شیوع جهانی فلج اطفال دانشمندان را در حالت آماده‌باش قرار داده است

کشف ویروس فلج اطفال در ایالت نیویورک، لندن و اورشلیم در سال جاری بسیاری را متعجب کرده است، اما پژوهشگران بهداشت عمومی که در تلاش هستند این بیماری را ریشه‌کن کنند، می‌گویند انتظار این مسئله را داشتند. ذوالفقار بوتا، پژوهشگر بهداشت جهانی در دانشگاه آقاخان در کراچی پاکستان می‌گوید: «هیچ کشوری در جهان از اثرات فلج اطفال مصون نیست. همه با هم ارتباط دارند.»

ویروسی که در این مناطق پیدا شده است، از واکسن خوراکی فلج اطفال مشتق شده است که در برخی از کشورها استفاده می‌شود. تاکنون تنها دو مورد فلج اطفال مرتبط با فلج اطفال گزارش شده است که یکی در فوریه در اورشلیم و دیگری در ژوئن در نیویورک گزارش شد. عفونت نیویورک اولین مورد از چنین مواردی در ایالات متحده طی دهه‌ی گذشته بوده است.

والتر اورنشتاین که در دانشگاه اموری در آتلانتا بیماری‌های عفونی را مطالعه می‌کند، می‌گوید فلج اطفال در کمتر از یک مورد از هر ۲۰۰ فرد حساس موجب فلج برگشت‌ناپذیر می‌شود، بنابراین، این موارد فلجی حاکی از آن است که افراد زیادی آلوده شده‌اند. نشریه نیچر با پژوهشگران درمورد مقیاس شیوع و اینکه چه کاری برای مهار آن می‌توان انجام داد، صحبت کرده است.

فلج اطفال وحشی تنها در دو کشور (افغانستان و پاکستان) در گردش است و امسال تا ماه ژوئن، ۹ مورد گزارش شد.

اما ویروس فلج اطفال مشتق‌شده از واکسن هرازگاهی در مناطق دیگر خصوصا در آفریقا و آسیا ظاهر می‌شود. این موارد از واکسن خوراکی پرمصرفی می‌آیند که حاوی ویروس زنده ضعیف‌شده‌ای است که گاهی به شکل خطرناکی جهش پیدا می‌کند که می‌تواند سیستم عصبی را آلوده کند. ایالات متحده و بریتانیا از این واکسن استفاده نمی‌کنند و درعوض از نوعی ویروس تزریقی استفاده می‌کنند که حاوی ویروس غیرفعال است. رائول اندینو پاولوفسکی میکروب‌شناس در دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو می‌گوید این واکسن می‌تواند مانع از این شود که ویروس سیستم عصبی را آلوده کند، اما به اندازه واکسن خوراکی در کاهش دفع ویروس و مهار انتقال مؤثر نیست.

نرخ بالای واکسیناسیون فلج اطفال در کشورهایی مانند بریتانیا و ایالات متحده به این معنا است که بیشتر کودکان از بدترین اثرات ویروس در امان خواهند بود (حدود ۹۴ درصد از کودکان ۵ تا ۶ ساله آمریکایی واکسینه شده‌اند)؛ اما افراد واکسینه‌نشده دربرابر این بیماری آسیب‌پذیر هستند. اورنشتاین می‌گوید:

این ویروس در پیدا کردن افراد واکسینه‌نشده بسیار خوب عمل می‌کند. در دهه‌ی ۱۹۹۰، با وجود پوشش واکسیناسیون کلی بیش از ۹۰ درصدی در کشور هلند، فلج اطفال در جوامعی که نرخ واکسیناسیون آن‌ها پایین‌تر بود، شیوع پیدا کرد.

شیوع هلند منجر به دو مورد مرگ و ۵۹ مورد فلجی شد و ۱۴ سال پس از آخرین مورد بومی فلج اطفال در این کشور رخ داد.

در کشورهای ثروتمند، نظارت بر فاضلاب برای یافتن ویروس فلج اطفال نادر است. بریتانیا به‌طور معمول فاضلاب را برای این ویروس فقط در لندن و گلاسکو کنترل می‌کند. نیویورک در ماه ژوئیه پس از اطلاع مقامات از موارد فلجی مرتبط با ویروس فلج اطفال آزمایش فاضلاب را آغاز کرد.

اورنشتاین می‌گوید: «در نیویورک، ویروس در دو شهرستان و همچنین در شهر نیویورک شناسایی شده است و گسترش جغرافیایی آن بسیار نگران‌کننده است. این امر نشان می‌دهد انتقال چشمگیری داشته‌ایم.»

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری نظارت بر فاضلاب را برای فلج اطفال در کشورهای دارای نرخ واکسیناسیون پایین که در آن موارد فلجی مشاهده شده است، در اولویت قرار خواهد داد. یکی از سخنگویان مرکز کنترل و پیشگیری بیماری به نیچر گفت: «آزمایش فلج اطفال از نمونه‌های فاضلاب کاری پرهزینه و پرزحمت است. اما سیستم‌های نظارتی که برای نظارت بر ویروس کرونای SARS-CoV-2 ایجاد شده‌اند، از انجام این آزمایش‌ها پشتیبانی خواهند کرد.»

کشورهایی مانند ایالات متحده و بریتانیا درحال تقویت تلاش‌های واکسیناسیون خود هستند که باید شکاف‌های ایجادشده در جریان دنیاگیری کووید ۱۹ را پر کنند. برای مثال، بریتانیا می‌خواهد همه کودکان یک تا نه ساله را در لندن واکسینه کند.

گراسلی می‌گوید این استراتژی باید شیوع‌ها را مهار کند. اما در برنامه‌های واکسیناسیون لندن و نیویورک از واکسن تزریقی استفاده خواهند شد، بنابراین انتقال ویروس کاملاً متوقف نخواهد شد. او می‌گوید اگر طی حدود شش ماه، آزمایش فاضلاب نشان دهد که ویروس فلج اطفال همچنان رو به گسترش است، ممکن است نیاز باشد گزینه‌های دیگر را بررسی کنیم. برای مثال، در سال ۲۰۲۰، سازمان جهانی بهداشت واکسن خوراکی فلج اطفال جدیدی را برای استفاده اضطراری تأیید کرد.

این واکسن حاوی ویروس فلج اطفال ضعیف‌شده است و پژوهشگران از دانش حاصل از مطالعه ژنوم ویروس (ازجمله اینکه چگونه یک آنزیم مستعد خطا که در تکثیر ژنوم نقش دارد، می‌تواند تغییرات ژنتیکی ایجاد کند) برای ایجاد مجموعه‌ای از جهش‌ها در ویروس استفاده کردند که مانع از این می‌شود که ویروس توانایی آلوده کردن سیستم عصبی را به دست آورد. اندینو پاولوفسکی که به طراحی واکسن کمک کرده است، می‌گوید: «این روش مانند قرار دادن ویروس درون یک قفس تکاملی است.»

واکسن مذکور هنوز تحت آزمایش انسانی در مقیاس بزرگ قرار نگرفته است و سازمان‌های ناظر بریتانیا یا ایالات متحده هنوز آن را تأیید نکرده‌اند. اما بیش از صد میلیون نفر آن را دریافت کرده‌اند و به‌گفته‌ی اندینو پاولوفسکی، نشانه‌ای از پیدایش ویروس فلج اطفال حاصل از واکسن مشاهده نشده است.

روزنباور می‌گوید: «شیوع بیماری در کشورهای ثروتمند توجه زیادی را به خود جلب می‌کند. اما طی ۲۰ سال گذشته، ما شیوع‌های جدی فراوانی در کشورهای درحال توسعه در سراسر جهان داشته‌ایم.»

روزنباور می‌گوید علائم دلگرم‌کننده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد با وجود اختلال ناشی از کووید ۱۹، نبرد برای ریشه‌کن کردن فلج اطفال درحال پیشرفت است. شیوع در یمن و چند کشور در آفریقا همچنان فعال است، اما دامنه شیوع درحال کاهش است. در مناطقی که درگیری مسلحانه وجود دارد، مانند مناطق افغانستان و یمن، اجرای برنامه‌های واکسیناسیون دشوار است. او می‌گوید: «به اراده سیاسی برای اجرای طرحی نیاز داریم که واکسن را به همه کودکان مناطق پرچالش برساند. در غیر این صورت، بیماری در سطح جهانی باز خواهد گشت.»

گفتنی است که واکسن فلج اطفال مورد استفاده در کشور ایران نیز از نوع واکسن خوراکی است و در سال‌های گذشته مواردی از فلجی مرتبط با واکسن خوراکی فلج اطفال در ایران مشاهده شده است.

در مناطقی كه وضعيت بهداشتی آن‌ها در سطح پائينی قرار دارد، ويروس فلج اطفال معمولاً ازطريق مدفوعی-دهانی سرايت می‌كند. در مناطقی كه وضعيت بهداشتی مطلوبی دارند، انتشار ازطريق تنفسی است.

فلج اطفال در هـر سنی ممكن است اتفاق افتد، ولی بيشتر بيماری كودكان و نوجوانان است. بهبود استانداردهای زندگی می‌تواند موجب بروز بيماری در سنين بالاتر در افرادی شود كه در كودكی به ايمنی ناشی از عفونت دست نيافته‌اند.