پنجمین بیمار نجات‌یافته از ایدز به‌لطف پیوند سلول‌های بنیادی درمان شد

فردی معروف به «بیمار دوسلدورف» در سال ۲۰۰۸ مبتلا به اچ‌آی‌وی تشخیص داده شد و در سال ۲۰۱۰ تحت درمان ضدرتروویروسی قرار گرفت. سال بعد، او مبتلا به لوسمی تشخیص داده شد که نوعی سرطان سلول‌های سفید خون در مغز استخوان است.

با توجه به ترکیب جدی بیماری‌های مرد بیمار، پزشکان تصمیم گرفتند مسیر خطرناکی را در پیش بگیرند. در سال ۲۰۱۳ بیمار تحت پیوند سلول‌های بنیادی قرار گرفت. در این رویه، سلول‌های بنیادی از مغز استخوان فرد اهداکننده گرفته می‌شود و از این نمونه برای جایگزینی سلول‌های سفید خون بیمار استفاده می‌شود. در این مورد، اهداکننده به خاطر داشتن جهشی ژنتیکی انتخاب شد که او را دربرابر HIV مقاوم می‌کرد. ایده این بود که لوسمی بیمار درمان شود و همچنین دربرابر HIV مقاومت ژنتیکی کسب کند.

به گزارش ساینس‌آلرت، ۹ سال پس از دریافت این درمان اولیه و چهار سال پس از توقف استفاده از درمان‌های ضدرتروویروسی، پژوهشگران اعلام کرده‌اند که در بدن بیمار نشانه‌ای از ذرات عملکردی و تکثیرشونده اچ‌آی‌وی مشاهده نمی‌شود و او عملا عاری از ویروس است.

بیمار دوسلدورف سومین بیماری بود که این نوع پیوند سلول‌های بنیادی را دریافت کرد. اگرچه مرز مشخصی بین درمان‌شدن و عفونی‌بودن وجود ندارد، بیمار دوسلدورف به چهار دریافت‌کننده سلول‌های بنیادی دیگر می‌پیوندد که پژوهشگران اطمینان دارند اثری از ژنوم عملکردی اچ‌آی‌وی در بدنشان وجود ندارد. سایر بیماران «بیمار شهر امید»، «بیمار لندن»، «بیمار نیویورک» و «بیمار برلین» نام گرفته‌اند.

البته در این موارد از اصطلاح «درمان قطعی» با احتیاط استفاده می‌شود.

اچ‌آی‌وی یکی از پیچیده‌ترین ویروس‌هایی است که متخصصان پزشکی با آن سر و کار دارند. این ویروس می‌تواند در بدن پنهان شود و دور از دسترس سیستم ایمنی یا پزشکی مدرن بماند.

درمان‌های سلول‌های بنیادی مانند موردی که در بالا توضیح داده شد، بحث‌برانگیز هستند، زیرا درحالی‌که می‌توانند سلول‌های ایمنی را دربرابر ویروس حاضر مقاوم کنند، ممکن است کشنده باشند و حتی برای لوسمی همیشه کارآمد نیستند. درحال‌حاضر، این درمان فقط به‌عنوان آخرین چاره و در موارد شدید استفاده می‌شود.

به‌گفته‌ی پژوهشگران بیمارستان دانشگاه دوسلدورف آلمان روشی که طی آن عفونت برخی از بیماران به کمک پیوند سلول‌های بنیادی درمان می‌شود، می‌تواند هدایتگر استراتژی‌های آینده برای دستیابی به بهبود طولانی‌مدت از HIV-1 باشد.

تعداد انگشت‌شماری از موارد اچ‌آی‌وی حتی بدون درمان سلول‌های بنیادی کنترل شده‌اند. این بیماران توانسته‌اند مصرف درمان‌های ضدرتروویروسی را متوقف کنند و همچنان شواهدی از ویروس در بدن آن‌ها دیده نمی‌شد.

علت این موضوع مشخص نیست اما کارآزمایی‌های بالینی برخی از مسیرهای احتمالی درمان را آشکار می‌کنند. به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۲۲ پژوهشگران دریافتند که یکی از داروهای متداول سرطان موجب می‌شود اچ‌آی‌وی پنهان خودش را نشان دهد. این دارو اچ‌آی‌وی را از بدن بیماران ریشه‌کن نکرد، اما موفقیت آن نشان می‌دهد می‌توان سیستم ایمنی را درجهتی هدایت کرد که بهتر بتواند با این ویروس ماندگار مقابله کند.

داستان‌هایی مانند داستان بیمار دوسلدورف دانشمندان را به آینده امیدوار می‌کنند. امکان ریشه‌کن‌ کردن اچ‌آی‌وی وجود دارد و فقط باید دریابیم که چه کاری انجام دهیم تا درمان توصیف‌شده برای همه افرادی که به آن نیاز دارند، کارآمد باشد

این مطالعه در مجله‌ی Nature Medicine منتشر شد.