آیا سازمان بهداشت جهانی به وضعیت اضطراری کرونا پایان خواهد داد؟

سه سال پیش سازمان جهانی بهداشت اظهار داشت که شیوع سریع نوعی ویروس کرونای جدید به‌حدی برای سلامت جهانی تهدید‌آمیز است که باید وضعیت اضطراری جهانی اعلام شود. این ویروس جدید که بعدها SARS-CoV-2 نام گرفت، در واقع همان عامل بیماری کووید-۱۹ بود.

به‌گزارش استات‌نیوز، کمیته‌ی اضطراری سازمان بهداشت جهانی، جمعه‌ ۲۷ ژانویه (۷ بهمن) برای چهاردهمین بار از زمان اعلام کووید ۱۹ به‌عنوان وضعیت اضطراری، تشکیل جلسه داد تا درباره‌ی پایان‌بخشی به این وضعیت به تدروس آدهانوم، دبیرکل سازمان مشاوره بدهد. بااین‌حال، تصمیم نهایی در این زمینه به عهده‌ی دبیرکل است و او نیز معمولا از توصیه‌های کمیته‌ی اضطراری پیروی می‌کند.

چهاردهمین جلسه‌ی کمیته درحالی برگزار شد که پس از سه سال اجرای سیاست «کووید صفر» در چین، کووید-۱۹ دوباره در این کشور طغیان کرده است. همین موضوع ممکن است کمیته را قانع کرده باشد که اکنون زمان مناسبی برای توصیه‌ به مدیرکل این سازمان برای پایان‌دادن به وضعیت اضطراری نیست.

تدروس، سه‌شنبه‌ی گذشته با اشاره به افزایش آمار مرگ‌ومیرهای ناشی از کووید در جهان، اعلام کرد که احساس نمی‌کند زمان مناسبی برای اعلام پایان همه‌گیری جهانی کرونا و وضعیت اضطراری باشد. وی در ادامه‌ی صحبت‌های خود در نشست هفتگی سازمان جهانی بهداشت گفت:

من هرچند از توصیه‌های کمیته‌ی اضطراری جلوگیری نمی‌کنم، همچنان نگران وضعیت در بسیاری از کشورها و افزایش تعداد کشته‌ها هستم. درعین‌حال که ما به‌وضوح در وضعیت بهتری نسبت به سه سال پیش قرار داریم، واکنش جمعی جهان بار دیگر تحت‌فشار قرار گرفته است.

تصمیم روز جمعه‌ی کمیته‌ی اضطراری هرچه که باشد، احتمالا فردا دوشنبه فاش خواهد شد. بااین‌حال به‌گفته‌ی کارشناسان، دنیاگیری کووید ممکن است دیگر معیارهای وضعیت اضطراری بهداشت عمومی (PHEIC) را نداشته باشد.

براساس مقررات بین‌المللی بهداشت (IHR) که یک معاهده‌ی بین‌المللی اجباری است، زمانی یک رویداد بهداشتی می‌تواند به‌عنوان وضعیتی اضطراری با نگرانی بین‌المللی اعلام شود که واجد سه معیار باشد: جدی، ناگهانی، غیرمعمول یا غیرمنتظره است، پتانسیل گسترش در سراسر دنیا را دارد و ممکن است نیازمند واکنش هماهنگ بین‌المللی باشد.

بیماری کووید هنوز هم جدی است؛ اما دیگر غیرمعمول یا غیرمنتظره نیست. درحال‌حاضر این ویروس مرزهای کشورهای مختلف را درنوردیده و در سراسر جهان گسترش یافته است. در این مرحله از دنیاگیری، واکنش‌های بین‌المللی نیز درحال کاهش است.

تام بولیکی، مدیر برنامه‌ی بهداشت جهانی در شورای روابط خارجی، احتمال می‌دهد که سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۳ به وضعیت اضطراری کووید پایان خواهد داد؛ اما به نظر او، اکنون زمان چنین تصمیمی نیست.

یکی از مهم‌ترین مشکلات کمیته اضطراری و سازمان بهداشت جهانی این است که با وجود تدوین دستورالعمل‌هایی برای زمان اعلام وضعیت اضطراری، هیچ دستورالعملی درخصوص زمان پایان‌دادن به آن وجود ندارد. پربن آویتسلند، همه‌گیرشناس از موسسه‌ی بهداشت عمومی نروژ نیز باور دارد که به‌طور حتم هیچ مسیر مشخصی برای پایان‌بخشی به وضعیت اضطراری کووید وجود ندارد.

از زمان ایجاد ابزار PHEIC، سازمان جهانی بهداشت هفت مرتبه از آن استفاده کرده است: دنیاگیری آنفلوانزای H1N1 در سال ۲۰۰۹، شیوع بزرگ ابولا در غرب آفریقا (۲۰۱۴) و کیوو شمالی (۲۰۱۸)، شیوع زیکا، شیوع بین‌المللی آبله‌میمون در سال ۲۰۲۲ و دنیاگیری کووید. در سال ۲۰۱۴، زمانی که به‌نظر می‌آمد افزایش موارد ابتلا به فلج اطفال تلاش‌های چندین ساله برای ریشه‌کنی آن را تهدید می‌کند، وضعیت اضطراری برای این بیماری اعلام شد و تا به امروز برقرار است.

به گفته‌ی آویتسلند، اکثر وضعیت‌های اضطراری پیشین در واکنش به شیوع بیماری‌هایی اعلام شدند که درنهایت انتقالشان متوقف شد. این موضوع سبب شد که دانستن زمان پایان وضعیت اضطراری امکان‌پذیر باشد. البته از این بین، ویروس دنیاگیر آنفلوانزای ۲۰۰۹ ناپدید نشد، اما در عرض تقریبا ۱۵ ماه پس از شناسایی اولیه، در یک الگوی گردش فصلی قرار گرفت. (وضعیت اضطراری دنیاگیری H1N1 در ۲۵ آوریل ۲۰۰۹ اعلام شد و در ۱۰ اوت ۲۰۱۰ خاتمه یافت.)

وضعیت کووید-۱۹ به‌طور قابل‌توجهی با موارد قبلی متفاوت است. تکامل سریع ویروس و ظهور جهش‌های مختلفی که ایمنی ناشی از واکسن و عفونت خود ویروس را از بین برده‌اند، عواملی هستند که سبب شده‌اند تا ارزیابی وضعیت فعلی برای کارشناسان کمی دشوار باشد؛ بااین‌حال آویتسلند با اشاره به این موضوع که ویروس کرونا ازبین نخواهد رفت، باور دارد که زمان اعلام پایان PHEIC فرارسیده است. وی می‌گوید:

از اکنون تا نشست بعدی کمیته‌ی اضطراری در آوریل و چند جلسه بعد از آن چه چیزی تغییر خواهد کرد؟ چندصد میلیون چینی برای اولین بار مبتلا خواهند شد؛ چند صد میلیون آمریکایی، اروپایی، آفریقایی و آسیایی نیز برای دومین یا سومین بار. نیازی به انتظار نیست.

دیوید هیمن، استاد همه‌گیرشناسی بیماری‌های عفونی دانشکده‌ی بهداشت و طب گرمسیری لندن که دو دهه به‌عنوان رئیس کمیته‌ی اضطراری در WHO حضور داشت، معتقد است که دلیلی برای ادامه‌ی وضعیت اضطراری کووید وجود ندارد.

البته باید توجه داشت که پایان‌دادن به وضعیت اضطراری به‌منزله‌ی این نیست که کووید-۱۹ دیگر تهدیدی برای جهان به‌شمار نمی‌رود یا اینکه سازمان جهانی بهداشت پایان دنیاگیری را اعلام کرده است. درواقع بعید است که اعلامی برای پایان دنیاگیری وجود داشته باشد؛ نه اکنون و نه حتی مدتی بعد.

مقررات بین‌المللی بهداشت شامل قوانینی برای اعلام دنیاگیری نیست و مکانیسمی برای پایان آن نیز ندارد. به‌گفته‌ی ماریا ون کرخو کارشناس برجسته‌ی ویروس کرونا در سازمان جهانی بهداشت، این سازمان نه شروع دنیاگیری را اعلام می‌کند و نه سیگنالی در رابطه با پایان آن می‌دهد. بولیکی عقیده دارد که وضعیت اضطراری بهداشت عمومی عمدتا به منزله‌ی زنگ‌خطر برای دولت‌ها و توانمند‌کردن آن‌ها برای انجام اقدامات لازم است.

آماندا گلاسمن، معاون اجرایی مرکز توسعه‌ی جهانی بر این باور است که کمیته‌ی اضطراری در جلسه‌ی روز جمعه ممکن است هر تصمیمی بگیرد؛ اما دنیاگیری کووید نشان داد که مکانیسم وضعیت اضطراری به بازنگری اساسی نیاز دارد. گلاسمن نیز عقیده دارد که PHEIC هیچ کمکی به هماهنگی سیاست‌ها نکرده است.