ی نحوه‌ی عملکرد مغز به‌طرز شگفت‌انگیزی کم است. فرقی ندارد خواب باشید یا بیدار، عملکرد ذهن انسان پس از نیمه‌شب رازی سربه‌مهر محسوب می‌شود.

نتایج این مطالعه در مجله‌ی علمی Frontiers in Network Physiology منتشر شده است.