حقایقی تکان‌دهنده‌‌‌ از حرفه دندان‌پزشکی

بر کسی پوشیده نیست که بسیاری از ما در مواجهه با صندلی دندانپزشکی حسی مابین تنفر و وحشت مضاعف را تجربه می‌کنیم. این در حالی است که تا همین صد و چند سال قبل اصلا حرفه‌ای به نام دندانپزشکی در شاخه‌های پزشکی وجود نداشت و برای مدت طولانی شغل جانبی برخی از صنعت‌گران پُر کردن یا کشیدن دندان‌های خراب مردم بود.

به نقل وبگاه Grunge، اگرچه دندانپزشکی امروزه به یک حرفه‌ی با پرستیژ و پردرآمد تبدیل شده، اما قبل از اینکه حتی نام مشخصی داشته باشد، بیش‌تر شغل جانبی آهنگران و آرایشگران بود. این رویه حتی در قرن نوزدهم نیز دنبال شد و در آن زمان هم دندانپزشکان همزمان مشغول به انجام مشاغل دیگری از جمله اجرای احکام اعدام بودند. بنابراین اصلا جای تعجب نداشت که یک دندانپزشک ایده ساخت صندلی برقی را مطرح کند.

دندانپزشکی در روزگار ما نیز سر از گوشه‌کنارهای تاریک در می‌آورد. از بازار سیاه دندان تا سوءمصرف مواد مخدر، برخی از جریان‌های زیرین و سیاهی هستند که در زندگی روزمره بسیاری از دندانپزشکان به چشم می‌خورند. به دلایل زیادی علی‌رغم تلاش‌های مضاعفی که برای ساخت تصویری موجه از این حرفه صورت گرفته، دندانپزشکان همچنان درگیر چهره‌ی شوم و بدنامی‌ هستند. برخی از این دلایل تاریخی هستند، اما برخی ریشه در دوران کنونی دارند.

روزی روزگاری، پزشکان با توجه به اینکه اغلب بیماران دچار خونریزی شده و جان می‌دادند، حس می‌کردند انجام هر نوع عمل جراحی دون شأن آن‌ها است. از این رو بریدن و سوراخ کردن مردم به دست کسانی سپرده می‌شد که اغلب این کار را با مواد بی‌جان انجام می‌دادند، یعنی این آرایشگران، کلاه‌گیس‌سازان و آهنگران بودند که به امور دندانپزشکی می‌پرداختند.

دندانپزشکان قرون وسطایی (هرچند خطاب کردن آن‌ها با این نام کمی اغراق‌آمیز است) با ابزارآلات خود از شهری به شهر دیگر می‌رفتند و هر گاه که لازم بود با ابزاری به نام «کلید دندانی» که ترکیب وحشت‌آوری از چکش، قلاب و انبردستی بود، دندان‌های خراب را از دهان‌ مردم بیرون می‌کشیدند. ابزارهای مختلف دندانپزشکی برای کاربردهای مختلف این حرفه تا قرن نوزدهم ساخته نشدند.

احتمالا حتی قبل از اینکه این حقیقت ترسناک را بدانید نیز به اندازه کافی نشستن روی صندلی دندانپزشکی را هراس‌آور می‌دانستید و حالا یک دلیل منطقی دیگر دارید! آلفرد ساوتویک، یکی از کسانی است که باید او را مقصر اصلی در بدنامی حرفه‌ی دندانپزشکی بدانیم. ساوتویک،‌ کارآفرین آمریکایی اواخر قرن نوزدهم بود که مشاغل مختلفی را در طی زندگی‌اش دنبال کرد.

او قبل از اینکه برای دندانپزشکی آموزش ببیند، مهندس کشتی‌های بخار بود. او نهایتا به عنوان مدرس دندانپزشکی در دانشگاه بوفالو مشغول به کار شد. دکتر ساوتویک یک شب تابستانی در آگوست ۱۸۸۱ شاهد مرگ عجیب یک مرد مست بود. این مرد در حالی که تلو تلو می‌خورد اتفاقی به سیم‌های لخت یک ژنراتور دست زد و بلافاصله جان سپرد. در ابتدا ساوتویک از دیدن این صحنه متحیر بود، اما بعدا که به این اتفاق فکر کرد متوجه شد شوک الکتریکی روش کاملا سریع‌تر و بی‌دردتر و در نتیجه انسانی‌تر از سایر روش‌های وحشت‌آور اعدام مانند حلق‌آویز کردن با طناب دار و سر بریدن با گیوتین است.

در آن روزگار مجازات اعدام بخش ثابتی از نظام قضایی کشور آمریکا بود و بسیاری از مردم آن را بدیهی می‌دانستند. از این رو، به نظر اکثر مردم مشکل اعدام در روش اجرای احکام مرگ بود تا نظام قضایی. حلق‌آویز کردن در آن دوره به دلیل برخی از اعدام‌های ناموفقی که اخیرا رخ داده بود، کم‌کم جایگاه خود را از دست می‌داد، از این جهت،‌ دکتر ساوتویک به موقع وارد عمل شده بود. ساوتویک برای اینکه بتواند اعدام با صندلی برقی را به روش اصلی اجرای احکام اعدام تبدیل کند فعالیت زیادی کرد. او ابتدا در سال‌های ۱۸۸۲ و ۱۸۸۳ چندین مقاله در مجلات علمی چاپ کرد و دیدگاه خود را به تفصیل توضیح داد. او در این مقالات برآیند محاسباتی که از روی آزمایش بر روی سگ‌ها به دست آورده بود را شرح داده بود. دکتر ساوتویک سپس طراحی‌های خود که در واقع نسخه‌ای تغییرشکل‌یافته از صندلی دندانپزشکی بود را برای اعدام محکومان پیشنهاد داد. این دستگاه او بعدا صندلی برقی نام گرفت.

از قرن هجدهم به بعد، دندانپزشکان حفره‌های دندان را با ساییدن آنها با مته‌های دستی و با استفاده از موادی مانند طلا، سرب، جیوه یا قلع پُر می‌کردند. اگرچه ترمیم‌های همرنگ دندان‌ها از آن زمان به مراتب بهتر شده‌اند، اما همچنان مواد پرکننده‌ فلزی به عنوان جایگزین‌های ارزان‌تر رواج دارند.

با این حال، از اوایل قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم، مواردی وجود داشت که بیماران پس از پر کردن دندان درد طاقت‌فرسایی را تجربه می‌کردند و نهایتا دندان‌هایی که پر کرده بودند در دهان‌شان منفجر می‌شدند. گاهی اوقات پس از انفجار دندان درد بیماران فوری آرام می‌گرفت، اما در برخی موارد نیز بیماران بیهوش می‌شدند یا اینکه به طور موقت شنوایی خود را از دست می‌دادند. تنها در قرن نوزدهم ۵ یا ۶ مورد از انفجار دندان گزارش شده است.

در مورد دلیل انفجار دندان‌های پرشده فرضیه‌های مختلفی وجود دارد، اما به نظر می‌رسد به احتمال زیاد سرب، نقره و قلعی که در پر کردن دندان به کار رفته‌اند بارِ الکتروشیمیایی به وجود می‌آورند که اساسا کلِ دهان را به یک باتری تبدیل می‌کند. بنابراین در صورتی که دندانپزشک مواد پرشده را به‌هم می‌زد و هنوز بخشی از حفره دندان را معالجه‌نشده رها می‌کرد، هیدروژن در فضای دهان پراکنده می‌شد و در نتیجه به خصوص اگر فرد سیگار می‌کشید، دندان‌های او می‌ترکیدند یا اینکه در دهانش منفجر می‌شدند. با این حال، همچنان این علت هم تنها روی کاغذ اعتبار دارد و به‌طور قطع پذیرفته نشده، اما احتمالا دانستن این حقیقت تکان‌دهنده باعث می‌شود که پر کردن دندان با مواد فلزی جذابیت خود را از دست بدهد.

به گفته دندانپزشکی که با خبرگزاری مِنتال فلاس مصاحبه کرده، چندان غیرمعمول نیست که بیماران از دندانپزشکان درخواست انواع مختلف حک و اصلاح بدن از جمله دندان‌های نیشِ تیز یا شکاف زبان را داشته باشند. به عبارت دیگر افراد زیادی (که در دسته خون‌آشام‌های آئینی یا سبک زندگی قرار می‌گیرند) هستند که از دندانپزشکان می‌خواهند آن‌ها را صاحب دندان‌های خون‌آشامی کنند.

امکان اینکه به صورت موقت با استفاده از مواد پرکننده دندان‌های افراد را تیز کرد وجود دارد، اما داشتن دندان‌های نیش تیز برای طولانی مدت می‌تواند آسیب‌های زیادی به فرد وارد کند. هیچ قانونی وجود ندارد که پزشکان را از پذیرفتن این درخواست بیماران منع کند، البته انجام این درخواست منوط به این است که عملکردهای عادی دهان فرد مختل نشود. با این حال، با توجه به اینکه شکافتن زبان می‌تواند عمل بلع غذا یا صحبت کردن را با مشکل مواجه کند، عموما بیماران برای متقاعد کردن دندانپزشکان کار سختی دارند.

علاوه بر این، گذاشتن دندان خون‌آشامی چه برای کوتاه مدت و چه بلند مدت چند ایراد دارد. ابتدا اینکه دهان انسان برای وفق پیدا کردن با دندان‌های تیز ساخته نشده است. این امر باعث مشکل جلو افتادگی دندان‌های بالایی می‌شود. این مشکل بعدا منجر به سردرد شده و در عین حال روی گفتار فرد نیز تأثیر زیادی می‌گذارد. همچنین ممکن است که در اثر گاز گرفتن اتفاقی لب‌ها و لثه‌ها در دهان زخم‌هایی به وجود بیاید. بنابراین معمولا دندانپزشک در اکثر موارد با یک جواب منفی‌ ساده‌ جلوی تمام این اتفاقات را می‌گیرد.

دندانپزشکان در دوران کارآموزی خود در سال‌های اول تحصیل با سوراخ کردن دندان‌های پلاستیکی آموزش می‌بینند، اما در سال‌های آخر روی دندان‌های واقعی کار می‌کنند. به ترتیب می‌توانند تجربه بیش‌تری در انجام روش‌های پیچیده دندانپزشکی مانند پُر کردن، پل زدن و روکش کردن دندان پیدا کنند. دندانپزشکان تازه‌کار برای به دست آوردن این دندان‌ها معمولا با شیشه‌های حاوی مایعات نگهدارنده به دندانپزشکی‌ها مراجعه می‌کنند و از آن‌ها دندان‌ می‌خواهند. دندان‌هایی که ممکن است همین چند ساعت قبل از بیماران کشیده شده باشند.

خمیردندان‌هایی که روی آن‌ها برچسب سفیدکننده به چشم می‌خورد اغلب اوقات در وعده‌های خود مبالغه می‌کنند. این خمیردندان‌ها ممکن است لکه‌های سطحی را پاک کنند، اما چندان اثری روی لکه‌های عمیق‌تر که لازمه‌ی داشتن دندان‌های سفید و درخشان است ندارند. علاوه بر این، استفاده بیش از حد از خمیردندان‌هایی با سطح بالایی از میزان سایندگی می‌تواند باعث از بین رفتن مینای دندان و آسیب‌های طولانی‌مدت دهانی شود.

پژوهش‌های یک مؤسسه تحقیقاتی بریتانیایی نشان داد که کیت‌های ارزان قیمت سفیدکننده دندان که مستقل از نظارت دندانپزشکی و به صورت آنلاین خریداری می‌شوند، گاهی اوقات حاوی 300 برابر ماده سفیدکننده پراکسید هیدروژن بیش‌تر از مقداری هستند که به صورت قانونی باید به مصرف‌کنندگان فروخته شود. در واقع، در تحقیقات مشخص شد که از ۳۶ مورد، ۱۱ مورد از این محصولات سفیدکننده دارای ۶ درصد پراکسید هیدروژن بالاتر از چیزی بودند که دندانپزشکان مجاز به فروش آن هستند. استفاده از چنین کیت‌هایی می‌تواند باعث سوختگی روی دندان‌ها و لثه‌ها، درد و همین‌طور آسیب‌های جبران‌ناپذیر دیگر شود.

دندانپزشکان از داروهای بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن بیماران استفاده می‌کنند. این داروها معمولا قویا محلول در چربی هستند. از این رو، افرادی که دارای سطوح بالاتر چربی در رژیم غذایی خود هستند ممکن است متوجه شوند که داروهای بی‌حس‌کننده قبل از اینکه بتوانند اعصاب درون دهان را بی‌حس کنند با بافت‌های بدن تجزیه می‌شوند. در حقیقت، این مسکن‌ها قبل از اینکه اثری روی فرد بگذارند تبخیر می‌شوند.

اگر فرد با معده خالی به دندانپزشکی مراجعه کرده باشد، بی‌حسی‌های دندانی ممکن است اثر حتی کم‌تری هم داشته باشند. همچنین اگر فرد در اثر یک جهش ژنتیکی بسیار نادر مو قرمز باشد ممکن است مسکن‌ها اصلا آن‌طوری که انتظار می‌رود روی او اثر نداشته باشند. پژوهشی که محققان کلینیک کلیولند در ایالت اوهایو، آمریکا انجام داده‌‌اند نشان می‌دهد، افرادی با موهای قرمز بیش‌تر احساس درد می‌کنند و معمولا در مقابل داروهای بی‌حسی‌ و بیهوشی مقاوم هستند.

در واقع، برای آدم‌های مو قرمز باید مسکن‌هایی ۲۰ درصد قوی‌تر از حد معمول تجویز شوند. این اتفاق نادر به دلیل جهش در ژن MC1R است که باعث قرمزی موی فرد می‌شود که تصور عمده بر این است که روی حس درد افراد تأثیر می‌گذارد (هرچند در این مورد همچنان بحث‌های زیادی وجود دارد.) در هر صورت، این پژوهش نشان داد، مو قرمزها بیش از دو برابر افرادی که موهای تیره یا بلوند دارند از مراجعه به دندانپزشکی پرهیز می‌کنند. شاید تجربه‌های تلخ روی صندلی دندانپزشکی در این مورد چندان بی‌اثر نبوده باشد.

دندانپزشکی زیبایی در سال‌های اخیر محبوبیت فزاینده‌ای پیدا کرده و باعث شده تا قیمت درمان‌های زیبایی دندانپزشکی در شمال اروپا و آمریکا به شدت بالا باشد. از همین رو، افرادی که می‌خواهند هزینه‌ پائین‌تری برای درمان‌های زیبایی خود پرداخت کنند به مراکز دندانپزشکی در لهستان، مجارستان، ترکیه و برزیل می‌روند. اکثر سفرهای مراجعان به مراکز دندانپزشکی این کشورها به دلیل درمان زیبایی اصلاح لبخند مشهور به «لبخند هالیوودی» است. در این روش تهاجمی معمولا دندان‌های طبیعی فرد را کاملا سایش می‌دهند تا لایه‌ای کاملا نازک باقی بماند و سپس از روکش‌های چینی (گاهی سرامیکی و کامپوزیتی) روی دندان استفاده می‌کنند.

این یک روش بسیار محبوب است و می‌تواند برای اصلاح دندان‌های بدرنگ و کج و تغییر شکل یافته استفاده شود. این روش زیبایی در انگلستان خرج سنگین حدود ۱۰ هزار پوندی را روی دست فرد می‌گذارد. اما در مقایسه با آن در ترکیه روکش‌های دندان بین ۳ تا ۶ هزار پوند فروخته می‌شوند. معمولا بلاگرها و اینفلوئنسرها در شبکه‌های اجتماعی تبلیغ زیادی برای این کلینک‌های زیبایی انجام می‌دهند که پول‌ سرشاری را نیز به جیب این مراکز دندانپزشکی سرازیر می‌کند.

اما جنبه‌ی ترسناک ماجرای گردشگری دندانپزشکی این است که گزارش شده بدون رضایت به بسیاری از افراد روکش دندان فروخته می‌شود. در این روش تهاجمی بخش زیادی از دندان (۷۵ درصد) تراشیده شده تا از دندان باقی‌مانده چیزی شبیه به یک میخ کوچک باقی بماند و سپس از روکش‌ برای پوشاندن دندان استفاده می‌شود. گاهی بیماران با درد شدید همراه با آبسه و لثه‌های ملتهب کلینیک‌های دندانپزشکی را ترک می‌کنند، چون اغلب اوقات دندان‌های سالم آنها با این روش تهاجمی تراشیده شده است. معمولا بیماران در طولانی‌مدت به درمان‌های گران‌تری از جمله عصب‌کشی احتیاج پیدا می‌کنند.

بسیاری از این کلینیک‌ها اغلب از دادن رسید یا فُرم برای پر کردن دندان بیماران خودداری می‌کنند. خیلی از این مراکز درمانی تنها پول نقد قبول می‌کنند و وقتی هم که بیمار از درمان رضایت نداشته باشد، کار وحشتناک سختی برای پس گرفتن پول خود دارد.

تصویری که از دندانپزشکان به‌عنوان کلاهبردارهای پول‌دوست در ذهن بسیاری از مردم شکل گرفته، احتمالا به قرن‌ها قبل بازگردد. در روزگاران دور که مقررات یا کنترل کیفی زیادی وجود نداشت، این جراحان‌آرایشگران بودند که اکثر اوقات برای کشیدن یا پُر کردن حفره‌های دندان با دوغاب‌های دست‌ساز هزینه‌های سرسام‌آوری را از بیماران نگون‌بخت خود می‌گرفتند.

اگرچه حالا قرن‌ها از آن دوران گذشته و قوانین گاها دست‌وپاگیر زیادی برای کنترل کیفی خدمات دندانپزشکان به وجود آمده، اما همچنان در این حوزه نظارت کم‌تری نسبت به سایر شاخه‌های پزشکی وجود دارد. در صنعت دندانپزشکی معمولا برای ادامه فعالیت و کسب درآمد از روش‌های درمانی به جای پیشگیری استفاده می‌شود و درمان‌های غیرضروری که ممکن است بیمار به آن احتیاج نداشته باشد یا از عهده مخارج آن برنیاید به بیمار تحمیل می‌شود. این درمان‌ها می‌تواند شامل مواردی مانند عصب‌کشی، روکش‌ کردن، جرم‌گیری، پر کردن ریزحفره‌های دندانی (که ممکن است اصلا به درمان احتیاجی نداشته باشند) و جایگزین کردن مواد پرکننده فلزی سابق با نمونه‌های چینی و مواد جدیدتر باشد. این در حالی است که ممکن است مواد ترمیمی سابق چند دهه بدون مشکل خاصی دوام آورده باشند.

اگر بر حسب اتفاق برای مشکل دندان خود به چند دندانپزشک مراجعه کنید، احتمالا خیلی زود متوجه می‌شوید، علی‌رغم اینکه یک دهان را به تمام آنها نشان داده‌اید، هرکدام برنامه‌ی درمانی متفاوتی به شما پیشنهاد کرده‌اند. این امر اصلا ربطی به صحیح یا اشتباه بودن روش درمانی هرکدام از دندانپزشکان ندارد، بلکه به میزان محافظه‌کاری یا مداخله‌جویی دندانپزشک بستگی دارد. پزشکان همچنین ممکن است در مورد دوره‌ی درمانی مناسب هر بیمار هم با هم اختلاف‌نظر داشته باشند.

با این حال، دندانپزشکی از سایر شاخه‌های پزشکی کمتر مبتنی بر شواهد (تجربه بالینی با شواهد پژوهشی) است و نظارت سازمان‌های نظارتی بر آن کم‌تر است. در همین حال، آزمایش‌های بالینی یا تحقیقات کم‌تری برای بررسی دقیق رویه‌های مختلف درمانی در این حوزه وجود دارد.

دندانپزشکان خیلی زودتر از پزشکان می‌توانند مطب خود را دایر کنند (دندانپزشکان ۶ سال تحصیل می‌کنند، در مقابل پزشکان عمومی باید ۸ سال آموزش ببینند) و حتی اگر رفتار حرفه‌ای و اخلاقی دندانپزشکان کاملا مشخص باشد، همچنان کنترل و نظارت در این حوزه پایین‌تر است. مجلات و نشریات علمی معدودی به دندانپرشکی مبتنی بر شواهد می‌پردازند و پول کم‌تری در اختیار صنعت دندانپزشکی قرار داده می‌شود و از این رو، معمولا دندانپزشکی به نفع پزشکی نادیده گرفته می‌شود. بنابراین دندانپزشکان می‌توانند به صلاحدید خود، بدون توجه به شواهد پژوهشی مشکلات بیماران خود را تشخیص داده و آنها را معالجه کنند.

ممکن است سوءمصرف مواد مخدر در بین دندانپزشکان برای بسیاری امر عادی باشد. دسترسی مداوم به مواد مخدر همراه با مقابله با آسیب‌پذیری، ترس و تنفر مردم آن‌هم به صورت روزانه می‌تواند ترکیب سمّی باشد که دندانپزشکان را به راه اعتیاد بکشاند. از بسیاری جهات این تفکر کلیشه‌ای در مورد دندانپزشکان چندان منصفانه نیست. در واقع، نظرسنجی‌های انجمن دندانپزشکی آمریکا در ۲۰ سال گذشته نشان داد که تعداد کمی از دندانپزشکان به صورت مداوم دچار سوءمصرف مواد مخدر و الکل شده‌اند.

یک پژوهش در سال ۲۰۰۲ نشان داد که پزشکان عمومی دو برابر بیش‌تر از دندانپزشکان در زندگی روزمره خود به الکل متکی بوده‌اند. اما در همین حال، دندانپزشکان بیش‌تری در همین پژوهش به محققان گفتند که برای طغیان‌های عاطفی کوتاه‌مدت و شدید خود به الکل پناه برده‌اند. این پژوهش همچنین دریافت که دندانپزشکان بیش‌تر از پزشکان در زندگی خود درگیر مشکلات ناشی از مصرف الکل می‌شوند. در بخش دیگری از این پژوهش آمده است که پزشکان دو برابر بیش‌تر از دندانپزشکان از داروهای ضداضطراب استفاده کرده‌اند. در همین حال، تعداد دندانپزشکان بیش‌تری نسبت به پزشکان اعتراف کردند که در سال گذشته مصرف جزئی مواد افیونی داشته‌اند.

پژوهش دیگری در سال ۲۰۱۵ نشان داد که از هر پنج دندانپزشک (۱۸ درصد) یک نفر تمایل به کاهش مصرف الکل داشت. اگرچه تنها ۲ درصد گفتند که مواد افیونی مصرف کرده‌اند، اما ۱۷ درصد اعتراف کردند که به صورت مداوم داروهای مسکن قوی (که اغلب شدیدا اعتیادآور هستند) استفاده می‌کنند. در همین حال، یافته‌های پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که دندانپزشکان زیر ۴۰ سال اکثر اوقات به دلیل استرس ناشی از شغل بیش‌تر در معرض خطر اعتیاد به مواد مخدر و الکل هستند.

عکس شاخص: صحنه‌ای از فیلم دونده ماراتن (۱۹۷۶) با بازی لارنس الیویه (نفر سمت چپ) و داستین هافمن (نفر سمت راست)