آلودگی چگونه بحران ناباروری مردانه را به‌وجود آورده است؟

دکتر رو به جنیفر هانینگتون گفت: «می‌توانیم مشکل شما را حل کنیم. می‌توانیم به شما کمک کنیم.» سپس رو به همسرش سیاران کرد و گفت: «اما برای شما کار چندانی نمی‌توانیم انجام دهیم.»

این زوج که در یورکشایر انگلستان زندگی می‌کنند، دو سال بود برای بچه‌دار شدن تلاش می‌کردند. آن‌ها می‌دانستند باردار شدن برایشان دشوار است، زیرا جنیفر به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا است که می‌تواند بر باروری تاثیر بگذارد. آن‌چه آن‌ها انتظار آن را نداشتند، این بود که سیاران نیز مشکل داشته باشد. آزمایش‌ها مشکلاتی ازقبیل تعداد کم و تحرک پایین اسپرم را نشان می‌داد. بدتر اینکه، تصور می‌شد درمان این مشکلات سخت‌تر از مشکلات جنیفر و شاید حتی غیرممکن باشد.

سیاران دچار شوک و اندوه شد و احساس می‌کرد همسرش را ناامید کرده است. در گذر سال‌ها، سلامت روان او ضعیف شد. او زمان بیشتری را در تنهایی می‌گذراند، در رختخواب می‌ماند و برای آرام کردن خود به الکل روی آورد. سپس حملات هراس شروع شد. او می‌گوید: «به نقطه بحران و به جایی تاریک و عمیق رسیدم.»

بی‌بی‌سی می‌نویسد ناباروری مردان تقریبا نیمی از کل موارد ناباروری را تشکیل می‌دهد و هفت درصد از جمعیت مردان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اگرچه به علت تابوهای فرهنگی و اجتماعی پیرامون این موضوع، نسبت‌به ناباروری زنان بسیار کمتر مورد بحث قرار می‌گیرد.

برای بیشتر مردانی که دچار مشکلات باروری هستند، علت‌ها ناشناخته باقی می‌ماند و نگرش منفی در این رابطه به معنای این است که بسیاری از آن‌ها در سکوت و خفا رنج می‌کشند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهند مشکل باروری مردان ممکن است درحال رشد باشد. یافته‌ها حاکی از آن است که عواملی ازقبیل آلودگی روی باروری مردان و به‌ویژه کیفیت اسپرم تاثیر می‌گذارد و احتمالا پیامدهای عظیمی برای افراد و کل جوامع دارد.

جمعیت جهان در قرن گذشته به‌طرز چشمگیری افزایش پیدا کرده است. همین ۷۰ سال پیش (در طول عمر یک انسان) فقط ۲٫۵ میلیارد نفر روی زمین زندگی می‌کردند. در سال ۲۰۲۲، جمعیت جهان به هشت میلیارد نفر رسید. اگرچه نرخ رشد جمعیت عمدتا به خاطر عوامل اجتماعی و اقتصادی کند شده است.

نرخ زاد‌وولد در سراسر جهان درحال رسیدن به سطوح بسیار پایینی است. بیش از ۵۰ درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که نرخ باروری کمتر از دو فرزند به ازای هر زن است. بدون مهاجرت، این امر به کاهش تدریجی جمعیت‌ها منجر می‌شود.

دلایل کاهش نرخ زاد‌و‌ولد شامل تحولات مثبتی مانند استقلال مالی بیشتر زنان و کنترل بر سلامت تولیدمثلی آن‌ها می‌شود. از طرف دیگر، در کشورهای با نرخ باروری پایین، بسیاری از زوجین تمایل دارند فرزندان بیشتری داشته باشند، اما ممکن است به دلایل اقتصادی و اجتماعی نظیر عدم حمایت از خانواده‌ها از این کار خودداری کنند.

در همین حین، ممکن است کاهشی نیز در نوع دیگری از باروری وجود داشته باشد که «بارآوری» نامیده می‌شود. بارآوری به‌معنای توانایی جسمی فرد برای تولید فرزند است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در مردان، مشکلات تولیدمثلی مختلف ازجمله کاهش تعداد اسپرم، کاهش سطح تستوسترون و افزایش نرخ اختلال نعوظ و سرطان بیضه، رو به افزایش است.

سارا مارتینز داسیلوا، متخصص پزشکی تولیدمثل و بیماری‌های زنان در دانشگاه داندی می‌گوید: «اسپرم‌ها سلول‌های شگفت‌انگیزی هستند. آن‌ها کوچک هستند، شنا می‌کنند و می‌توانند خارج از بدن زنده بمانند. سلول‌های دیگر این توانایی را ندارند. آن‌ها بسیار تخصصی هستند.»

تغییرات کوچک می‌تواند اثر قدرتمندی روی این سلول‌های بسیار تخصصی و خصوصا توانایی آن‌ها در بارور کردن تخمک داشته باشد. توانایی حرکت اسپرم‌ها، شکل و اندازه آن‌ها و تعداد آن‌ها در حجم خاصی از منی (تعداد اسپرم)، از جنبه‌های حیاتی باروری محسوب می‌شود و هنگام بررسی باروری مردان موردتوجه قرار می‌گیرد.

هاگای لوین، استاد همه‌گیرشناسی دانشگاه عبری اورشلیم می‌گوید: «به‌طورکلی وقتی کمتر از ۴۰ میلیون اسپرم در میلی‌لیتر منی وجود داشته باشد، مشکلات باروری ظاهر خواهد شد.»

لوین توضیح می‌دهد که تعداد اسپرم ارتباط نزدیکی با احتمال باروری وجود دارد. درحالی‌که تعداد بیشتر اسپرم لزوما به‌معنای احتمال بالاتر حاملگی نیست، در تعداد کمتر از آستانه ۴۰ میلیون در میلی‌لیتر، احتمال حاملگی به سرعت کاهش پیدا می‌کند.

در سال ۲۰۲۲، لوین و همکارانش مطالعه‌ای مروری را درزمینه‌ی روندهای جهانی تعداد اسپرم منتشر کردند. مطالعه آن‌ها نشان داد که تعداد اسپرم از سال ۱۹۷۳ تا ۲۰۱۸ به‌طور متوسط هر سال ۱٫۲ درصد کاهش پیدا کرده است و از ۱۰۴ میلیون اسپرم بر میلی‌لیتر به ۴۹ میلیون اسپرم بر میلی‌لیتر منی رسیده است.

لوین استدلال می‌کند این شتاب می‌تواند ناشی از تغییرات اپی‌ژنتیکی، یعنی تغییر در نحوه عمل ژن‌ها باشد. تغییرات اپی‌ژنتیکی می‌تواند ناشی از عوامل محیطی یا عوامل مرتبط با سبک زندگی باشد.

مرور جداگانه‌ای همچنین نشان داد که اپی‌ژنتیک ممکن است در تغییر اسپرم و ناباروری مردان نقش داشته باشد. لوین می‌گوید: «آثاری وجود دارد که نشان می‌دهد تغییرات اپی‌ژنتیکی ممکن است در طول نسل‌ها تجمع پیدا کند.» این ایده که تغییرات اپی‌ژنتیکی می‌تواند به نسل‌های بعد منتقل شود، بدون بحث نبوده است، اما شواهدی در حمایت از آن وجود دارد.

لوین می‌گوید: «کاهش تعداد اسپرم نشانه‌ای از سلامت ضعیف مردان و شاید حتی نوع بشر است. ما با بحران بهداشت عمومی رو‌به‌رو هستیم و نمی‌دانیم که آیا بازگشت‌پذیر است یا نه.»

پژوهش‌ها نشان می‌دهند ناباروری مردان ممکن است پیش‌بینی‌کننده مشکلات سلامت آینده باشد، اگرچه ارتباط دقیق آن‌ها به‌طور کامل شناخته نشده است. شاید برخی از عوامل سبک زندگی هم در ایجاد ناباروری و هم در ایجاد سایر مشکلات سلامتی نقش دارند.

داسیلوا می‌گوید: «درحالی‌که تجربه‌ی تمایل به بچه‌دار شدن و باردار نشدن بسیار ویران‌کننده است، مشکل بسیار بزرگ‌تر از این است.» براین‌اساس، تغییر سبک زندگی فرد ممکن است برای متوقف کاهش کیفیت اسپرم کافی نباشد. شواهد فراوانی حاکی از تهدید زیست‌محیطی گسترده‌تری یعنی «آلاینده‌های سمی» هستند.

ربکا بلانچارد، دستیار مربی و پژوهشگر دامپزشکی دانشگاه ناتینگهام بریتانیا، درحال بررسی اثر مواد شیمیایی محیطی که در خانه‌ها یافت می‌شود، بر سلامت باروری مردان است. او درحال استفاده از سگ‌ها به‌عنوان سیستم هشدار اولیه برای سلامت انسان است. بلانچارد می‌گوید: «محیط زندگی سگ‌ با ما مشترک است. او در همان خانه زندگی می‌کند و درمعرض همان آلاینده‌های شیمیایی قرار دارد که ما درمعرض آن‌ها قرار داریم. اگر سگ را بررسی کنیم، می‌توانیم متوجه شویم که در انسان چه اتفاقی می‌افتد.»

پژوهش‌های بلانچارد روی مواد شیمیایی موجود در پلاستیک‌ها، مواد ضدحریق و موارد معمول خانگی تمرکز داشته است. برخی از این مواد شیمیایی ممنوع شده‌اند، اما هنوز در محیط یا اقلام قدیمی وجود دارند. مطالعات او نشان داده است این مواد شیمیایی می‌توانند سیستم هورمونی را مختل کنند و به باروری سگ‌ها و مردان آسیب بزنند. بلانچارد می‌گوید: «کاهش تحرک اسپرم را در انسان و سگ مشاهده کردیم. همچنین افزایشی در میزان شکستن دی‌ان‌ای دیده می‌شد.»

شکستن دی‌ان‌ای اسپرم به آسیب یا شکستگی ماده ژنتیکی اسپرم اشاره دارد. بلانچارد توضیح می‌دهد این امر می‌تواند تاثیری فراتر از باروری داشته باشد: با افزایش سطح شکستگی دی‌ان‌ای، احتمال سقط جنین در مراحل ابتدایی حاملگی افزایش پیدا می‌کند.

یافته‌های بلانچارد با پژوهش دیگری همخوانی دارد که آسیب به باروری ناشی از مواد شیمیایی موجود در پلاستیک‌ها، داروهای خانگی، در زنجیره غذایی و در هوا را نشان می‌دهد. این امر مردان و زنان و همچنین نوزادان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. نشان داده شده است که کربن سیاه (دوده)، مواد شیمیایی ماندگار و فتالات ها، در رحم به جنین درحال رشد می‌رسند.

تغییرات اقلیمی نیز ممکن است بر باروری مردان تاثیر منفی داشته باشد، زیرا چندین مطالعه حیوانی نشان می‌دهند اسپرم دربرابر تاثیرات افزایش دما آسیب‌پذیر است. امواج گرما به اسپرم در حشرات آسیب می‌زند و اثر مشابهی در انسان‌ها نیز مشاهده شده است. مطالعه‌ای از سال ۲۰۲۲ نشان داد دمای بالای محیط (به علت تغییرات اقلیمی یا کار در محیط‌های گرم) بر کیفیت اسپرم تاثیر منفی دارد.

در کنار عوامل محیطی، مشکلات فردی نظیر رژیم غذایی نامناسب، سبک زندگی بی‌تحرک، استرس، مصرف الکل و مواد مخدر نیز می‌تواند به باروری مردان آسیب بزند.

در دهه‌های اخیر تغییر به سمت والدشدن افراد در سنین بالاتر صورت گرفته است و درحالی‌که اغلب به زنان درمورد ساعت زیستی آن‌ها هشدار داده می‌شود، سن مشکلی برای باروری مردان محسوب نمی‌شد. اکنون این ایده درحال تغییر است. بالا رفتن سن پدر با کاهش کیفیت اسپرم و کاهش باروری همراه است. در همین راستا، پژوهشگران خواستار درک بیشتر ناباروری مردان و رویکردهای جدید پیشگیری، تشخیص و درمان و همچنین افزایش آگاهی از نیاز فوری مقابله با آلودگی هستند.

اما افراد برای برای محافظت یا تقویت کیفیت اسپرم خود چه کاری می‌توانند انجام دهند؟

ورزش و رژیم غذایی سالم ممکن است شروع خوبی باشد، زیرا با بهبود کیفیت اسپرم مرتبط است. بلانچارد توصیه می‌کند که مواد غذایی ارگانیک و محصولات پلاستیکی عاری از BPA (بیسفنول A) را انتخاب کنید. بیسفنول آ ماده‌ای شیمیایی است که با مشکلات باروری زنان و مردان در ارتباط است.

هانینگتون می‌گوید: «در سکوت رنج نکشید.» پس از پنج سال درمان و سه نوبت تزریق درون ‌سیتوپلاسمی اسپرم (یکی از روش‌های لقاح آزمایشگاهی) که در آن اسپرم به مرکز تخمک تزریق می‌شود، او و همسرش صاحب دو فرزند شدند.

اگرچه برای افرادی که هزینه درمان‌های باروری را باید خودشان بپردازند، چنین روشی ممکن است مقرون‌به‌صرفه نباشد. در ایالات متحده، یک دور لقاح آزمایشگاهی می‌تواند بیش از ۳۰ هزار دلار هزینه داشته باشد و پوشش بیمه برای این رویه به ایالت محل زندگی و کارفرمای فرد بستگی دارد.

هانینگتون می‌گوید هنوز آسیب‌های روحی ناشی از این مرحله دشوار زندگی خود را احساس می‌کند. او می‌گوید: «هر روز به خاطر فرزندانم شکر می‌کنم، اما نمی‌توانید فراموش کنید و رنجی که کشیدم، همواره با من خواهد بود.»