چگونه دارویی زنده می‌تواند بیماری خودایمنی را درمان کند؟
در لوپوس که نوعی بیماری خودایمنی است، سیستم دفاعی طبیعی بدن نمی‌تواند تفاوت بین سلول‌های خود و مهاجمان خارجی را تشخیص دهد، بنابراین، به اشتباه به بافت‌ها و اندام‌های خود حمله می‌کند. مهاجمان مولکول‌هایی به نام اتوآنتی‌بادی هستند که به‌جای محافظت از بدن دربرابر مهاجمان یعنی همان کاری که آنتی‌بادی‌های طبیعی انجام می‌دهند، علیه بدن وارد عمل می‌شوند. آن‌ها موجب آبشاری از التهاب در سراسر بدن می‌شوند که به مشکلات مفصلی و پوستی، درد، خستگی و حتی آسیب اعضا منجر می‌شود.
به‌تازگی پژوهشگران آلمانی گزارش کردهاند که از سلول‌های خود بیماران مبتلا به لوپوس برای درمان بیماری آن‌ها استفاده کردهاند. اندازه نمونه کوچک؛ اما نتایج قابل‌توجه بود: ۵ فردی که تزریقی از سلول‌های ایمنی تقویت‌شده را دریافت کردند، پس از دریافت این درمان تجربی در حالت بهبودی از لوپوس شدید قرار دارند. نتایج این مطالعه ۱۵ سپتامبر در مجله Nature Medicine منتشر شد. هوآنگ نگوین، مدیر ارشد برنامه علمی در اتحادیه تحقیقات لوپوس آمریکا که در این مطالعه مشارکتی نداشت، می‌گوید: «به‌نظر من، این رویکرد به درمان نزدیک است. آن‌ها سلول‌هایی را که آنتی‌بادی‌هایی علیه بافت‌های بدن تولید می‌کنند، اصلاح کردهاند.»
این رویکرد که به‌عنوان درمان CAR-T (درمان برپایه گیرنده‌های آنتی‌ژن کایمری (CAR) سلول‌های T) شناخته می‌شود، با موفقیت دربرابر برخی از سرطان‌هایی که درمان آن‌ها دشوار است، استفاده شده است؛ اما پژوهشگران چندین سال است درمورد پتانسیل آن برای درمان بیماری‌های خودایمنی گمانه‌زنی می‌کنند.
درمان مذکور شامل اصلاح سلول‌های T بیمار، یکی از اجزای کلیدی سیستم ایمنی، و تبدیل آن‌ها به سلول‌های قاتل برای پیدا کردن هدف خاصی در بدن است. در این مورد، هدف سلول‌های B است؛ سلول‌های ایمنی که در افراد سالم آنتی‌بادی‌ها را می‌سازند و در افراد مبتلا به لوپوس اتوآنتی‌بادی‌هایی را می‌سازند که به بدن حمله می‌کنند.
سال گذشته، تیم آلمانی نشان داد زنی که به لوپوس شدید مبتلا بود، پس از درمان CAR-T وارد وضعیت بهبودی شد. مقاله جدید چهار نفر دیگر را دنبال می‌کند که آن‌ها نیز این درمان را دریافت کردند. برای ایجاد این درمان سفارشی، پزشکان سلول‌های T را از بیماران جدا کردند و آن‌ها را در آزمایشگاه ازنظر ژنتیکی مهندسی کردند تا پروتئینی به نام CD19 را شناسایی کنند. این پروتئین روی سطح سلول‌های B تولیدکننده اتوآنتی‌بادی ظاهر می‌شود.
دانشمندان در آزمایشگاه تعداد بیشتری از سلول‌های اصلاح‌شده T را رشد دادند تا زمانی که بسته به وزن بیمار دوز درمانی کافی (حدود ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون سلول) به دست آمد. سپس سلول‌های T اصلاح‌شده به بیماران تزریق شدند تا سلول‌های B معیوب آن‌ها را پیدا کرده و تخریب کنند. پس از حدود ۱۰۰ روز، بیماران شروع به تولید سلول‌های B جدید کردند؛ اما این سلول‌ها اتوآنتی‌بادی‌های مضر را تولید نکردند. درواقع، اتوآنتی‌بادی‌ها به کلی ناپدید شده بودند.
یکی از افراد درمان شده به مدت ۱۷ ماه عاری از علائم بود که طولانی‌ترین دوره پیگیری بوده است. دیگران ۵ تا ۱۲ ماه در حالت بهبودی بوده‌اند. همه بیماران توانسته‌اند داروهایی را که برای مدیریت بیماری خود مصرف می‌کردند، ازجمله داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی را کنار بگذارند. لوپوس نوعی بیماری مادام‌العمر است که درمان دائمی ندارد. بنا به گزارش بنیادی لوپوس آمریکا، این بیماری ۱/۵ میلیون نفر را در ایالات متحده و ۵ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد که بسیاری از آن‌ها را زنان جوان تشکیل می‌دهند.
بیشتر بیماران برای مهار التهاب با استروئیدها درمان می‌شوند. داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی نیز استفاده می‌شوند؛ اما این داروها بدن را دربرابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کنند و اغلب اثرات جانبی ناخوشایندی دارند. داروهای آنتی‌بادی جدید که هدف آن‌ها محافظت از بدن دربرابر حمله به خود است، می‌توانند به برخی بیماران اما نه به همه آن‌ها کمک کنند.
مطالعه جدید درمان احتمالی را برای بیماران مبتلا به لوپوس ارائه می‌دهد که داروهای موجود در درمان آن‌ها مؤثر نیست. جاناتان اپستین، معاون اجرایی و مدیر ارشد علمی دانشکده پزشکی دانشگاه پنسیلوانیا گفت: «این مطالعه چشمگیر به شواهد رو به افزایش در این زمینه می‌افزاید که درمان CAR-T ممکن است گزینه درمانی برای بیماری‌هایی فراتر از سرطان ازقبیل اختلالات خودایمنی نظیر لوپوس باشد.»
در بیماران مبتلا به سرطان که با روش درمانی CAR-T درمان می‌شوند، نرخ بهبودی به ۶۸ تا ۹۳ درصد می‌رسد؛ اما عود همچنان شایع است و در ۴۰ تا ۵۰ درصد از بیماران رخ می‌دهد. بیماران مبتلا به سرطان که درمان CAR-T را دریافت می‌کنند، ممکن است واکنش التهابی شدیدی به نام سندرم آزادسازی سیتوکین را تجربه کنند. در مطالعه لوپوس، بیماران فقط عوارض جانبی خفیفی ازجمله تب را نشان دادند. گئورگ شت، معاون تحقیقات دانشگاه ارلانگن-نورنبرگ آلمان که بخشی از تیم مطالعه نبود، می‌گوید:
تفاوت بین سرطان و خودایمنی در این است که در سرطان معمولاً سلول‌های بیشتری درگیر هستند. وقتی سلول‌های T مهندسی‌شده به‌طور هم‌زمان به‌دنبال تعداد زیادی سلول تومور می‌روند، این امر می‌تواند موجب فعالیت بیش از اندازه سیستم ایمنی شود و طوفان سیتوکینی را آغاز کند که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد. درحالی‌که در خودایمنی، تعداد سلول‌های B بسیار کمتر است و بنابراین به‌نظر می‌رسد پروفایل ایمنی سلول درمانی CAR-T و خودایمنی بسیار بهتر از سرطان باشد.
تیم شت در حال برنامه‌ریزی برای انجام مطالعه بزرگ‌تری است که در آن بیماران مبتلا به انواع بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید و اسکلرودرمی با درمان CAR-T تحت درمان قرار خواهند گرفت. او می‌گوید برای تعیین این مسئله که آیا این درمان واقعاً درمانی دائمی است، به پیگیری طولانی‌مدت در کارآزمایی‌های بزرگ‌تر نیاز است.
درحالی‌که نتایج اولیه امیدوارکننده هستند، پیچیدگی و هزینه درمان مبتنی‌بر CAR-T ممکن است استفاده از آن را در آینده نزدیک محدود کند. درحال‌حاضر، درمان‌های CAR-T برای سرطان حدود ۴۰۰ هزار دلار به ازای یک تزریق هزینه دارد. ازآن‌جا که آن‌ها برای هر بیمار به‌طور سفارشی طراحی می‌شوند، تولید آن‌ها پیچیده است و به ظرفیت‌های تولید خاصی نیاز دارد.
با درنظرگرفتن این موارد، نگوین می‌گوید به‌نظر او این درمان در ابتدا به‌عنوان آخرین راه چاره در بیماران مبتلا به لوپوس شدید که به داروهای دیگر پاسخ نمی‌دهند، استفاده شود. او می‌گوید: «با دیدن این کار اولین چیزی که به ذهنم رسید این بود که این روش درمانی خیلی گران خواهد بود.»