کاهش وزن سریع یا آهسته؛ کدام استراتژی بهتر است؟

معمولا وقتی افراد برای کاهش وزن تصمیم می‌گیرند، به دنبال نتیجه‌گیری سریع هستند. شاید برنامه‌ یا رویدادی دارند که به خاطر آن می‌خواهند از مشکلات سلامتی و رنج‌هایی که می‌کشند خلاص شوند.

به نوشته‌ی وب‌سایت کانورسیشن، راهبردهای کارشناسی معمولا کاهش وزن آهسته‌تر را برای درمان چاقی توصیه می‌کند. همچنین بر اساس یافته‌ای دیگر، در روش کاهش وزن سریع، احتمال بازگشت وزن با سرعت بیشتری وجود دارد. کاهش وزن آهسته از نظر ژنتیکی برای سلامت افراد بهتر و پایدارتر است. بسیاری از برنامه‌هایی که «سریع‌ترین روش کاهش وزن» را توصیه می‌کنند، رژیم‌های مد روز هستند که به‌شدت مصرف کالری را محدود کرده یا برخی غذاها را حذف می‌کنند.

اما آیا کاهش وزن آهسته و پیوسته در مسابقه‌ی کاهش وزن برتری دارد؟ یا کاهش وزن سریع هم کارآمد و ایمن است؟

بر اساس راهبردهای کاهش وزن آهسته، بهتر است در هفته ۰٫۵ الی یک کیلوگرم وزن کم کنید. اما کاهش وزن سریع به معنی کاهش وزن بیشتر از یک کیلوگرم در هفته در بازه‌ی چند هفته‌ی متوالی است.

پژوهش‌های متعددی به بررسی روش‌های متعدد کاهش وزن پرداخته‌اند. در یکی از بررسی‌ها، ۲۰۰ نفر به‌صورت تصادفی در گروه‌های کاهش وزن سریع و آهسته دسته‌بندی شدند. زمان پژوهش کاهش وزن سریع ۱۲ هفته و کاهش وزن آهسته ۳۶ هفته بود. هدف نهایی این پژوهش کاهش وزن ۱۵ درصدی بود.

گروه کاهش وزن سریع با مصرف جایگزین‌های غذایی مثل شیک‌ها، بارها و سوپ‌ها به مقدار سه مرتبه در روز، بر اساس برنامه‌ی رژیم غذایی کم‌انرژی پیش رفتند. در مقابل به رژیم کاهش وزن آهسته توصیه شد از راهبرد استرالیایی تغذیه‌ی سالم استفاده کنند. بر اساس این برنامه، آن‌ها باید روزانه ۵۰۰ کالری کمتر از مقدار متداول مصرف می‌کردند. همچنین بر اساس توصیه‌ها مصرف یک یا دو جایگزین غذایی را در برنامه‌ی خود گنجاندند.

در طول بازه‌ی آزمایش، بخشی از ۵۰ درصد از گروه کاهش وزن آهسته و ۸۱ درصد از گروه کاهش وزن سریع به‌اندازه‌ی ۱۲٫۵ درصد یا بیشتر وزن کم کردند. پس از فاز اولیه، افرادی که کاهش وزن ۱۲٫۵ درصدی یا بیشتری را داشتند برای رژیم غذایی حفظ وزن به مدت تقریبا ۲٫۷۵ سال انتخاب شدند.

اما در این بازه‌ی تقریبا سه ساله، ۷۶ درصد از گروه کاهش وزن آهسته و تقریبا همین اندازه از گروه کاهش وزن سریع، مجددا وزن ازدست‌رفته‌ی خود را باز یافتند؛ بنابراین صرف‌نظر از روش آهسته یا سریع، وزن آن‌ها دوباره به حالت قبلی بازگشت.

با اینکه پژوهش اول نشان می‌دهد دامنه‌ی کاهش وزن برای هر دو روش یکسان است، به‌طورکلی کاهش وزن آهسته در رابطه با معیارهایی مثل متابولیسم و مقدار سوزاندن کالری در زمان استراحت، بهتر از روش کاهش وزن سریع عمل می‌کند.

بین دو گروه کاهش وزن سریع و آهسته، تفاوتی در سوزاندن توده‌ی بدون چربی یا توده‌ی ماهیچه‌ای دیده نشد؛ اما کاهش وزن آهسته به کاهش وزن بیشتر در توده‌ی چربی و بنابراین نسبت چربی به ماهیچه‌ای بهتر می‌انجامد. به نظر می‌رسد کاهش وزن آهسته برای تراکم استخوان بهتر است، زیرا کاهش وزن سریع به زوال دو برابری استخوان می‌انجامد و شخص را در معرض افزایش ریسک شکنندگی یا پوکی استخوان قرار می‌دهد.

بر اساس پژوهش‌ها صرف‌نظر از اینکه رژیم خوراک کلان شما از نوع رژیم پرپروتئین، پروتئین متوسط یا رژیم کم‌کربوهیدرات یا پرکربوهیدرات، کم چربی یا پرچربی باشند، تمام روش‌ها نتایج کاهش وزن یکسانی دارند. این نتیجه را می‌توان برای روش‌های به‌روز کاهش کالری مثل روزه‌ی متناوب تعمیم داد. بر اساس پژوهش‌ها چنین روش‌هایی لزوما به نتایج بهتری نسبت به روش‌های پیش از خود نمی‌انجامند. دلیل این مسئله هم این است که بدن در مقابله با کاهش وزن عملکرد بسیار خوبی دارد.

هنگام کاهش وزن لازم است نکات ذیل را درنظر بگیرید:

• سوخت و ساز بدن: هنگام کاهش مقدار زیادی وزن، نسبت سوخت‌وساز استراحت شما یا مقدار انرژی که هنگام استراحت می‌سوزانید کاهش می‌یابد. بالا نگه داشتن نرخ سوخت‌وساز استراحت برای پایداری وزن ضروری است. متأسفانه با کند شدن این روند، نرخ سوخت‌وساز استراحت شما حتی پس از افزایش وزن به سطح پیش از رژیم غذایی نمی‌رسد. بااین‌حال پژوهش‌ها نشان می‌دهند کاهش وزن آهسته نرخ سوخت‌وساز استراحت را در مقایسه با کاهش وزن سریع حفظ می‌کند. به همین ترتیب برنامه‌ی کاهش وزن مبتنی بر ورزش بیشتر از برنامه‌ای که صرفا متمرکز بر رژیم غذایی است بر حفظ نرخ سوخت و ساز تأثیر می‌گذارد.
• عوارض جانبی: با اینکه رژیم‌های غذایی محدودکننده می‌توانند نتایج سریعی را به دنبال داشته باشند، بر اساس پژوهش‌ها این نوع رژیم‌ها با عوارض شدیدی همراه هستند. یکی از این عوارض، افزایش ریسک سنگ صفرا و نقص‌هایی است که می‌توانند به عملکرد ایمنی ضعیف بدن، خستگی و کاهش تراکم استخوان بینجامند. چنین رژیم‌های شدیدی همچنین برآورده ساختن نیازهای تغذیه را دشوار می‌کنند.
• پایداری: بسیاری از برنامه‌های رژیم غذایی سریع، غذاهای لازم برای سلامت بلندمدت را محدود یا حذف می‌کنند. برای مثال در این رژیم‌ها مصرف کربوهیدرات اغلب اوقات ممنوع می‌شود با این‌‌‌حال کربوهیدرات‌های سبوس‌دار یکی از منابع ضروری مواد مغذی هستند و علاوه بر کاهش وزن به پیشگیری از بیماری هم کمک می‌کنند. قرار دادن جایگزین‌های غذایی در بخشی از رژیم‌های غذایی محدود، راه‌حل پایداری در بلندمدت نیست.

صرف‌نظر از اینکه چگونه وزن کم کنید، به سختی می‌توانید وزن ایده‌آلتان را حفظ کنید. بدن انسان به‌صورت مستمر با تنظیم سیستم‌های بیولوژیکی و اعمال تغییرات فیزیولوژیکی برای بازگشت وزن از دست رفته، تلاش می‌کند وزن ما را روی نقطه‌ی مشخصی حفظ کند. این ویژگی از اجداد شکارچی گردآورنده‌مان سرچشمه می‌گیرد که بدنشان برای واکنش به بقا و تطبیق با دوره‌های کمبود غذا به تکامل رسیده بود. برای کاهش وزن موفق در بلندمدت باید نکات ذیل را رعایت کنید:

• پیروی از برنامه‌های مدرک‌محور و دارای پشتوانه بر اساس آنچه از علم چاقی می‌دانیم.
• کاهش وزن تحت نظارت کارشناسان شایسته‌ی بهداشت و درمان
• اعمال تغییرات تدریجی در سبک زندگی مثل رژیم غذایی، ورزش و خواب برای تضمین دوام عادت‌های سلامتی در طول عمر.