ترس از تاریکی چیست و چگونه درمان میشود؟
شب است و تنها روی مبل به آرامی نشسته و در اتاقی پرنور درحال تماشای فیلم هستید. بیرون باد میوزد و شاخههای درختان به پنجره میخورند. صدای بلندی میشنوید و ناگهان برق قطع میشود. اکنون در تاریکی مطلق قرار دارید و برای بیشتر افراد ترس نیز در راه است.
اگرچه ترس طبیعی است، اما اگر بیش از حد باشد، میتواند به مشکل تبدیل شود. بسیاری از ما ممکن است وقتی هنگام شب در بخش خطرناکی از شهر حضور داشته باشیم، ترس شدیدی را تجربه کنیم، اما احساس ترس شدید در اتاق خوابِ تاریک عادی نیست.
مارتین آنتونی، استاد روانشناسی دانشگاه رایرسون کانادا میگوید: «ترس مانند درد است. ترس وجود دارد تا از ما دربرابر آسیبهای احتمالی محافظت کند. ترس ما را برای خطرات احتمالی هشیارتر میکند. در دوران ماقبل تاریخ، انسانها در تاریکی بیشتر درمعرض خطر حمله شکارچیان یا دشمنان قرار داشتند. بنابراین، طی تکامل، انسانها ترس از تاریکی را ایجاد کردند. در تاریکی، حس بینایی ما ضعیف میشود و نمیتوانیم تشخیص دهیم که چه کسی یا چه چیزی در اطرافمان وجود دارد. ما برای محافظت از خود دربرابر آسیب به سیستم بینایی متکی هستیم. ترس از تاریک ترس برای آماده شدن است.»
ترس از تاریکی در کودکان و بزرگسالان
بهطورکلی کودکان ترسهای عجیب و خاص فراوانی دارند. برخی از پژوهشگران تخمین میزنند که حدود ۴۵ درصد از کودکان دچار نوعی ترس شدید و غیرمعمول هستند. دلایل ایجاد ترس در دوران کودکی متنوع و پیچیده است و هر چیزی میتواند بر ترس کودک تاثیر بگذارد. اما برخلاف بیشتر ترسهای دوران کودکی، ترس از تاریکی ترسی است که بسیاری از افراد از آن رهایی پیدا نمیکنند.
راشل باسمن، روانشناس بالینی، میگوید ترس از تاریکی اغلب ریشه در ترس از جدایی از والدین دارد. دنیاگیری کووید ۱۹ بسیاری از فرصتهایی را که بهطور معمول برای جدایی فرزندان از والدین وجود داشت، محدود کرد: کودکان به مدت طولانی بیرون از مدرسه و دور از فعالیتهای دیگر بودند و بنابراین تمرین جدا شدن از والدین را نداشتند.
کودکان و بزرگسالان به دلیل مختلفی دچار ترس از تاریکی هستند. توماس اولندیک، مدیر مرکز مطالعات کودکان دانشگاه فناوری ویرجینیا میگوید ترس کودکی از تاریکی ناشی از ترس از اتفاقات غیرمنتظره است. کودکان هر چیزی را تصورکردنی باشد، باور میکنند. در تاریکی است که دزدها ممکن است بیایند یا اینکه ممکن است آنها ربوده شوند یا کسی ممکن است بیاید و اسباببازیهای آنها را بردارد. کودکان معمولا در سنین نوجوانی از این ترس رها میشوند، اما همیشه این اتفاق نمیافتد.
با افزایش سن افراد معمولا یاد میگیرند که پیوند بین تاریکی و ترس را در زندگی روزمره خود نادیده بگیرند. البته همه اینطور نیستند. در نظرسنجی سال ۲۰۱۲ در بریتانیا، تقریبا ۴۰ درصد از پاسخدهندگان بزرگسال گفتند که از راه رفتن در خانه وقتی چراغها خاموش باشد، میترسند. درواقع، ۱۰ درصد گفتند که حتی در نیمهشب برای استفاده از توالت از رختخواب بیرون نمیآیند.
بهگفتهی کارشناسان، این خود تاریکی نیست که ترسناک است، بلکه ترس از چیزی است که تاریکی آن را پنهان میکند. تاریکی ما را آسیبپذیر و بدون پوشش قرار میدهد و نمیتوانیم تهدیدی را که ممکن است در آن نزدیکی در کمین ما باشد، تشخیص دهیم.
در بیشتر تاریخ بشر تاریکی بهمعنای خطر بود و ترس از آن به معنای انجام اقدامات احتیاطی برای ایمن ماندن بود. ازنظر تکاملی ترس از تاریکی یک مزیت بود. اما دیگر اینطور نیست. وقتی تاریکترین ساعت شبانهروز را با خیال راحت در رختخواب به سر میبرید، جایی برای ترس وجود ندارد، اما در روان ما تاریکی بهعنوان تجلی از ناشناختههای وحشتناک جای خود را همچنان حفظ کرده است.
در مطالعه کوچکی حدود نیمی از شرکتکنندگان که وضعیت خواب خود را ضعیف توصیف کرده بودند، درمقایسه با یک چهارمی که وضعیت خواب خود را خوب تعریف کرده بودند، اعتراف کردند که از تاریکی میترسند. این امر نشان میدهد که در مواردی ترس میتواند به اندازهای قدرتمند باشد که موجب بیخوابی مزمن شود.
اما ارتباط با عادات بد خواب موجب میشود ترس از تاریکی با ترسهای دیگر یا اضطراب عمومیتر اشتباه گرفته شود. کالین کارنی، استاد روانشناسی در دانشگاه رایرسون میگوید: «برخی افراد وقتی که تاریک میشود، ذهنشان سرگردان میشود و نمیتوانند بخوابند. آنها با خود فکر میکنند: اگر دزد به خانهام بیاید، چه میشود؟ آنها به جای اینکه متوجه شوند که این تداعیها ممکن است نشانگر ترس از تاریکی باشد، این مرحله را رد میکنند و فرض میکنند که از دزدها میترسند.»
مانند سایر فوبیاها، ترس شدید از تاریکی میتواند درمان شود. کلید این مساله آن است که فرد ابتدا متوجه شود که دچار این مشکل است. مشکلی که وجود دارد، این است که آغازگرها بسیار رایج هستند و ترس از تاریکی ترسی است که محدود کردن شرایطی که موجب آن میشود، تقریبا غیرممکن است. وقتی چراغها خاموش شدند، ترس از تاریکی ایجاد میشود و به اشکال متنوعی خود را نشان میدهد.
ترس از تاریکی از چه چیزی ریشه میگیرد؟
از دست دادن بینایی از عواملی است که موجب ترس از تاریکی میشود. بینایی قویترین حس ما است و برخی از شکارچیان طبیعی ما مانند گربههای بزرگ نسبتبه اجداد ما دید بهتری در شب داشتند. اجداد ما همچنین باید مراقب حملههای دشمنان میبودند. حتی امروزه ما ممکن است بهطور موجه بترسیم که دزد به خانه ما بیاید.
اما بزرگترین ترسهای ما از ذهن خود ما منشا میگیرند. بسیاری از کودکان و برخی از بزرگسالان از هیولای زیر تخت میترسند. این حالت حس حضور نامیده میشود و اغلب با فلج خواب (بختک) همراه است. فلج خواب حالتی است که از خواب بیدار میشوید ولی قدرت حرکت ندارید.
هیولاهای زیرتخت ناشی از فعالیت غیرعادی مناطقی از مغز است. علاوهبراین، در ذهن ما ایدههایی وجود دارد که دوست نداریم با آنها مواجه شویم (شرم، گناه، خشم، اضطراب یا موارد دیگر). این موارد در تاریکی به شکل پررنگتری ظاهر میشوند، زیرا مغز ما از ورودیهای بصری محروم است. ورودیهای بصری مغز را مشغول نگه میدارند و افکار ناخواسته را تاحدودی سرکوب میکنند.
ترس شدید از تاریکی یا نیکتوفوبیا چیست؟
نیکتوفوبیا ترس شدید از تاریکی است. این نام از واژه یونانی شب گرفته شده است. از واژههای آکلوفوبیا، لیگوفوبیا، نیکتوفوبیا و اسکوپوفوبیا نیز گاهی برای اشاره به ترس از تاریکی استفاده میشود.
کودکان و بزرگسالان مبتلا به نیکتوفوبیا ممکن است از اینکه تنها در تاریکی بمانند، بترسند. آنها ممکن است در مکانهای تاریک اضطراب داشته باشند و در اتاق تاریک نتوانند خوب بخوابند. افرادی که دچار این اختلال اضطرابی خاص هستند، ممکن است مشکل خواب داشته باشند و حملات هراس را تجربه کنند.
در صورت عدم درمان، افرادی که دچار نیکتوفوبیا هستند، ممکن است از هر موقعیتی که در آن نور کافی نباشد، اجتناب کنند. در صورتی که این ترس مختلکننده زندگی روزمره فرد باشد، متخصصان آن را درمان میکنند.
فوبیا چیست؟
یک فوبیای خاص نوعی اختلال اضطرابی است. این اختلالات موجب میشود که بزرگسالان و کودکان از چیزی که در واقع خطری ندارد، ترس شدید و غیرمنطقی داشته باشند. افراد مبتلا به فوبیا نسبتبه چیزی که برای بسیاری از افراد دیگر ترسناک نیست، واکنشهای شدید و غیرواقعگرایانه نشان میدهند.
نیکتوفوبیا یا ترس شدید از تاریکی یکی از انواع فوبیاهای خاص است. اگر دچار اختلال فوبیای خاصی باشید، ممکن است تلاش زیادی بکنید تا از شیء یا موقعیتی که شما را آشفته میکند، دوری کنید.
ترس از تاریکی چقدر شایع است؟
درحالیکه ترس از تاریکی در میان کودکان ۳ تا ۱۲ ساله شایعتر است (طبق یک مطالعه، تقریبا از هر چهار کودک، سه نفر را تحتتاثیر قرار میدهد)، بسیاری از بزرگسالان نیز مستعد ترس از تاریکی هستند. برآورد شده است که ۱۱ درصد از بزرگسالان قبل از دنیاگیری کووید ۱۹ دچار این ترس بودند و بهگفتهی کارشناسان دنیاگیری اوضاع را بدتر کرده است. گیفتی امپادو، روانشناس سیستم سلامت مونتیفیوری میگوید ترس توسط یک تهدید واقعی یا درکشده ایجاد میشود. دنیاگیری در جنبههای زیادی از زندگی ما موجب عدم اطمینان شد. ازآنجا که پژوهشها نشان میدهند که ترس از ناشناختهها با اضطرابهای دیگر ترکیب میشود، در طول دنیاگیری ترس از تاریکی و فوبیاهای دیگر بهطور تصاعدی افزایش پیدا کرده است.
چه کسانی درمعرض خطر دچار شدن به ترس از تاریکی قرار دارند؟
احتمال اینکه کودکان و بزرگسالانی که در تاریکی تجربه آسیبزایی داشتهاند، دچار ترس از تاریکی باشند، بیشتر است. خاطرات آن تجربه ترسناک میتواند هر زمان که چراغها خاموش میشود یا حتی با فکر کردن به تاریکی، برگردند. برایناساس، نیکتوفوبیا میتواند بهعنوان بخشی از اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) ایجاد شود.
فوبیای تاریکی همچنین میتواند پس از تماشای فیلم ترسناک یا شنیدن داستان ناراحتکننده ایجاد شود. فرد ممکن است تصاویر ترسناک را در ذهن خود تکرار کند و اگر اطراف او تاریک باشد، ممکن است تصور کند که آن اشیاء ترسناک واقعی هستند.
تاریکی بینایی را مختل میکند. دکتر جن برسین، استاد روانپزشکی دانشکده پزشکی هاروارد توضیح میدهد: «ناتوانی در دیدن موجب اضطراب، عدم اطمینان و استرس میشود و این امر میتواند در هر گروه سنی منجر به ترس از تاریکی شود. »
کابوسها و استعدادهای زیستی برای ترس نیز نقش دارند. کرسیتال لوئیس، روانشناس بالینی و پژوهشگر موسسه ملی سلامت روان ایالات متحده آمریکا میگوید افراد ممکن است به خاطر چیزهایی که درمورد آن دیده یا شنیدهاند، افکاری که در ذهن آنها است یا اتفاقات بدی که تجربه کردهاند، از تاریکی بترسند. برخی افراد دارای زمینه ژنتیکی برای ترس و اضطراب هستند که میتواند در شب خودش را بروز دهد.
در صورت داشتن شرایط زیر خطر ایجاد هر نوع اختلال فوبیای خاص در فرد بالاتر است:
- افسردگی
- اختلال سوء مصرف مواد
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
- سابقه بیماری روانی
- اختلال وسواس فکری عملی (OCD)
- ابتلا به سایر فوبیاها یا سابقه فوبیا در خانواده
- حملات پانیک یا اختلال هراس
علت ترس شدید از تاریکی چیست؟
همان طور که قبلا اشاره شد، برخی از پژوهشگران بر این باورند که ترس از تاریکی احتمالا به اجداد ما برمیگردد. در سالهای بسیار دور، وقتی اجداد ما در فضاهای باز زندگی میکردند و میخوابیدند، تاریکی بسیار خطرناک بود. شکارچیان در شب پرسه میزدند و اجداد ما برای زنده ماندن باید مراقب میبودند.
ترس شدید از تاریکی میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. این ممکن است ناشی از تجربه منفی مانند مورد حمله واقع شدن در مکان تاریک باشد. یا میتواند ناشی از چیزی به سادگی تماشای فیلم ترسناک باشد. این ترس زمانی که در روابط، کار یا توانایی انجام کارها اختلال ایجاد کند میتواند به فوبیای تاریکی تبدیل شود.
اما فوبیای تاریکی فقط با ترس از تاریکی در ارتباط نیست. کودکان و بزرگسالانی که دچار این نوع فوبیا هستند، درواقع از چیزی که نمیتوانند ببینند، میترسند. در تاریکی، بسیاری از کودکان از ارواح، هیولا یا دزدها میترسند. آنها ممکن است نگران صداهایی باشند که هنگامی که چراغها خاموش میشود، میشنوند؛ خصوصا اگر نتوانند تشخیص دهند چه چیزی موجب آن صداها شده است. آنها از چیزی که در تاریکی است به اندازه خود تاریکی میترسند. یک تحربه آسیبزا (حتی تجربهای که در طول روز اتفاق افتاده باشد) میتواند منجر به نیکتوفوبیا شود. خاطره یک رویداد ترسناک، در زمان تاریکی میتواند بازگردد و موجب واکنش شدید شود.
محرکهای ترس از تاریکی کداماند؟
تقریبا همه افراد گاهی اوقات در تاریک احساس ناراحتی میکنند. اما فوبیای خاص چیزی بیشتر از ترسی است که گهگاه به سراغ فرد میآید. فوبیا زندگی روزمره را مختل میکند. کودکان و بزرگسالان دچار نیکتوفوبیا اغلب در موارد زیر دچار اضطراب شدیدی میشوند:
- ورود به مکانهای تاریک (مانند سینما)
- آماده شدن برای خواب
- دیدن غروب خورشید
- فکر کردن به حضور در تاریکی
- تلاش برای خواب شبانه
- خاموش شدن چراغها
- تماشای فیلم یا برنامه تلویزیونی که دارای صحنههای شب باشد
علائم فوبیای تاریکی چیست؟
افرادی که دچار فوبیای تاریکی هستند، وقتی در تاریکی قرار دارند، یا به تاریکی فکر میکنند، ترس یا اضطراب شدیدی را تجربه میکنند. کودکان ممکن است از رفتن به رختخواب خودداری کنند یا دوست نداشته باشند که هنگام خواب لامپها خاموش شود. علائم نیکتوفوبیا شامل موارد زیر میشود:
- دیسفاژی یا اختلال در بلع و خشکی دهان
- سرگیجه و سردرد
- تعریق بیش از حد (هایپرهیدروزیس)
- احساس ترس، افکار دلهرهآور و حملات هراس
- افزایش ضربان قلب، درد قفسه سینه غیرقلبی یا تپش قلب
- عواطف شدید، گریه و فریاد در تاریکی
- تهوع و استفراغ هنگام فکر کردن به تاریکی یا شب
روش تشخیص ترس از تاریکی
ارائهدهندگان مراقبتهای بهداشتی از فرد دربارهی علائم سوال میکند ازجمله اینکه چه زمانی علائم شروع میشوند و در چه موقعیتی بروز میکنند. آنها میخواهند بدانند که آیا نیکتوفوبیا بر خواب یا فعالیتهای روزانه فرد تاثیر میگذارد. آنها همچنین درمورد فوبیاهای دیگری که فرد ممکن است داشته باشد یا سابقه خانوادگی فوبیا سوال میکنند.
روش های درمان و روش های مقابله با ترس از تاریکی
خوابیدن با چراغ خواب میتواند به برخی از کودکان و بزرگسالان کمک کند تا در اتاق تاریک احساس راحتی بیشتری کنند. گاهی اوقات فقط وجود کمی نور برای کمک به افراد مبتلا به نیکتوفوبیا کافی است تا به خواب رفته و خواب بمانند.
اگر بیخوابی دارید، پزشک ممکن است برای کمک به خواب مکمل ملاتونین یا داروهای دیگر را توصیه کند. اگر تجربه آسیبزایی داشته باشید که موجب پریشانی میشود، او درمان با مشاوره را توصیه خواهد کرد تا به شما در درک احساسات و یادگیری نحوه مدیریت آنها کمک کند. همچنین ممکن است برای درمان افسردگی یا کنترل حملات هراس به دارو نیاز داشته باشید.
راههای کمکی میتواند شامل چراغ شب یا باز گذاشتن در برای ورود نور از مکان دیگر باشد که تا حدی به دیدن در تاریکی کمک کند. این موارد به سیگنالهای امنیت معروف هستند. روشن بودن لامپی کوچک یا حضور دوستی در اتاق به ما کمک میکند تا احساس امنیت کنیم و بیشتر در واقعیت قرار گیریم.
والدین میتوانند کودکان خود را از افکار ترسناک منحرف کنند و با ارائه موضوعات شادتر به کودکان خود کمک کنند تا روی آن ها تمرکز کنند. تامار چانسکی، روانشناس و نویسنده کتاب «کودکانتان را از اضطراب رهایی بخشید»، پیشنهاد میکند که برای پرت کردن حواس کودک داستانهای هنگام خواب را برای آنها انتخاب کنید که غلبه بر ترس از تاریکی را به فرایندی مشارکتی تبدیل میکند. مطالعهای نشان داد کودکانی که بهطور مکرر داستان پسری را میشنیدند که بر ترس از تاریکی غلبه کرده بود، کاهش مشابهی را در ترس نشان دادند و مثل قبل به مداخله نیمهشب والدین نیاز نداشتند. برسین میگوید وسایلی مانند پتو یا عروسک نرم در این زمینه مفید هستند. او توضیح میدهد رفتن به رختخواب مانند فقدانی ترسناک است که در آن کودک محافظت و امنیت خود را از دست میدهد. این وسایل میتواند حس فقدان را کاهش دهند.
روال منظم خواب نیز برای افرادی که از تاریکی میترسند، مفید است. دکتر ماری کوراهاشی، مدیر بخش روانپزشکی کودک و نوجوان دانشکده پزشکی استنفورد میگوید رویههایی مانند حمام کردن یا تنفس آگاهانه میتواند برای بزرگسالان و کودکان مفید باشد و روال پیشبینیشده قبل از خواب به فرد کمک میکند تا برای خواب آماده شود.
به تاریکی به عنوان چیز ترسناک فکر نکنید: زمانی که فرد طرز فکر خود را درمورد تاریکی تغییر دهد، ممکن است ترس از تاریکی کاهش پیدا کند. برای کودکان، این رویکرد میتواند مانند شرکت در فعالیتهای سرگرمکننده پس از خاموش کردن چراغها مانند بازی با چوبهای درخشان قبل از خواب یا زمزمه کردن داستانی جالب باشد.
برای افراد هر گروه سنی، مدیریت خلاقانه مقدار نور اتاق ازطریق کلیدهای کاهنده نور یا روشنایی راهرو نیز مهم است. استفان وایتساید، مدیر کلینیک اختلالات اضطرابی کودکان در مرکز کودکان کلینیک مایو میگوید نور شب میتواند برای بزرگسالان و کودکان مفید باشد، اما چراغهای زیادی را در کل شب روشن نگذارید، زیرا تمرین حضور در تاریکی مهم است. روشن کردن چراغهای بیشتر احتمالا به مشکل تداوم میبخشد.
برسین توصیه کرد که نویز سفید برای پوشاندن صداهایی که ممکن است در طول شب ترسناک باشند، مفید است. موسیقی ملایم نیز گزینه خوبی است. (منظور از نویز سفید صداهایی انتخابی با فرکانس و توان یکنواخت است که در محیط کار یا استراحت پخش میشود تا به فرد کمک کند احساس آرامش و تمرکز داشته باشد).
نکته دیگر اینکه همه ما باید استفاده از صفحه نمایش را قبل از خواب به حداقل برسانیم تا از نور آبی که میتواند تحریککننده باشد، جلوگیری کنیم. کوراهاشی پیشنهاد کرد: «حداقل دو ساعت پیش از خواب از صفحات نمایش دوری کنید.»
بزرگسالان وکودکان همچنین باید محتوای ترسناک را خصوصا در ساعات پیش از خواب به حداقل برسانند.
چندین نوع درمان میتواند به افرادی که دچار ترس شدیدی از تاریکی هستند، کمک کند، از جمله:
۱. درمان رفتاری-شناختی (CBT) برای آموختن تغییر واکنش فرد به ترس از تاریکی
۲. مواجههدرمانی یعنی مواجههی تدریجی با موقعیت ترسناک. در رویکرد مواجههدرمانی برای درمان ترس از تاریکی، متخصصان بیماران خود را درجهبندی میکنند و فهرستی از موقعیتهایی را که آنها از آن میترسند، سفارش میدهند و سپس بیماران را درمعرض هر یک قرار میدهند تا زمانی که آنها دیگر نترسند. برای مثال، اگر بیماران با چراغ خواب میخوابند، ممکن است از آنها خواسته شود که چراغی را تهیه کنند که نور کمتری دارد یا کلیدی دارد که با آن میتوان نور را تغییر داد.
۳. هیپنوتراپی که به فرد کمک میکند تا درمورد ترس خود از تاریکی و اضطرابی که همراه آن است، بازنگری کند. هیپنوتراپی شامل تمرینات آرامبخشی هدایتشده درحالی است که ذهن در وضعیت آرامی قرار دارد.
۴. رواندرمانی یا گفتگودرمانی برای کمک به درک ترسهای خود و مدیریت آنها
۵. یوگا، تمرینات تنفسی و مدیتیشن برای کمک به کنترل اضطراب زمانی که فرد در تاریکی قرار دارد.
عوارض ترس از تاریکی چیست؟
فوبیای تاریکی اغلب با بیخوابی همراه است. افرادی که مشکل خواب دارند، ممکن است دچار ترس از تاریکی شوند و افرادی که از تاریکی میترسند، اغلب مشکل خواب دارند. آنها وقتی چراغها خاموش میشود یا حتی وقتی چشم خود را میبندند، ممکن است دچار اضطراب شدیدی شوند.
برای پرهیز از تاریکی افراد مبتلا به نیکتوفوبیا ممکن است سعی کنند که با چراغ روشن بخوابند. اما خوابیدن با چراغ روشن میتواند خواب آرامشبخش را دشوارتر کند. خواب کم میتواند موجب خستگی مفرط شود. خسته بودن در طول روز میتواند ادامه دادن شغل را دشوار کند. نیکتوفوبیا در صورتی که درمان نشود، میتواند مشکلاتی را در روابط ایجاد کند خصوصا اگر فرد به علت ترسهایش از خارج شدن از خانه در ساعات تاریکی خودداری کند.
در کودکان، مشکلات خواب رشد آنها را مختل میکند و میتواند به مشکلات رفتاری یا یادگیری منجر شود.
پیشآگهی افرادی که دچار نیکتوفوبیا هستند چگونه است؟
اکثر افراد دچار نیکتوفوبیا با درمان بهبود مییابند. اما پیشآگهی به شدت فوبیا بستگی دارد. افرادی که دچار نیکتوفوبیا شدید و سایر اختلالات اضطراب هستند، ممکن است برای بهبود وضعیت به چند نوع درمان نیاز داشته باشند. در مواردی فرد ممکن است به درمان طولانیمدت نیاز داشته باشد.