کشف جهشی نادر که بروز آلزایمر را در یک مرد برای چند دهه به تأخیر انداخت

جهش ژنتیکی نادری که قبلاً دیده نشده بود، توانسته به‌مدت چند دهه از پیشرفت بیماری آلزایمر در مردی که به‌طور ارثی به این بیماری مبتلا بود جلوگیری کند. این مرد، پس از زنی که در سال ۲۰۱۹ گزارش شد، دومین مورد با این نوع حفاظت ذاتی است.

به‌گزارش ساینس نیوز، براساس گزارشی که دانشمندان ۱۵ می در نشریه نیچر مدیسین منتشر کردند، هر دو جهش احتمالاً عملکرد مشابهی در مغز داشته‌اند و با این‌ کار توانسته‌اند سال‌ها از بروز علائم آلزایمر جلوگیری کنند. این عملکرد، به بینشی برای کشف درمان‌‌های جدید اشکال مختلف آلزایمر منجر می‌شود.

با وجود خوش‌بینی تعدادی از محققان، گروهی از آن‌ها در این زمینه محتاطانه نظر می‌دهند و معتقدند که نمی‌توان با استناد به دو نمونه، نتیجه‌‌ای قطعی گرفت. رودولف تانزی، متخصص مغز و اعصاب دانشکده‌ی پزشکی هاروارد که در مطالعه اخیر حضور نداشت، می‌گوید: «نتایج بسیار امیدوارکننده به‌نظر می‌رسند؛ اما مشاهده‌ی تکرار این نتایج در نمونه‌های بیشتر مفید خواهد بود.» وی می‌افزاید مطالعه در این زمینه بسیار مفید است و می‌تواند راهنمای بسیار خوبی برای کشف داروهای جدید باشد.

مرد و زنی که مورد مطالعه قرار گرفتند، هردو متعلق به خانواده‌ای کلمبیایی بودند و ژن PSEN1 آن‌ها دارای جهشی بود که به انواع ارثی و نادر آلزایمر منجر می‌شود. علائم آلزایمر خانوادگی معمولا در دهه‌ی ۴۰ زندگی بروز می‌کند؛ اما شکل رایج‌تر این بیماری، معمولاً تا دهه‌ی ۷۰ یا ۸۰ زندگی علائمی از خود بروز نمی‌دهد.

زنی که جهش در وی مشاهده شد، تا سن ۷۰ سالگی همچنان سرزنده بود؛ مرد مورد مطالعه نیز تا سن ۶۷ سالگی از نظر روانی کاملاً سالم گزارش شد. دیگو سِپولوِدا فالا، متخصص مغز و اعصاب مرکز پزشکی دانشگاه هامبورگ-اِپندورف آلمان می‌گوید: «این اتفاق بدان معنا است که آن‌ها محافظت‌شده بوده‌اند؛ چراکه در غیر این‌صورت باید ۳۰ سال زودتر به این بیماری مبتلا می‌شدند، اما این اتفاق رخ نداده است.»

زن مورد مطالعه در ژنی به نام آپولیپوپروتئین ایی (APOE) که با آلزایمر مرتبط است، دارای جهشی محافظتی بود. این جهش به‌ دلیل آنکه برای نخستین‌بار در شهر کرایست‌چرچ نیوزیلند یافت شد، با نام «واریانت کرایست‌چرچ» شناخته می‌شود. سپولوادا فالا و همکارانش، جهش شناسایی‌شده در مطالعه‌ی جدید را که در ژنی به نام ریلین رخ داده، با الهام از مطالعه‌ی مشترک کلمبیا-بوستون که مرد دارای جهش در آن شرکت داشت، «ریلین-کولبوس» نامیدند. این مرد سه سال پیش در سن ۷۴ سالگی به دلایل دیگر درگذشت و خانواده‌اش مغز وی را برای مطالعه اهدا کردند.

محققان با مقایسه‌ی این دو مورد، به شباهت‌ها و تفاوت‌های قابل‌توجهی دست یافتند. پلاک‌های آمیلوئید که به باور بسیاری از محققان، نقش چشمگیری در آلزایمر دارند، در مغز هردو بیمار به مقدار فراوانی وجود داشتند. بااین‌حال زن مورد مطالعه دارای سطوح پایینی از یک عامل احتمالی دیگر آلزایمر بود:‌ خوشه‌هایی از پروتئین‌هایی به نام تاو درهم‌پیچیده. به باور محققان، این همان چیزی است که زن را برای چندین دهه از زوال عقل در امان نگه داشته است؛ زیرا گمان می‌رود که تاو بیش از آمیلوئید، با علائم آلزایمر مرتبط است.

محققان در بررسی مغز مرد کلمبیایی، به تصویر متفاوتی از تاو دست یافتند. سپولوادا فالا می‌گوید: «برخلاف مورد کرایست‌چرچ، مرد دارای جهش به‌شدت تحت‌تأثیر تاو قرار داشت. این موضوع ابتدا ما را بسیار شگفت‌زده کرد؛ اما درنهایت به این نتیجه رسیدیم که باید بررسی‌های عمیق‌تری انجام دهیم.»

تیم پژوهشی در بررسی‌های خود دریافت که برخی از نواحی مغز به‌ویژه قشر انتورینال، از تجمع تاو در امان مانده است. قشر انتورینال، اهمیت زیادی در حافظه دارد و یکی از اولین مناطقی است که تحت‌تأثیر آلزایمر قرار می‌گیرد.

تفاوت تاو بین دو مورد دارای جهش، به تفاوت محل فعالیت ژن محافظ در مغز مربوط می‌شود. ژن ریلین در مغز بزرگسالان، تنها در چند منطقه ازجمله قشر انتورینال فعال است، درحالی‌که ژن APOE در همه‌جا فعالیت می‌کند. به‌گفته‌ی سپولوادا فالا، به‌دلیل فراگیری حضور APOE در قسمت‌های مختلف بدن، بیمار محافظت همه‌جانبه به‌دست می‌آورد. در مورد دیگر، محافظت در نورون‌های خاص متمرکز شده و برحسب اتفاق، آن‌ها اتفاقاً نورون‌هایی هستند که در حفظ فرایند شناخت نقش دارند.

با وجود اثرگذاری مختلف ژن‌ها، هر دو آن‌ها پروتئین‌هایی را تولید می‌کنند که به مولکول‌های یکسانی روی سلول‌ها متصل می‌شوند و در نهایت ظاهراً شکل‌گیری تاو درهم‌پیچیده را کاهش می‌دهند. سپولوادا فالا و همکارانش با استفاده از موش‌هایی که به‌طور ژنتیکی برای تولید تاو مهندسی شده بودند، این موضوع را تأیید کردند.

واردکردن جهش ریلین-کولبوس به موش‌ها از تجمع تاو درهم‌پیچیده جلوگیری کرد. به‌گفته‌ی محققان، این مکانیسم که در هردو جهش مشترک است، می‌تواند با هدف جلوگیری از بروز انواع آلزایمر، به‌وسیله‌ی درمان‌های جدید هدف قرار گیرد.