نیمکره چپ و راست مغز چه وظایفی دارند؟

برخی بر این باورند که افراد راست‌مغز یا چپ‌مغز هستند و این امر تعیین‌کننده نحوه تفکر و رفتار فرد است. برای اینکه درمورد عملکردها و خصوصیات مغز راست و چپ بیشتر بدانید، ادامه مطلب را مطالعه کنید.

مغز ارگان پیچیده‌ای است که تمام فرایندهای بدنی ازقبیل تفکر، ادراک حسی و عمل فیزیکی را کنترل می‌کند. مغز انسان با اینکه به‌طور متوسط فقط سه پوند (۱٫۳۶ کیلوگرم) وزن دارد، دارای ۱۰۰ میلیارد نورون و ۱۰۰ تریلیون اتصال عصبی است.

نورون‌ها پیام‌رسان‌های اطلاعاتی هستند که از تکانه‌های الکتریکی و شیمیایی برای انتقال اطلاعات در سراسر سیستم عصبی مرکزی (CNS) استفاده می‌کنند. مغز اطلاعاتی را که ازطریق شبکه عصبی خود دریافت می‌کند، پردازش می‌کند و سیگنال‌هایی را به تمام قسمت‌های بدن به‌منظور کنترل عملکردهای بدن و پاسخ به محرک‌ها ارسال می‌کند.

مدیكال نیوز تودی می‌نویسد، سمت چپ و راست مغز عملکردهای متفاوتی دارند و فرایندهای مختلفی را کنترل می‌کنند. هر نیمه از مغز شامل شش لوب مختلف است. نیمکره چپ مغز در درجه اول مسئول گفتار و تفکر انتزاعی است و همچنین سمت راست بدن را کنترل می‌کند. نیمکره راست مغز مسئول پردازش تصویر، تفکر فضایی و حرکت سمت راست بدن است. سمت راست و چپ مغز ازطریق رشته‌های عصبی به هم متصل می‌شوند. در مغز سالم، دو سمت با هم ارتباط برقرار می‌کنند. اگرچه نیازی نیست که حتما دو نیمکره مغز با هم ارتباط داشته باشند. اگر فردی دچار آسیبی شود که دو نیمکره مغز او را از هم جدا کند، باز هم می‌تواند عملکرد نسبتاً طبیعی داشته باشد.

در دهه ۱۹۶۰، راجر ولکات اسپری، دانشمند زیست‌شناسی عصب پیشنهاد کرد که در همه افراد یک نیمه از مغز غالب‌تر است و شخصیت، افکار و رفتار آن‌ها را تعیین می‌کند.

به علت عملکردهای متفاوت دو نیمکره مغز، این ایده که افراد می‌توانند راست‌مغز و چپ‌مغز باشند، وسوسه‌انگیز است. براساس این تئوری منسوخ، افراد چپ‌مغز تحلیل‌گرا، منطقی، جزئی‌نگر و واقعیت‌گرا هستند، در کار با اعداد توانایی بیشتری دارند و بیشتر با کلمات فکر می‌کنند. طبق این تئوری، افراد راست‌مغز بیشتر خلاق، دارای تفکر آزاد، کل‌نگر و شهودی هستند و به کمک تصاویر فکر می‌کنند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تئوری راست‌مغز و چپ‌مغز درست نیست. درحالی‌که بخش‌های خاصی از مغز بر پردازش وظایف ذهنی مختلف تسلط دارد. معمولاً هیچ سمتی از مغز به‌طور‌کلی غالب نیست.

مطالعه‌ای از سال ۲۰۱۳ تصاویر سه‌بعدی مغز بیش از هزار نفر را ارزیابی کرد. پژوهشگران با استفاده از اسکنر MRI فعالیت نیمکره‌های راست و چپ مغز را اندازه‌گیری کردند. نتایج نشان داد که هر فرد از هر دو نیمکره مغز استفاده می‌کند و به‌نظر نمی‌رسد یک سمت مغز غالب باشد.

با‌این‌حال، فعالیت مغز هر فرد بسته به وظیفه‌ای که انجام می‌دهد، متفاوت است. برای مثال مروری که سال ۲۰۲۰ منتشر شد، نشان می‌دهد که اگرچه دو سمت مغز برای درک کامل ضروری هستند، سمت چپ مغز در پردازش زبان نیروی غالب است.

اگرچه افراد به‌خوبی در گروه‌های راست‌مغز یا چپ‌مغز قرار نمی‌گیرند، تفاوت‌هایی در عملکردهای هر نیمکره از مغز وجود دارد. تفاوت در عملکرد نیمکره‌های چپ و راست مغز در موارد زیر وجود دارد:

عواطف: درحالی‌که مغز برای پردازش و تولید پاسخ‌های عاطفی از چندین ناحیه استفاده می‌کند، سمت راست مغز در این پردازش‌ها غالب است. این امر برای همه عواطف صدق می‌کند.

زبان: مغز چپ در تولید گفتار فعال‌تر از مغز راست است. در بیشتر افراد، دو ناحیه اصلی زبان که به نام ناحیه بروکا و ناحیه ورنیکه شناخته می‌شوند، در سمت چپ قرار دارند.

دست غالب (چپ‌دستی و راست‌دستی): افراد راست‌دست و چپ‌دست به‌طور متفاوتی از نیمکره‌های راست و چپ مغزشان استفاده می‌کنند. برای مثال، فرد چپ‌دست برای کارهای دستی از مغز راست خود استفاده می‌کند و بالعکس. چنین عدم‌ تقارن‌هایی حتی می‌تواند قبل از تولد ایجاد شود. برای مثال، برخی کودکان حتی از ۱۵ هفتگی تمایل دارند که شست راست یا چپ خود را بمکند.

مغز همه به شکل یکسان کار نمی‌کند. برخی افراد ممکن است زبان را عمدتاً در سمت چپ مغز پردازش کنند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است این کار را در سمت راست یا به‌طور متقارن در کل نیمکره‌ها انجام دهند.

مطالعه بزرگی که سال ۲۰۲۱ منتشر شد، نشان داد که افراد چپ دست در مقایسه‌ با افراد راست دست، معمولاً از سمت متفاوت مغز خود برای حافظه کاری، زبان، بینایی و کنترل دست استفاده می‌کنند. پژوهشگران همچنین دریافتند که افراد چپ دست معمولاً ماده خاکستری بیشتری در سمت راست مغز خود دارند. این امر ممکن است به آن دلیل باشد که سمت راست مغز، دست چپ غالب را کنترل می‌کند.

فعالیت‌های تحریک‌کننده ذهن: فعال ماندن و مشارکت در فعالیت‌های تحریک‌کننده ذهن می‌تواند به بهبود حافظه و عملکرد شناختی کمک کند (چگونه می‌توان ذهنی خلاق داشت؟).

مدیتیشن: شواهد رو به افزایشی وجود دارد که مدیتیشن می‌تواند به کاهش زوال شناختی مرتبط با سن کمک کند.

ورزش: پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ورزش منظم می‌تواند حافظه رویدادی را در افراد مسن بهبود دهد.

خواب: طبق مطالعه‌ای که سال ۲۰۲۰ منتشر شد، خواب خیلی کم یا خیلی زیاد با زوال شناختی سریع‌تر در بزرگسالان ارتباط دارد.

بازی‌های محرک ذهن: مطالعات نشان می‌دهند که استفاده منظم از پازل‌های اعداد و دیگر بازی‌های تحریک‌کننده ذهن می‌تواند در افراد بالای ۵۰ سال عملکرد شناختی را بهبود دهد.

رژیم غذایی: داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل راه ساده و مؤثری برای کند کردن زوال شناختی ناشی از پیری است.

مغز عضوی پیچیده با بخش‌ها و عملکردهای زیادی است. سمت راست و سمت چپ مغز متفاوت عمل می‌کنند و مسئول فرایندهای بدنی متفاوت هستند. تقسیم‌بندی این فرایندها می‌تواند بین افراد متفاوت باشد. برای مثال، در بیشتر افراد راست‌دست، سمت چپ مغز در درجه اول مسئول زبان و ارتباط است. درحالی‌که این مورد در افراد چپ‌دست کمتر دیده می‌شود. درحالی‌که دو نیمه مغز عملکردهای متفاوتی دارند، نیمکره‌های مغز به‌طور خاص تعیین‌کننده شخصیت و رفتار افراد نیستند.

آیا هر نیمکره از مغز به‌طور متفاوتی بر شخصیت اثر دارد؟

درحالی‌که دو نیمکره از مغز حوزه‌های خاص خود را دارند، آن‌طور که در گذشته تصور می‌شد، روی شخصیت تاثیری ندارند. شما نمی‌توانید خود را راست‌مغز یا چپ‌مغز بخوانید، اما صفات شخصیتی همچنان به‌طور منحصر‌به‌فردی بخشی از مغز شما هستند.

آیا تست های نیمکره مغز ارزش علمی دارند؟

درحالی‌که تست‌های نیمکره مغز یا تست چپ مغزی و راست مغزی محبوبیت گسترده‌ای دارند، این تست‌ها بیشتر ترجیحات شخصی را نشان می‌دهند تا آناتومی عصبی و بیشتر برای سرگرمی مفید هستند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که هر دو سمت مغز در جریان وظایف خلاقانه و کمّی در تعامل با هم کار می‌کنند.